Metodolojik ve İdeolojik Açıdan Naṣṣ

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 2, 673 - 698, 30.11.2024

Oguzhan Tan

https://doi.org/10.33227/auifd.1496095

Öz

Nass, metodolojik olduğu kadar ideolojik bir kavramdır. Bu nedenle kelimenin teknik kullanımlarını aktarmak nassın doğasını ortaya koymaya yetmez. Bu çalışma, üçayaklı bir yapıya sahiptir. Birinci ayakta, “naṣṣ tanımları” analiz edilmektedir. Bu analizde temel çerçeve, fıkıh usulü verileridir. Bu veriler, nassın teknik kullanımının zaman içinde çeşitlendiğini göstermektedir. Başlangıçta sözlük anlamına yakın olarak “açık ifadeler” için kullanılan naṣṣ, zamanla, “kesinlik derecesinde açık olması nedeniyle farklı yorumlara kapalı olan ifadeler” için kullanılmıştır. Bu anlam değişikliği, naṣṣa dilsel bir delalet durumu olmanın ötesinde, normatif bir karakter kazandırmıştır. Kavramın, “ayetler ve hadisler”i ifade etmesi ise muhtemelen hicri beşinci asırdan sonradır. İki farklı delil türünün tek kategoride birleştirilmesi, metodolojik açıdan kritik sonuçlar doğuran oldukça önemli bir gelişmedir. Çalışmanın ikinci ayağı, fıkıh usulü zemininde inşa edilen bir ideoloji olarak “naṣṣ tasavvuru”na odaklanmaktadır. “Naṣṣ tasavvuru”nun somutlaştırabilmesi için öncelikle, metin ile naṣṣın yaygın kullanımın aksine, aynı şeyler olmadığının vurgulanması gerekir. Bir metin, teolojik argümanların bir kitap şeklinde derlenmesi olarak görüldüğünde naṣṣ haline gelir. Bu, “nüzul bağlamlarına parça parça inen ilahî hitaplar” paradigmasının “okuma bağlamları için parça parça iktibas edilen teolojik deliller içeren kitap” paradigmasına dönüşmesi demektir. Dolayısıyla, nasslaşmanın en temel özelliği, metnin hitap karakterinden uzaklaşmasıdır. Modern ilahiyat literatüründe, Kur’an’ın, hitap olarak nitelendirilmesi yaygın olmakla birlikte hayli yenidir. Dördüncü asırla birlikte, hitap mükellefiyeti ifade eden fıkhî bir kavram olarak ele alınmıştır. Buna göre muhatap da mükellef anlamına gelmektedir. “Sonuçlar” kısmı, makalenin üçüncü ayağını oluşturmaktadır. Bu bölüm, önceki iki bölümden elde edilen sonuçların tespit formunda maddeler halinde ortaya konmasından ibarettir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkıh Usulü, Naṣṣ, Delil, Metodoloji, Yorum, İdeoloji.

Naṣṣ between Methodology and Ideology

Öz

Naṣṣ is not just a methodological term; it is also an ideological concept. Therefore, conveying the technical uses of the word “naṣṣ” alone is insufficient to reveal its true nature. This paper deals with naṣṣ in three parts. The first part entails an analysis of multiple “naṣṣ definitions” based on Islamic legal theory [uṣūl al-fiqh]. Originally, “naṣṣ” referred to “clear words and expressions” within a text. However, over time, it came to denote “statements that have precise meanings with a high degree of certainty” that do not allow for other interpretations. This shift in meaning gave the word a normative character beyond its linguistic denotation. It was probably after the 5th century of the Islamic calendar that it started to refer to “the verses and hadiths.” The unification of these two different types of evidence under a single category is a very important development with critical methodological implications. The second part focuses on the process that established “the idea of naṣ” as an ideology based on uṣūl al-fiqh. To characterize the “idea of naṣ,” this part first emphasizes that, while often used interchangeably, text and naṣṣ are separate things. A text is considered a naṣṣ only when it is seen as a compilation of theological arguments in the form of a book. This is a critical paradigm shift from the concept of “divine addresses that gradually descended into their original contexts” to that of “a book that contains theological arguments to be cited selectively for the purpose of reading in certain historical settings.” Hence, the most essential characteristic of ‘the idea of naṣ’ is that it distances the text from its original character of verbal speech (al-khiṭāb). The term al-khiṭāb is often used to describe the Qur’an in current religious writing, but this use is fairly new. During the first three centuries, scholars primarily used the word in its lexical sense, disregarding its potential to describe the relationship between revelation and society. After the fourth century, however, the term began to be employed in a technical sense, namely in relation to legal obligations. Accordingly, the term “addressee” (al-mukhāṭāb) was also intended to refer to the individual who is legally accountable under the law. The conclusion part of the article has been comprised of a presentation of the results derived from the preceding two parts in the form of definitive findings.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Islamic Legal Theory, Naṣṣ, Argumentation, Methodology, Interpretation, Ideology.

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. 4. bs. Ankara: Engin Yayınevi, 2006.
• el-Āmidī, Ebū’l-Ḥasen Seyfuddīn ʿAlī b. Muḥammed. el-İḥkām fī Uṣūli’l-ʾAḥkām. 4 c. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, ts. Anderson, Elizabeth, Sue Jackson, Rebecca Tharme, Michael Douglas, J. Flotemersch, Margreet Zwarteveen, Chicu Lokgariwar, vd. “Understanding rivers and their social relations: A critical step to advance environmental water management”. Wiley Interdisciplinary Reviews: Water 6 (31 Ağustos 2019). https://doi.org/10.1002/wat2.1381.
• el-Aʿẓamī, Muḥammed Muṣṭafā. Dirāsāt fī’l-Ḥadīsi’n-Nebevī ve Tāriḫi Tedvīnih. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, 1980.
• el-Bāḳıllānī, Ebū Bekr Muḥammed b. et-Ṭayyib. et-Taḳrīb ve’l-ʾİrşād. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1998.
• el-Bezdevī, Faḫrulislām ʿAlī b. Muḥammed. Kenzu’l-Vuṣūl ilā Maʿrifeti’l-Uṣūl. İstanbul: Şeriketu’ṣ-Ṣaḥāfeti’l-ʿOs̱māniyye, 1890.
• el-Buḫārī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. İsmāʿīl b. İbrāhīm. el-Cāmiʿu’ṣ-Ṣaḥīḥ. Tah. Muṣṭafā Dīb el-Buġā. 8 c. Dımeşk: Dāru İbn Kes̱īr, 1994.
• el-Cābirī, Muḥammed ʿĀbid. Bunyetu’l-ʿAḳli’l-ʿArabī. 9. bs. Beyrut: Merkezu Dirāsāti’l-Vaḥdeti’l-ʿArabiyye, 2009.
• el-Cāḥiẓ, Ebū ʿOs̱mān ʿAmr b. Baḥr b. Maḥbūb el-Leys̱ī. el-Beyān ve’t-Tebyīn. 3 c. Beyrut: Mektebetu’l-Hilāl, 1423h.
• el-Caṣṣāṣ, Ebū Bekr Aḥmed b. ʿAlī. el-Fuṣūl fi’l-Uṣūl. Tah. Uceyl Cāsim en-Neşemī. 2. bs. 4 c. Kuveyt: Vizāratu’l-Evḳāfi’l-Kuveytiyye, 1994.
• Cruse, D. Alan. Meaning in Language: An Introduction to Semantics and Pragmatics. New York: Oxford University Press, 2000.
• Culler, Jonathan. Literary Theory: A Very Short Introduction. Oxford University Press, 2011. https://doi.org/10.1093/actrade/9780199691340.001.0001.
• el-Curcānī, Ebū Bekr ʿAbdulḳāhir b. ʿAbdirrahmān. Delāilu’l-iʿcāz fī ʿIlmi’l-Meʿānī. 3. bs. Kahire: Maṭbaʿatu’l-Medenī, 1992.
• el-Curcānī, ʿAlī b. Muḥammed b. ʿAlī ez-Zeyn eş-Şerīf. el-Muḫtaṣar fī Uṣūli’l-Ḥadīs̱. Tah. ʿAlī Zuveyn. Mektebetu’r-Ruşd, 1407h.
• el-Cuveynī, Ebu’l-Meʿālī ʿAbdulmelik b. ʿAbdillāh b. Yūsuf. el-Burhān fī Uṣūli’l-Fıḳh. 2 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1997.
• el-Cuveynī, Ebu’l-Meʿālī ʿAbdulmelik b. ʿAbdillāh b. Yūsuf. et-Telḫīṣ fī Uṣūli’l-Fıḳh. 3 c. Beyrut: Dāru’l-Beşāʾiri’l-İslāmiyye, ts.
• el-Cuveynī, Ebu’l-Meʿālī ʿAbdulmelik b. ʿAbdillāh b. Yūsuf. Nihāyetu’l-Maṭlab fī Dirāyet’il-Meẕheb. Riyad: Dāru’l-Minhāc, 2007.
• ed-Debūsī, Ebū Zeyd ʿUbeydullāh b. ʿÖmer b. ʿĪsā. Taḳvīmu’l-Edille. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 2001.
• Ebū Zeyd, Naṣr Ḥāmid. en-Naṣṣ es-Sulṭa el-Ḥaḳīḳa. Beyrut: el-Merkezu’s̱-S̱eḳāfiyyu’l-ʿArabī, 1995.
• Ebu’l-Ḥuseyn el-Baṣrī, Muḥammed b. ʿAlī b. eṭ-Ṭayyib. el-Muʿtemed fī ʾUṣūli’l-Fıḳh. Tah. Ḫalīl Muḥyiddīn el-Meys. 2 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1403h.
• el-Ebyārī, ʿAlī b. İsmāʾīl. et-Taḥḳīḳ ve’l-Beyān fī Şerḥi’l-Burhān fī ʾUṣūli’l-Fıḳh. Tah. ʿAlī b. ʿAbdirraḥmān Bessām el-Cezāʾirī. 4 c. Kuveyt: Dāru’d-Ḍiyā, 2013.
• el-Ezherī, Muḥammed b. Aḥmed. Tehẕību’l-Luġa Tah. Muḥammed ʿIvāḍ Murʿıb. 8 c. Beyrut: Dāru İḥyaʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī, 2001.
• Faḫreddīn er-Rāzī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥuseyn. el-Maḥṣūl. 3. bs. 6 c. Riyad: Muʾessesetuʾr-Risāle, 1997.
• el-Fenāri, Muḥammed b. Ḥamze b. Muḥammed Şemsuddin. Fuṣūlu’l bedāʾiʿ fi ʾUṣūli’ş-şerāʾiʿ. 2 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 2006.
• el-Ḫalīl b Aḥmed, Ebū ʿAbdirraḥman. Kitābu’l-ʿAyn. Tah. Mehdī el-Maḫzūmī ve İbrāhīm es-Sāmerrāī. 8 c. b.y.: Mektebetu’l-Hilāl, ts.
• Ḥanefī, Ḥasen. Mine’n-Naṣṣ ile’l-Vāḳıʿ. 2 c. Kahire: Merkezu’l-Kitāb li’n-Neşr, 2004.
• Hooke, S. H. (Samuel Henry). Middle Eastern Mythology. Baltimore, Penguin Books, 1963. http://archive.org/details/middleeasternmyt1963hook.
• İbn Daḳīḳ el-ʿĪd, Ebū’l-Fetḥ Taḳiyyuddīn Muḥammed b. ʿAlī. el-ʾİlmām bi-Eḥādīs̱i’l-ʾAḥkām. Tah. Muḥammad Ḫallūf el-ʿAbdullāh. 2. bs. 5 c. Suriye: Dāru’n-Nevādir, 2009.
• İbn ʿĀşūr, Muḥammed et-Ṭāhir. Maḳāṣidu’ş-Şerīʿati’l-İslāmīyye. Tah. Muḥammed al-Ḥabīb İbn el-Ḫūce. 3 c. Katar: Vizāratu’l-Evkāf ve’ş-Şuūni’l-İslāmiyye, 1425h.
• İbn Fāris, Ebu’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Zekaerīyā el-Ḳazvīnī. Meḳāyīsu’l-Luġa. Tah. ʿAbdu’s-Selām Muḥammed Hārun. 6 c. b.y.: Dāru’l-Fikr, 1979.
• İbn Ḥazm el-Endelusî, Ebū Muḥammed ʿAlī b. Aḥmed. el-İḥkām fī ʾUṣûli’l-ʾAḥkām. Tah. Maḥmûd Ḥāmid ʿUs̱mān. Kahire: Dāru’l-Ḥadîs̱, 1992.
• İbn İmāmi’l-Kāmiliyye, Kemāluddīn Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdi’r-Raḥmān. Teysīru’l-Vuṣūl ilā Minhāci’l-ʾUṣūl mine’l-Menḳūl ve’l-Maʿḳūl. Tah. ʿAbdu’l-Fettāḥ Aḥmed Ḳuṭb al-Duḫmīsī. 6 c. Kahire: Dāru’l-Fārūḳ, 2002.
• İbn Ḳudāme, Ebū Muḥammed Muvaffaḳuddīn ʿAbdullah b. Aḥmed b. Muḥammed. Ravḍatuʾn-Nāẓır ve Cunnetu’l-Munāẓır fī ʾUṣūli’l-Fıḳh ʿalā Meẕhebi’l-İmām Aḥmed b. Ḥanbel. 2. bs. 2 c. Riyad: Muʾessesetuʾr-Reyyān, 2002.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed ʿAbdullah b. Muslim. Te’vīlu Muşkili’l-Ḳur’ān. Tah. İbrāhīm Şemsuddīn. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, ts.
• İbnu’l-Enbārī, Ebū Bekr Muḥammed b. el-Ḳāsim b. Muḥammed. el-Eḍḍād. Tah. Muḥammad Ebu’l-Faḍl İbrāhīm. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, 1407h.
• İbnu’s-Sāʿātī, Muẓafferuddīn Aḥmed b. ʿAlī. Bedīʿu’n-Niẓām: Nihāyetu’l-Vuṣūl ilā ʿIlmi’l-ʾUṣūl. 2 c. Mekke: Byy, tsz.
• el-Ḳarāfī, Ebū ʿAbbās Şihābuddīn Aḥmed b. İdrīs. Nefāʾisu’l-ʾUṣūl fī Şerḥi’l-Maḥṣūl. Tah. ʿĀdil Aḥmed ʿAbdulmevcūd ʿAbdulmevcūd ve ʿAlī Muḥammed Muavvaḍ. 9 c. b.y.: Mektebetu Nizār Muṣtafā el-Bāz, 1995.
• Kroeger, Paul R. Analyzing Meaning: An Introduction to Semantics and Pragmatics. Berlin: Language Science Press, 2018. https://doi.org/10.5281/zenodo.1164112.
• el-Muzenī, Ebū İsmāʿīl b. Yaḥyā. Muḫtaṣaru’l Muzenī. Tah. Ebū ʿAmir ed-Dāġistānī. 2 c. Beyrut: Dāru Medāric li’n-Neşr, 1990.
• “Platform | Etymology of Platform by Etymonline”. Erişim 07 Mayıs 2024. https://www.etymonline.com/word/platform.
• Ṣāliḥ, Muḥammed Edīb. Tefsīru’n-Nuṣūṣ fi’l-Fıḳhi’l-İslāmī. 2 c. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, 1993.
• es-Semerḳandī, Alāuddīn Ebū Bekr Muḥammed b. Aḥmed. Mīzānu’l-Uṣūl fī Netāʾici’l-ʿUḳūl. Katar: Maṭābiʿuʾd-Devḥa’l-Hadīs̱e, 1984.
• eş-Şāfiʿī, Ebū ʿAbdillah Muḥammed b. İdrīs. er-Risāle. Mısır: Muṣṭafā el-Bābī el-Ḥalebī, 1938.
• eş-Şāfiʿī, Ebū ʿAbdillah Muḥammed b. İdrīs. Cimāʿu’l-ʿIlm. Beyrut: Dāru’l-Ās̱ār, 2002.
• eş-Şevkānī, Muḥammed b. ʿAlī b. Muḥammed b. ʿAbdullah. İrşādu’l-Fuḥūl ila Taḥḳīḳi’l-Ḥaḳ min ʿIlmi’l-Uṣūl. 2 c. Dimeşk: Dāru’l-Kitāb el-ʿArabī, 1999.
• eş-Şīrāzī, Cemāluddīn İbrāhim b. ʿAlī b. Yūsuf Ebū İsḥāḳ. el-Lumaʿ fī ʾUṣūli’l-Fıḳh. 2. bs. b.y.: Dāru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 2003.
• et-Ṭaberī, Ebū Cʿafer Muḥammed b. Cerīr. Cāmiʿu’l-Beyān ʿan Teʾvīli Āyi’l-Ḳur’ān. Tah. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsīn et-Turkī. 26 c. Kahire: Dāru Hicr li’t-Ṭıbāʿa ve’n-Neşr, 2001.
• et-Teftāzānī, Saʿdeddīn Mesʿūd b. ʿÖmer. Şerḥu’t-Telvīḥ ale’t-Tavḍīḥ. 2 c. Mısır: Mektebetu Muḥammed ʿAlī Ṣubeyḥ, 1957.
• el-Vāḥidī, Ebu’l-Ḥasen ʿAlī b. Aḥmed en-Nīsābūrī. Esbābu Nuzūli’l-Ḳurʾān. Tah. ʿİṣam b. Abdulmuḥsin el-Ḥumeydān. Demmam: Dāru’l-İṣlāḥ, 1992.
• Wehr, Hans, ve J. Milton Cowan. A Dictionary of Modern Written Arabic: Arabic - English. 4. ed., Considerably enl. and Amended by the author. Spoken Language Series. Urbana, IL: Spoken Language Services, 1996.
• ez-Zebīdī, Muḥammed Murtaḍā el-Ḥuseynī. Tācu’l-ʿArūs min Cevāhiri’l-Ḳāmūs. 40 c. Kuveyt: Vizāratu’l-İrşād ve’l-Enbāʾ, 2001.
• ez-Zerkeşī, Ebū ʿAbdillāh Bedruddīn Muḥammed. el-Baḥru’l-Muḥīṭ fī Uṣūli’l-Fiḳh. 8 c. Kahire: Dāru’l-Ketbī, tsz.