The Perception of Gender in the Madrasas of Eastern Turkey: A Descriptive Analysis through the Seydas of Diyarbakır

Yıl 2019, Cilt: 60 Sayı: 1, 111 - 132, 31.05.2019

Abdusamet Kaya

https://doi.org/10.33227/auifd.452063

Cited By: 1

Öz

Madrasahs
located in Eastern and Southeastern Anatolia regions of Turkey have operated as
centers of traditional religious thought for centuries. Although these institutions
do not have an official status nowadays, they have maintained their influence
in the region and have appealed to a wide social sector. The basic religious
authority in these institutions are seydas who are respected and guide society
in some fields. The religious understanding of Seydas and their approaches to
certain issues related to religion allow us to determine the general attitude
of the people in the context of related issues. Therefore, in this study,
seydas are selected as a sample group. The main theme of the study is the
relationship between gender and religion. This theme, which is one of the most
debated issues in contemporary Islamic thought, is also one of the main
interests of the sociology of religion. The points reflected in this study are
the findings of a study focusing on the relationship between gender and
religion through the seydas of Diyarbakır from the point of view of the sociology
of religion. In the research, a qualitative research method was followed in the
process of data collection and a descriptive technique was adopted in order to
reveal the results and present them. 

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Gender, Madrasah, Seyda, Understanding of Religion

Şark Medreselerinde Toplumsal Cinsiyet Anlayışı: Diyarbakır Seydaları Üzerinden Betimsel Bir Analiz

Öz

Medreseler,
Türkiye’nin Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde asırlardır
geleneksel dinî düşüncenin merkezleri olarak faaliyette bulunmuş kurumlardır.
Bu kurumlar, günümüzde resmi bir statüleri bulunmamasına karşın bölgedeki etki
gücünü korumakta ve geniş bir toplumsal kesime hitap etmektedir. Bu kurumlarda
temel dinî otorite, “seyda” olarak adlandırılan, saygı gören ve topluma bazı
alanlarda yön veren kimselerdir. Seydaların din anlayışları ve dinle ilişkili
belirli konulara yaklaşımları, bölge halkının ilgili konular bağlamındaki genel
tutumunun tespitine de imkan tanımaktadır. Bu nedenle, bu çalışmada Seydalar
örneklem zemini olarak belirlenmiştir. Çalışmanın üzerine kurulu olduğu ana
tema ise, toplumsal cinsiyet ve din ilişkisidir. Çağdaş İslam düşüncesinde
üzerinde en fazla tartışılan konulardan biri olan bu tema, din sosyolojisinin
de temel ilgi alanlarındandır. Bu çalışmaya yansıyan hususlar, din sosyolojisi
zaviyesinden ve Diyarbakır ilindeki bazı Seydalar üzerinden toplumsal cinsiyet
ve din ilişkisini tespite yönelik bir araştırmanın bulgularıdır. Araştırmada
verilerin toplanması sürecinde nitel bir araştırma yöntemi izlenmiş, bunların
ortaya konulması ve sunulması noktasında da betimsel bir üslup benimsenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Toplumsal Cinsiyet, Medrese, Seyda, Din Anlayışı

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel. el-Musned. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī; Dāru Ṣādir, tsz.
• Akkaya, Nejla. “İslâm Hukukunda Kadının Siyasi Hakları,” İslâmî Araştırmalar 5:4 (1991), ss.236-250.
• Alpago, Ceyda. “Kadına Yönelik Şiddet ve Kadın Sığınma Evleri Olgusu,” Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2006.
• Aslan, Esra. “Töre Cinayetleri: Diyarbakır’da Göç Sonrası Töre,” Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır, 2007.
• Aslan, Esra. “Din ve Şiddet Ekseninde Kadın Cinayetleri,” Salih Öz ve Recep Vardi (ed.), Günümüz İslam Toplumları ve Problemleri Sempozyumu (İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2015) içinde, ss.35-60.
• Atalay, Orhan. 20. Yüzyıl Tefsir Akımı: İçtimâî Tefsir. İstanbul: Beyan Yayınları, 2004.
• Ateş, Abdurrahman. Kur’an’a Göre Dinde Zorlama ve Şiddet Sorunu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2002.
• Ateş, Ali Osman. Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Aydınalp, Halil. “Türkiye’de Dinî Yapı: Örnek Alanlar Üzerinden Bir Tasvir,” Hayati Hökelekli (ed.), Dindarlık Olgusu: Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri (Bursa: Kurav Yayınları, 2006) içinde, ss.301-318.
• Aysoy, Mehmet. Gelenek Sonrası Toplum Üzerine. İstanbul: Açı Kitaplar, 2003.
• Azimli, Mehmet. “Kadınların Yöneticiliği Konusundaki Rivayete Tarihsel Bağlamda Eleştirel Bir Yaklaşım,” İslâmî Araştırmalar 15:3 (2002), ss.417-422.
• Azimli, Mehmet. Siyeri Farklı Okumak: Medine Yılları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Baktır, Mustafa. “İslam’da Kadının Çalışma Şartları,” Sosyal Hayatta Kadın, 3. bsk. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005) içinde, ss.120-148.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. 6. bsk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Berktay, Fatmagül. Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın: Hıristiyanlık’ta ve İslamiyet’te Kadının Statüsüne Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. 3. bsk. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Bilgin, Vejdi. Fakih ve Toplum: Osmanlı’da Sosyal Yapı ve Fıkıh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Birleşmiş Milletler CEDAW Komitesine Sunulmak Üzere Hazırlanan İkinci ve Üçüncü Birleştirilmiş Periyodik Türkiye Raporu, Ankara: 2003. https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/belge/uluslararasibelgeler/ayrimcilik/CEDAW/ulke_raporlari/CEDAW %20Komitesi'ne%20verilen%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%20RAPORU%202%20ve%203.%20d%C3%B6nem.pdf (Erişim: 26. 11. 2015)
• Charney, Jean-Paul. İslâm Kültürü ve Toplumsal Ekonomik Değişim. Terc. Adnan Bülent Baloğlu, Osman Bilen. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Çapçıoğlu, İhsan. Modernleşen Türkiye’de Din ve Toplum. Ankara: Otto Yayınları, 2011.
• Dikeçligil, Beylü. “Kültür Kavramının Analizi veya Sosyo-Kültürel Gerçekliğin Yapısı Üzerine Bir İnceleme,” Köksal Alver, Necmettin Doğan (ed.), Kültür Sosyolojisi, 3. bsk. (Ankara: Hece Yayınları, 2013) içinde, ss.133-150.
• Erdoğan, Mehmet. “Kadın Hakları Bağlamında Boşanma Sorunu,” Rahmi Yaran ve Abdurrahman Dodurgalı (yay. haz.), İslam Düşüncesinde Yeni Arayışlar III (İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000) içinde, ss.138-149.
• Erkan, Rüstem. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri. Ankara: Kalan Yayınları, 2005.
• Erkan, Rüstem ve Faruk Bozgöz. “Kadına Yönelik Şiddetin Sosyo-Ekonomik, Dinsel ve Kültürel Boyutları: Diyarbakır Örneği,” EKEV Akademi Dergisi 8:18 (2004), ss.219-242.
• Gençoğlu Onbaşı, Funda. “‘Geleneksel’ ve ‘Modern’: Sınırlar ve Geçirgenlikler Üzerine,” Doğu Batı 7:25 (2003), ss.83-98.
• Giddens, Anthony ve Philip W Sutton. Sosyolojide Temel Kavramlar. Çev. Ali Esgin. Ankara: Phoenix Yayınları, 2016.
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. Çev. Ersin Kuşdil. 6. bsk. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Göle, Nilüfer. Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. Çev. Erkan Ünal. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Gusfield, Joseph R. “Toplumsal Değişim Araştırmalarında Yersiz Kutuplaşma: Gelenek ve Modernite,” çev. Bilal Canatan, Muhafazakar Düşünce 1:3 (2005), ss.55-72.
• Hamidullah, Muhammed. Aziz Kur’ân. Terc. Abdülaziz Hatip ve Mahmut Kanık. İstanbul: Beyan Yayınları, 2003.
• Hassan, Riaz. Müslüman Zihinler. Çev. Ergin Çenebaşı. İstanbul: Doğan Kitap, 2010.
• Hatemi, Hüseyin. Kadının Çıkış Yolu: İlâhî Hikmet’de Kadın. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• İkbal, Muhammed. İslam’da Dinî Düşüncenin Yeniden İnşâsı. Çev. Rahim Acar. 1. bsk. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Jansen, Henrica A. F. M. ve diğerleri. Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet. Ankara: T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, 2009.
• Kahraman, Bayram. “Diyarbakır’ın Toplumsal Yapısı ve Diyarbakır Halkının Toplumsal Kurumlara Bakışı,” Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2014.
• Kara, İsmail. Şeyhefendinin Rüyasındaki Türkiye. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
• Karaman, Hayreddin. “Kadının Şahitliği, Örtünmesi ve Kamu Görevi,” İslâmî Araştırmalar 5:4 (1991), ss.284-291.
• Karaman, Hayreddin. İslam’ın Işığında Günün Meseleleri. İstanbul: Nesil Yayınları, 1992.
• Karaman, Hayreddin. İslam’da Kadın ve Aile. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993.
• Merad, Ali. Çağdaş İslam. Çev. Cüneyt Akalın. İstanbul: İletişim Yayınları, tsz.
• Muslim b. el-Ḥaccāc en-Nīsābūrī. Ṣaḥīḥu Muslim. 3. bsk. Beyrut: Dāru’l-Maʿrife, 2010.
• Oğuz, Hayrettin. “Postmodern Bir Süreçte, Postmodern Bir Darbe ve Postmodern İslamcılık,” Gelenek ve Modernlik Arasında İslâmcılık (İstanbul: Umran, 2013) içinde, ss.261-268.
• Okuyan, Mehmet. “Kadına Yönelik Şiddete Kur’ân’ın Bakışı,” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2007), ss.93-134.
• Özdeş, Talip. “İslam Açısından Kadının Konumu ve Kadına Yönelik Şiddetin Değerlendirilmesi,” Eskiyeni 12 (2009), ss.68-76.
• Öztürk, Mustafa. Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Sarmış, İbrahim. Rivayet Kültürü ve Olumsuz Kadın Algısı. 2. bsk. İstanbul: Düşün Yayınları, 2011.
• Savaş, Rıza. Hz. Muhammed (sav) Devrinde Kadın. 3. bsk. İstanbul: Ravza Yayınları, tsz.
• Shayegan, Daryush. Melez Bilinç. Çev. Haldun Bayrı. 2. bsk. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Sıddıkî, Mazharuddin. İslâm Dünyasında Modernist Düşünce. Çev. Murat Fırat, Göksel Korkmaz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• Şefkatli Tuksal, Hidayet. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Kitâbiyât, 2000.
• Şimşek, M. Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Esra Yayınları, 1995.
• Vedûd-Muhsin, Amine. Kur’ân ve Kadın. Çev. Nazife Şişman. 3. bsk. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Yalar Mehmet. “Seyda, Mela ve Feqilerin Bölgenin Dini ve Kültürel Hayatındaki Yeri,” Fikret Gedikli (ed.), Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler (Muş: M. Ş. Ü. Yayınları, 2013) içinde, c.1, ss.459-470.
• Yapıcı, Asım ve Münir Yıldırım. “Küreselleşme Sürecinin Dinî Kimliklere Etkisi: Sosyal Psikolojik Bir Değerlendirme,” Dinî Araştırmalar 6:17 (2003), ss.117-138.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, tsz.