Fundamentals of Islamic Economic Thought in the Holy Quran

Yıl 2010, Cilt: 51 Sayı: 2, 27 - 78, 01.08.2010

Ali Rıza Gül

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001034

Cited By: 6

Öz

The teachings of religion in the field of economics draw the attention of researchers in recent times. Numerous studies on the contribution of Islam to this area in particular have been published. Today, a science with the name of “Islamic Economics” appears. But reached point indicates an understanding of economics rather than an economic system. The most important basis of this understanding of economics is the Quran. The Quran provides intellectual base to the economic field, brings principles for ordering and legitimating, and offers examples related directly to application. We’ll discuss the first one of them in this article. Thus, we aim to explore the reference field that forms the intellectual basis for economic choice, decision, purpose and activities

Anahtar Kelimeler

Islamic economics, the Koran, the Caliph, suitable action, musakhkhar, responsibility

İslam İktisat Düşüncesinin Kur’ân’daki Temelleri

Öz

Son zamanlarda dinin iktisat alanıyla ilgili öğretileri araştırmacıların dikkatini çekmektedir. Özellikle İslam’ın bu alana katkısı konusunda çok sayıda araştırma yayınlanmaktadır. Günümüzde “İslam İktisadı” adını taşıyan bir bilim alanı ortaya çıkmaktadır. Fakat ulaşılan nokta, bir iktisat sisteminden ziyade bir iktisat anlayışını işaret etmektedir. Bu iktisat anlayışının en önemli dayanağı Kur’an’dır. Kur’an, iktisat alanına düşünsel temel sağlamakta, düzeni ve meşruluğu sağlayıcı ilkeler getirmekte, uygulamayla doğrudan ilgili örnekler sunmaktadır. Makalemizde bunlardan birincisini ele alacağız. Amacımız, iktisadi tercih, karar, amaç ve faaliyetlerin düşünsel zeminini oluşturan referans alanını ortaya koymaktır

Anahtar Kelimeler

İslam iktisadı, Kur’an, halife, ameli salih, musahhar, sorumluluk

Kaynakça

• A. Mannan, Muhammed, İslam Ekonomisi -Teori ve Pratik-, çev. Bahri Zengin –Tevfik Ömeroğlu, 4. Baskı, İstanbul: Fikir Yay., 1980.
• Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin es-Seyyid Mahmûd b. Abdillah b. Mahmûd el- Bağdâdî, Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî, tashih: Muhammed Hüseyin el-Arab, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1417/1997.
• Armağan, Servet, İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, 2. Baskı, Ankara: DİB Yay., 1992.
• Ateş, Süleyman, Kur’an Nizamı, İstanbul: Dergâh Yay., 1985.
• Attas, Seyyid Hüseyin, Toplumların Çöküşünde Rüşvet, çev. Cevdet Cerit, İstanbul: Pınar Yay., 1988.
• Austruy, Jacques, Kapitalizm Markizm ve İslam, çev. Agâh Oktay Güner, 4. Baskı, İstanbul: Damla Yayınevi, 1980.
• Bâbilli, Mahmûd Muhammed, el-İktisâd fî dav’i’ş-şerîati’l-İslâmiyye, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî, 1980.
• Braudel, Fernand, Maddi Medeniyet ve Kapitalizm, çev. Mustafa Özel, İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1991.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr el- Basrî, Kitabu’t-tabassur bi’t-ticâra, 2. Baskı, Mısır: Matbaatü’r-rahmâniyye, 1354/1935.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd, Tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr, et-tab’atü’s-sâlise, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1399/1979.
• Chittick, William, Hayal Alemleri, çev. Mehmet Demirkaya, İstanbul: Kaknüs Yay., 1999.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed b. Ali Ebû’l-Hasen el-Huseynî, et-Ta’rîfât, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1407/1987.
• Çağrıcı, Mustafa, Anahatlarıyla İslam Ahlâkı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1985.
• Çapra, Ömer, “İslami Refah Devleti ve Devletin Ekonomideki Rolü”, İslâm İktisadı Araştırmaları I, İstanbul: Dergâh Yay., 1988 (ss. 148-174).
• Çöloğlu, Halit, İktisadi Sistemler Sistem-Doktrin-Eleştiri, Ankara: Gazi Üniversitesi İİBF Yay., 1987.
• Dâmegânî, Ebû Abdillâh el-Hüseyin b. Muhammed, el-Vücûh ve’n-nezâir li elfâzi kitâbillâhi’l-azîz, thk. Muhammed Hasen Ebu’l-Azm ez-Zefîtî, Kahire, 1412/1992.
• Demirci, Rasih vd., Genel Ekonomi (Mikro- Makro), Ankara: Kişisel Yayın, 1992.
• Dimaşkî, Ebu’l-fadl Ca’fer b. Ali, Kitâbü’l-işâra ilâ mehâsini’t-ticâra ve guşûşu’l-müdellisîn fîhâ, thk. El-Büşrâ eş-şurubcî, Kahire: Mektebetü’l- külliyyâti’l-ezheriyye, 1977.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: İz Yay., 1996, s. 613, 733.
• Dumlu, Ömer, Kur’ân-ı Kerim’de Salâh Meselesi, Ankara: DİB Yay., 1992.
• Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm, Kitâbu’l-Emvâl, thk. Muhammed Umâra, Beyrut/ Kahire: Dâru’ş-şurûk, 1409/1989.
• Ebû Yûsuf Ya’kûb b. İbrâhîm b. Habîb el-Ensârî, Kitâbü’l-harâc, 2. baskı, Kahire: el-Matbatü’s-selefiyye, 1352.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslâm Hukuku Metodolojisi, Gözden geçirilmiş 3. baskı, Ankara: Kişisel yayın, tsz.
• Ebu’l-Leys es-Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed, Tefsîru’s- Semerkandî (Bahru’l-ulûm), Beyrut: Dâru’l-fikr, 1416/1996.
• Ebu’s-Suud, Mahmud, İslami İktisadın Esasları, çev. Ali Özek, İstanbul: Hisar Yayınevi, 1969.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tâhir Muhammed b. Ya’kûb, Kâmûs Tercemesi (Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît), çev. Ahmed Âsım, İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
• Gündoğan, Ali Osman, “Eylemde Sorumluluk Ve Özgürlük İlişkisi”, http:// www.aliosmangundogan.com/PDF/Bildiri/Ali-Osman-Gundogan- Eylemde-Sorumluluk-ve-Ozgurluk.pdf (27.12.2010).
• Halebî, Ahmed b. Yûsuf b. Abdüddâim es-semîn, Umdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrafi’l-elfâz, thk. Muhammed Bâsil, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,
• Hallâf, Abdulvahhâp, İslam Hukuk Felsefesi (İlmu usûli’l-fıkh), çev. H. Atay, Ankara: AÜİF Yay., 2. Baskı, 1985.
• Hallâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed b. Hârûn, el-Hassü alâ et-ticâra ve’s- sınâa ve’l-amel, Dimaşk: Mektebetü’l-kudsî ve’l-büdeyr, 1348.
• Hamitoğulları, Beşir, İktisadi Sistemlerin Temelleri –Strüktürlerin Diyalektiğinden Sistemlerin Diyalektiğine-, İstanbul: Risale Yay., 1988.
• Haseneyn, Adnan Said Ahmed, el-İktisâd ve enzimetühû ve kavâidühû ve üsüsühû fi dav’i’l-İslâm, Mekke el-mükerreme: el-Mektebü’l-fetiyy li’l-hidemâti’l-ilmiyye, 1413.
• Heykel, Abdulaziz Fehmi, Mevsûatu’l-mustalahâti’l-iktisâdiyye ve’l-ihsâiyye, Beyrut: Dâru’n-nehdati’l-Arabiyye, 1406/1986.
• Illich, Ivan, Tüketim Köleliği, çev. Mesut Karaşahan, İstanbul: İz Yay., 1990.
• Izutsu, Toshihiko, İbn Arabî’nin Futûhât’ındaki Anahtar Kavramlar, çev. A. Yüksel Özemre, İstanbul: Kaknüs Yay., 1998.
• İbn Kayyimi’l-cevziyye, er-Rûh, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1395/1975.
• İbn Kesîr, Ebû’l-fidâ’ İsmâîl İmâdüddîn b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Abdulaziz Anîm vd., Kahire: Dâru’ş-şa’b, tsz.
• İbn Manzûr, Abdullah Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, Kâhire: Dâru’l-meârif, thk. Abdullah Ali el-kebîr – M. Ahmed Hasbullâh – Hâşim Muhammed eş-Şâzelî, tsz.
• İbn Seyyide, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl el-mürsî, el-Muhkem ve’l-muhîtu’l- a’zam, thk. Abdulhamîd Hindâvî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2000.
• İbrahim Enîs vd., el-Mu’cemü’l-vasît, 4. Baskı, Kahire: Mecmeu’l-lügati’l- Arabiyye, 1425/2004.
• Kâdî el-Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah Ebû Omer b. Muhammed eş- Şîrâzî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Abdulkadir İrfan el-Aşşâ, Beyrut, 1416/1996.
• Kallek, Cengiz, Asr-ı Saadet’te Devlet-Piyasa İlişkisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Kazgan, Gülten, İktisadî Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi, 3. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
• Kelgökmen, Derya, “İşletmelerin Kurumsal Sosyal Sorumluluk Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Literatür Taraması”, Ege Akademik Bakış / Ege Academic Review, 10 (1), (2010) (ss. 303-318).
• Kılıçbay, Ahmet, İktisadın Prensipleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yay., 1974.
• Konevî, Sadreddin, Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yay., 2004.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi’ li ahkâmi’l- Kur’ân, thk. İrfan el-Aşşâ, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1414/1993.
• Kutub, Seyyid, Fî zılâli’l-Kur’ân, 32. Baskı, Kahire: Dâru’ş-şurûk, 1423/2003.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb, en-Nüketü ve’l-uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî), thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye-Dâru’l-kütübi’s-sekâfe, 1412/1992.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen, İslâm’da Hilâfet ve Devlet Hukuku (el-Ahkâmu’s- sultâniyye), çev. Ali Şafak, İstanbul: Bedir Yay., 1386/1976.
• Mehmed Vehbî, Hulâsatü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1979.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ, “Kur’an’ın Ekonomik ve Siyasi Öğretisi”, İslam Düşüncesi Tarihi, Editör: M. M. Şerif, Türkçe baskının editörü: Mustafa Armağan, İstanbul: İnsan Yay., 1990, I (ss. 211-32).
• Mısrî, Refîk Yûnus, Usûlü’l-iktisâdi’l-İslâmî, Dimaşk: Dâru’l-kalem / Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1409/1989.
• Nebhân, Muhammed Faruk, İslam Anayasa ve İdare Hukukunun Genel Esasları, çev. Servet Armağan, İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1980.
• Nezih Hammâd, İktisadî Fıkıh Terimleri, çev. Recep Ulusoy, İstanbul: İz Yay., 1996.
• Nuveyhi, Muhammed, Ekonomik Adaletin Temelleri, çev. Ahmet Yaprak, İstanbul: Beyan Yay., 1984.
• Orman, Sabri, “İslâm İktisadî Düşünce Tarihinin Kaynakları –I-”, İlim ve Sanat, sayı: 32 (ss. 50-57), (Mayıs 1992).
• Orman, Sabri, “İslâm İktisadî Düşünce Tarihinin Kaynakları –II-”, İlim ve Sanat, sayı: 33 (ss.65-71), (Ağustos 1992).
• Râgıb el-Isfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî garîbi’l- Kur’ân, thk. M. Seyyid Keylânî, Beyrut: Dâru’l-ma’rife, tsz., s. 672.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin el-Hasan b. Ali et-Teymî, et-Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb), Beyrut: Dâru’l-kütüb el-ilmiyye,
• Sadr, Muhammed Bakır, İslâm Ekonomi Sistemi, çev. M. Keskin – S. Ergün, Ankara: Rehber Yay., 1993.
• Said Nursî, Bediüzzaman, Sünûhât, Metin, sadeleştirme ve açıklama: Abdullah Aymaz, İstanbul: Şahdamar Yay., 2006.
• Sâlûs, Ali Ahmed, el-İktisâdi’l-İslâmî ve’l-kadâyâ el-fıkhiyye el-muâsıra, Doha: Dâru’s-sekâfe, 1416/1996.
• Sıddıkî, M. Necatullah, İslam Ekonomi Düşüncesi, çev. Yaşar Kaplan, İstanbul: Bir Yayıncılık, 1984.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1416/1996.
• Şaban, Zekiyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-fıkh), çev. İ. Kâfi Dönmez, Ankara: TDV Yay., 1990.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-kadîr el-câmi’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ilmi’t-tefsîr, Kahire: Dâru’l-hadîs, 1413/1993, IV, 490-92.
• Tabakoğlu, Ahmet, İslam ve Ekonomik Hayat, İstanbul: DİB Yay., 1987.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîl-i âyi’l- Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1408/1988.
• Tabresî, Ebû Ali el-Fadl b. el-Hasen, Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1414/1994.
• Top, Seyfi – Öner, Akın, “İşletme Perspektifinden Sosyal Sorumluluk Teorisinin İncelenmesi”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 7 (ss. 97-110), (2008).
• Umâra, Muhammed, Kâmûsu’lmustalahâti’l-iktisâdiyye fi’l-hadârati’l- İslâmiyye, Beyrut/Kahire: Dâru’ş-şurûk, 1413/1993.
• Ülgener, Sabri F., İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası Fikir ve Sanat Tarihi Boyu Akisleri İle Bir Portre Denemesi, Gözden geçirilmiş 2. baskı, İstanbul: Der Yayınları, 1991.
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili – Türkçe Tefsir, İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yeşilyurt, Temel, “Kur’an Işığında İnsanın Bireysel Sorumluluğu (Günah ve Sevap)”, F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10:1 (ss.37–50), (2005).
• Yıldız, Kemal, “Sorumluluk”, DİA İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2009.
• Yönet, Ender, “Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anlayışında Son Dönemeç: Stratejik Sorumluluk”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 13 (ss.239-64), (2005).
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî, Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l- kâmûs, thk. Abdüssettâr Ahmed Ferâc vd., Kuveyt: Vezâratü’l-i’lâm, 1391/1981.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el- Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, thk. Muhammed Abdusselam Şahin, Beyrut: Dâru’kütübi’l-ilmiyye, 1415/1995.
• Zencânî, Mahmûd b. Ahmed, Tehzibü’s-sıhâh, thk. A. Selâm Muhammed Harun-Ahmed Abdulgafûr Attâr, Kahire: Dâru’l-maârif, tsz.
• Zerka, Enes, “İslâm İktisadı: İnsan Refahına Bir Yaklaşım”, İslâm Araştırmaları I, İstanbul: Dergâh Yay., 1988 (ss. 19-36).
• Zeyn, Muhammed Bessâm Rüşdî, el-Mu’cemü’l-müfehres li-meâni’l- Kur’âni’l-azîm, Beyrut: Dâru’l-fikri’l-muâsır, 1416/1995.