Wall Clock Ornamentation in the History of Art: Examples from the Wall Clocks at the İstanbul PTT Museum and the TCDD İzmir Museum

Yıl 2012, Cilt: 53 Sayı: 2, 147 - 186, 01.08.2012

Hür Kamil Biçici

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001369

Öz

Wall Clock Ornamentation in the History of Art: Examples from the Wall Clocks at the İstanbul PTT Museum and the TCDD İzmir Museum Wall clock ornamenting is a significant form of workmanship in terms of both the history of arts and of Turkish culture. Now on the verge of falling into oblivion, this form of art had produced many valuable models of clocks that have survived through centuries. This study examines ten wall clocks displayed at the PTT Museum in Sirkeci, Istanbul, and the TCDD Museum in Alsancak, Izmir. These clocks, all of which are broken and out of order, were made of wood, metal, and glass. This article is intended to analyze them in terms of size, ornamenting techniques, and motifs, and also to try to determine their date of production through the artistic characteristics they possess. Pictures of the clocks taken from various angles and a list thereof are presented in an appendix to this article

Anahtar Kelimeler

Wall Clock Ornamentation, Decoration, Motif, Museum

Sanat tarihi açısından duvar saati süslemeciliği: İstanbul PTT Müzesi ve İzmir TCDD Müzesi'ndeki duvar saatlerinden örnekler

Öz

Duvar saati süslemeciliği gerek sanat tarihi açısından gerekse kültür tarihimiz açısından önemli bir yere sahiptir. Günümüzde unutulmaya yüz tutmuş bu sanat dalının geçmişten günümüze intikal eden çok sayıda kıymetli örneği bulunmaktadır. Bu makalede İstanbul Sirkeci’de yer alan PTT Müzesi ve İzmir Alsancak’ta bulunan TCDD Müzesi’nde teşhirde olan toplam 10 duvar saati incelenmiştir. Hepsi de bozuk ve çalışmaz durumda olan ve ahşap, metal ve cam malzemeden imal edilen bu saatler, ebatları, süsleme teknikleri ve motifleri açısından tahlil edilmiş, ayrıca içerdiği sanatsal unsurlardan hareketle saatlerin ait olduğu zaman dilimi tespit edilmeye çalışılmıştır. İncelenen saatlerin çeşitli açılardan çekilmiş fotoğrafları da ekte sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Duvar Saati Süslemesi, Dekorasyon, Motif, Müze

Kaynakça

• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Arseven, Celal Esat. “Saat,” Sanat Ansiklopedisi, c.4, s.1733.
• Aynur, Hatice & Hakan T. Karateke. III. Ahmet Devri İstanbul Çeşmeleri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Barışta, H. Örcün. İstanbul Çeşmeleri Bereketzâde Çeşmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• ---------. İstanbul Çeşmeleri: Beyoğlu Cihetindeki Meyve Tabağı Motifleriyle Bezenmiş Tek Cepheli Anıt Çeşmeleri: Kaptan Hüseyin Paşa Çeşmesi, Topçubaşı İsmail Ağa Çeşmesi, Kemankeş Çeşmesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• ---------. Ortaköy Damat İbrahim Paşa Çeşmesi, Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi, Taksim Maksemindeki I. Mahmut Çeşmesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• ---------. Kabataş Hekimoğlu Ali Paşa Meydan Çeşmesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• ---------. İstanbul Çeşmeleri: Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• ---------. Türk El Sanatları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• ---------. “Başkent İstanbul’dan Örnekleriyle Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Çeşmeleri,” Türkler Ansiklopedisi, c.12, ss.242-246.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1985.
• Biçici, Hür Kamil. “Manisa Gördes’te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları,” Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2004.
• ---------. “Gaziantep Cami Duvar Saati Bezemelerinden Çeşitli Örnekler,” Vakıflar Dergisi 34 (2010), ss.61-98.
• Bir, Atilla & Mustafa Kaçar. “Saat,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.35, s.324.
• el-Cezerī, Bedī u’z-Zamān Ebū’l- İzz İsmā īl b. er-Razzāz. el-Cāmi beyne’l- İlm ve’l- Ameli’n- Nāfi fī Ṣinā ati’l-Ḥiyel =Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap. Tıpkıbasım (Topkapı Sarayı, III. Ahmet, no.3472). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Çakmut, Feza. “Topkapı Sarayı Saatleri,” Saat Dünyası Dergisi 3 (2005), ss.40-41.
• Çam, Nusret. Osmanlı Güneş Saatleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Dizer, Muammer. “İslamda ve Osmanlılarda Saat,” Bilim Birlik Başarı 44 (1986), ss.13-14.
• Egemen, Affan. İstanbul Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan, 1993.
• Eroğlu, Yelda. “Saatin Yolculuğu,” Raillife 40 (2009), ss.46-50.
• Gürbüz, Şule. Saat Kitabı. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kara, Nuran Pilehvarian, Nur Urfalıoğlu & Lütfi Yazıcıoğlu. Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2004.
• Kurz, Otto. Sultan İçin Bir Saat: Yakındoğu’da Avrupa Saat ve Saatçileri. Çev. Ali Özdamar. İstanbul: Kitap Yayınları, 2005.
• Küçükoğlu, Hülya. “Minyatürden Kavramsala Türk Sanatında Natürmort,” Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1998.
• Nasr, Seyyed Hossein. Science and Civilization in Islam. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1968.
• Özdemir, Kemal. Ottoman Clocks and Watches. İstanbul: TYT Bankası Yayınları, 1993.
• Özdeniz, Engin. İstanbul’da Kaptan-ı Derya Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, 1995.
• Renda, Günsel. Batılılaşma Dönemi Türk Resim Sanatı: Minyatür ve Duvar Resimleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1977.
• Ruska, J. “Saat,” İslam Ansiklopedisi (MEB), c.10, ss.2-3.
• Saat Müzesi Kataloğu. Ankara: Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları, tsz.
• Sezgin, Fuat. İslam Kültür Dünyasının Bilimler Tarihindeki Yeri. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2004.
• Tekeli, Sevim. 16’ıncı Asırda Osmanlılarda Saat ve Takiyüddin’in ‘Mekanik Saat Konstrüksiyonuna Dair En Parlak Yıldızlar’ Adlı Eseri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1966.
• Tunçel, Gül. Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezartaşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Tuzcular, Aysel. “Türk İskelet Saatleri,” Kültür ve Sanat 5 (1977), ss.72-77.
• Türkoğlu, Sabahattin. “Ağaç Sanatı,” Mehmet Özel (haz.), Geleneksel Türk Sanatları (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995) içinde, ss.45-73.
• Yaman, Bahattin. Osmanlı Saray Sanatkarları: 18. Yüzyılda Ehl-i Hıref. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
• Yaman, Bahattin & M. Sadık Akdemir. “1796 Tarihli Ehl-i Hiref Defterine Göre Osmanlı Saray Sanatkarları,” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13:2 (2004), ss.85-110.
• Yücel, Erdem. “Osmanlı Ağaç İşçiliği,” Kültür ve Sanat 5 (1977), s.62.
• “100 Yıllık Mimarisi ve Süslemeleri İle Sirkeci Büyük Postahane,” Seramik Türkiye Dergisi 9 (2005), (http://www.serfed.com/content_files/dergi/9/11-MEKAN.pdf (13.9.2012).
• Anadolu Ajansı. “Demiryollarının Tarihi Bu Müzede,” http://www.haberler.com /demiryollarinin-tarihi-bu-muzede-2989957-haberi/ (14.9.2012).
• Antikcemre. http://www.antikcemre.com/urundetay.asp?urundetay=368 (23.9.2012).
• “Büyük Postane,” http://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_Postane(13.9.2012).
• Cansu Çolakoğlu. “PTT Müzesi,” http://cansucolakoglu.blogspot.com/2012/06/milliyet-sanat- mays-2011-sayfa-82.html (14.9.2012).
• Dağlı, Bengü. “Bir Baksanız Göreceksiniz,” Onbeş Yirmibeş, http://www.on5yirmi5.
• com/genc/haber.20720/bir-baksaniz-goreceksiniz.html (27.8.2012).
• Gittigidiyor Alışveriş Sitesi. http://urun.gittigidiyor.com/ev-dekorasyon-bahce/antika-alman- junghans-duvar-saati-1890-41626740 (14.9.2012).
• Gittigidiyor Alışveriş Sitesi. http://urun.gittigidiyor.com/antika-sanat/antika-osmanli-duvar- saati-63599722 (14.9.2012 ).
• Gittigidiyor Alışveriş Sitesi. http://urun.gittigidiyor.com/antika-sanat/eski-ahsap-kasa-duvar- saati-63991359_0 (14.9.2012)
• Günyol, Zübeyde. “Eski Saatler,” İslam Forumu, http://www.islamforumu.net/threads/eski- saatler-z%C3%BCbeyde-g%C3%BCnyol.4575/ (13.9.2012).
• İstanbul Rehberi. “PTT İstanbul Müzesi,” http://www.istanbul.net.tr/istanbul-Rehberi /istanbul-muzeleri/ptt-istanbul-muzesi/159/4 (14.9.2012).
• “İzmir Müze ve Sanat Galerisi,” http://www.tcdd. gov.tr/home/detail/?id=345 (11.9.2012).
• “İzmir, TCDD 3. Bölge Müze ve Sanat Galerisi,” http://www.kvmgm.gov.tr/TR,44036 /izmir- tcdd-3bolge--muze-ve-sanat-galerisi.html (14.9.2012)
• “İzmir, TCDD 3. Bölge Müze ve Sanat Galerisi,” http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1- 56965/izmir-tcdd-3bolge--muze-ve-sanat-galerisi.html (14.9.2012).
• “Önemli İcatlar Saat ve Tarihçesi,” http://www.msxlabs.org/forum/muhendislikbilimleri /27024-onemli-icatlar-saat-ve-tarihcesi.html#ixzz26NPH3Wft (13.9.2012).
• “PTT İstanbul Müzesi,” http://www.kenthaber.com/marmara/istanbul/eminonu/Rehber/ muzeler/ptt-istanbul-muzesi (14.9.2012).
• “PTT’nin de Müzesi Var,” http://arama.hurriyet.com.tr /arsivnews.aspx?id=166544 (14.9.2012).
• “Saatin Tarihi,” http://www.istegenc.com.tr/content/teknoloji/article.asp?lngArticleID=3098 (13.9.2012).
• Ünal, Ertan. “The PTT Museum,” http://www.turkishairlines.com/en-int/skylife/2005 /november/articles/the-ptt-museum.aspx (14.9.2012). www.ptt.gov.tr
• Zara Kültür Araştırma Grubu. “Osmanlı Saraylarında Zamana Bakış,” http://www.zarakultur .com/anasayfa/default.asp?PG=1446 (14.9.2012).