Hurûfu’l-Me‘ânî’nin Çokanlamlılıktaki Etkisi

Yıl 2011, Cilt: 52 Sayı: 2, 333 - 352, 01.08.2011

'Urâbî Ahmed ACAR Ömer Çev.

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001092

Cited By: 1

Öz

Bir harf kendi anlamı dışında kullanıldığında “mânâ harfi” adını alır ki, bu
isimlendirme Nahivcilere aittir. Anlamın ortaya konması ve içtihat ya da tevil
yoluyla Kur’an’dan hüküm çıkarılmasıyla bu harflerin sağlam ilişkisi vardır.
Nitekim birçok anlamsal ve Fıkhî meselenin anlaşılması, harflerin metinde ifade
ettiği mananın anlaşılmasına bağlıdır. Bu harfler, fiilleri anlam bakımından
isimlere bağladıkları veya bir anlam ifade ettikleri için “mânâ harfleri” şeklinde
isimlendirilmişlerdir. Nahiv bilginleri, usulcüler ve kelamcılar arasında bu
harflerin gramatik ve dilsel fonksiyonlarının Fıkıh ve Akaid meselelerindeki
etkisi hakkında görüş ayrılığı vardır. “Bunlar cümlede anlam bakımından tıpkı
diğer lafızlar gibi muamele görür. Dolayısıyla bazıları hakikî anlamda, bazıları
ise mecâzî veya başka bir anlamda kullanılabilir.”2
Bu harflerin anlamlarını ortaya koyarken; kelam [söz] üzerinde durmak,
Kur’ân ve Sünnetteki asıllar hakkında iyice düşünmek ve bu asıllara müracaat
etmek gerekir. Suyûtî bu harfleri “Müfessirin İhtiyaç Duyduğu Edatlar/Araçlar”
başlığında ele almış ve şunu kaydetmiştir: “Bununla, farklı yerlerde gelip
sözü ve ondan çıkarılacak hükmü değiştirmeleri nedeniyle bilinmesi zaruri
şeylerden olduklarını kastediyorum.

Kaynakça

• el-Ensârî, Ebû Yahyâ, Fethu’r-Rahmân bi-Keşfi mâ Yeltebisu mine’l-Kur’ân, thk. ve tlk. Muhammed Ali es-Sâbûnî, Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, I. Baskı, Beyrut, 1403/1982.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid, el-Mustasfâ min ‘İlmi’l-Usûl, thk. ve tlk. Dr. Muhammed Suleyman el-Eşkar, Muessesetu’r-Risâle, I. Baskı, 1417/1997.
• el-Hafyân, Muhammed Ali Muhammed, el-Karâinu’s-Sârife li’l-Emri ‘an Hakîkatih ve Eseru Zâlike fi’l-Furû‘i’l-Fıkhiyye fi Kitâbey es-Savm ve’l-Hacc, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Mekke, 1995.
• el-Hın, Mustafa Saîd, Eseru’l-İhtilâf fi’l-Kavâidi’l-Usûliyye fi İhtilâfi’lFukahâ, Muessesetu’r-Risâle, II. Baskı, 1382/1976.
• İbnu’l-‘Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed Meâfirî, Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed el-Buhârî, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, t.y.
• İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr, el-Beyân fî İ‘râbi Garîbi’l-Kur’ân, thk. Dr. Tâhâ Abdulhamid Tâhâ, mür. Mustafa es-Sakâ, el-Mektebetu’l-Arabiyye, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1389/1969.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen, Te’vîlu Muşkili’l-Hadîs ve Beyânuh, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1400/1980.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdullah b. Yusuf, Muğni’l-Lebîb ‘an Kutubi’l-E‘ârîb, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, elMektebetu’l-‘Asriyye, Sayda, Lübnan, 1407/1987.
• el-Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şehâbuddin Ahmed b. İdris b. Abdurrahim, Şerhu Tenkîhi’l-Fusûl fî İhtisâri’l-Mahsûl, thk. Tâhâ Abdurraûf Sa‘d, Dâru’lFikr, I. Baskı, Kahire, 1393/1973.
• el-Kelbî, İmâm Muhammed b. Ahmed b. Cuzey, et-Teshîl li-Ulûmi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, III. Baskı, Beyrut, 1401/1981.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi‘ liAhkâmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• el-Murâdî, el-Hasen b. el-Kâsım, el-Cenâ’d-Dânî fî Hurûfi’l-Me‘ânî, thk. Fahruddin Kabâve, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I. Baskı, Beyrut, 1992.
• el-Mu‘tık, ‘Avvâd b. Abdillah, el-Mu‘tezile ve Usûluhumu’l-Hamse ve Mevkifu Ehli’s-Sunne minhâ. Mektebetu’r-Ruşd, III. Baskı, 1417/1996.
• en-Neysâbûrî, el-İmâm Muslim b. Haccâc, Sahîhu Muslim, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, Kahire, 1376/1956.
• er-Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin, et-Tefsîru’lKebîr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1398/1978.
• er-Remâlî, Abdullah, el-Arabiyye ve’l-Vezâifu’n-Nahviyye, Dâru’l-Ma‘rifeti’lCâmiiyye, 1996.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Ravâi‘u’l-Beyân fî Tefsîri Ahkâmi’l-Kur’ân, Mektebetu’l-Gazâlî-Muessesetu Menâhili’l-İrfân, III. Baskı, 1400- 1980.
• es-Serahsî, Ebû Bekr Şemsu’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, Usûlu’sSerahsî, thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî, Beyrut, t.y.
• es-Suyûtî, Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, el-Mektebetu’s-Sekâfiyye, Beyrut, t.y.
• eş-Şınkîtî, Muhammed Emin b. Muhammed Muhtâr el-Cekenî, Muzekkiratu Usûli’l-Fıkh, Dâru’s-Selefiyye, el-Cezâir, t.y.
• el-‘Useymin, Muhammed Sâlih, el-Kavlu’l-Mufîd fî Kitâbi’t-Tevhîd, Dâru İbn el-Cevziyye, t.y.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, elKeşşâf ‘an Hakâikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’tTe’vîl, Dâru’l-Fikr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, t.y.