Ok-Dinî Tutum Ölçeği-G: Genişletilmiş Versiyon

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 2, 479 - 514, 30.11.2024

Üzeyir Ok

https://doi.org/10.33227/auifd.1519206

Öz

Dindarlık kuramsal olarak çok boyutlu bir kavramdır. Dindarlığın bu çok boyutluluğu nedeniyle ölçümünü gerçekleştiren veri toplama araçlarının güçlü psikometrik özelliklere sahip olması bir zorunluluktur. Bu çalışmanın amacı 2011 yılında yayımlanmış olan her biri iki madde ile ölçülen dört boyutlu Ok-Dinî Tutum Ölçeğini genişletmektir. Bu amaçla mevcut dinî tutum ölçeğine dindarlığın farklı boyutlarını ölçebileceği düşünülen 66 madde (toplam 74) eklenmiştir. Taslak ölçek formu çevrim içi ve yüz yüze veri toplama yöntemiyle ulaşılan 358 gönüllü (91 Erkek ve 259 kadın, 8 cinsiyet belirtmeyen) tarafından doldurulmuştur. Yürütülen açımlayıcı faktör analizi, madde analizi ve doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarına göre dinî tutumu her biri 4 maddeden oluşan (biri 6 madde) en iyi 6 boyutun temsil ettiği belirlenmiştir. Bu boyutlar sırayla itikat, grup aidiyeti (dinî sosyal kimlik), bağlanma, kutsallık, deneyim (duygu) ve pratikler olarak isimlendirilmiştir. Söz konusu ölçeğin kriter geçerliliği onun önceki ölçekte kullanılan maddelerle ilişkisine bakılarak belirlenmiştir. Gerek güvenirlik göstergeleri gerek alt boyutların kendi aralarındaki ilişkilerine bakıldığında geliştirilen Ok-Dinî Tutum Ölçeğinin genişletilmiş formunun bilimsel olarak güçlü veya iyi ölçütlere sahip kapsamlı bir ölçüm aracı olduğu ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler

Dinî Tutum, Ölçek, Dindarlık, Geçerlilik, Kutsallık, Grup Aidiyeti

Ok-Religious Attutidue Scale-E: Extended Version

Öz

Religiosity is theoretically a multidimensional concept. Utilizing measurement tools with strong psychometric properties is essential for measuring and evaluating religiosity across its various dimensions. The aim of this study was to revise the Four-Dimensional Ok-Religious Attitude Scale, originally published in 2011 and measured with two items each. To achieve this, 66 additional items thought to measure different dimensions of religiosity were added to the existing religious attitude scale (total of 74 items), which were completed face-to-face and online by 358 volunteers (91 male, 259 female, and 8 unspecified gender). Conducted exploratory factor analysis, item analysis, and confirmatory factor analysis indicated that religiosity was best represented by six dimensions, each consisting of four items (one with six items). These dimensions were identified as belief in core religious tenets (faith), group membership (religious social identity), relational attachment to God, sacredness, experience (emotion), and practices. Criterion validity of the scale was established by examining its relationship with previously used Ok-Religious Attitude scale items. Both reliability indicators and relationships between sub-dimensions suggest that the revised and extended Ok-Religious Attitude Scale is a scientifically robust and comprehensive measurement tool.

Anahtar Kelimeler

Religious Attitude, Scale, Religiosity, Validity, Sacredness, Group Affiliation

Kaynakça

• Abu Zaid, Nasar H. Rethinking the Qur'an: Towards a Humanistic Hermeneutics. Neetherland: Humanistics University Press, 2004.
• Albayrak, Ahmet ve Emine Kurt. “Türkiye’de Din Psikolojisi Tezlerinde Dindarlık Ölçekleri: Bibliyografik Bir Araştırma (1997-2019).” Bilimname 40:4 (2019): 137-172.
• Alcorta, Candace. “Adolescence, and Religion: An Evolutionary Perspective.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed. J. R. Liddle ve T. K. Shackelford içinde, 99-116. Oxford University Press, 2021.
• Allport, Gordon W. ve J. Michael Ross. “Personal Religious Orientation and Prejudice.” Journal of Personality and Social Psychology 5:4 (1967): 432-443.
• Arkoun, Mohammed. “The Notion of Revelation: From Ahl al-kitāb to the Societies of the Book.” Die Welt des Islams 28 (1988): 62-89.
• Arslan, Mustafa. “Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması.” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3:1 (2003): 97-116.
• Batson, C. Daniel ve Patricia A. Schoenrade. “Measuring Religion as Quest: 1) Validity Concerns.” Journal for the Scientific Study of Religion 30 (1991): 416-429.
• Batson, C. Daniel, Patricia A. Schoenrade ve W. Larry Ventis. Religion and the Individual: A Social-Psychological Perspective. New York: Oxford University Press, 1993.
• Bentler, Peter M.. “On the Fit of Models to Covariances.” Psychological Bulletin 88 (1992): 588- 606.
• Boivin, Michael J.. “Spiritual Well-Being Questionnaire (Moberg 1984).” Measures of Religiosity, ed. P. C. Hill ve R. W. Hood, içinde 375-381. Birmingham, Alabama: Religious Education Press, 1999.
• Browne, Michael W. ve Robert Cudeck. “Alternative Ways of Assessing Model Fit.” Testing Structural Equation Models, ed. K. A. Bollen ve J. S. Long, içinde 136-162. Newbury Park, CA: Sage, 1993.
• Byrne, Barbara M. Structural Equation Modeling with AMOS: Basic Concepts, Applications, and Programming. New York: Routledge, 2010.
• Byrne, Barbara M. Structural Equation Modeling with Amos: Basic Concepts, Applications, and Programming. Lawrence Erlbaum Associates: Mahwah, NJ, 2001.
• Cornwall, Marie, Stan L. Albrecht, Perry H. Cunningham ve Brian L. Pitcher. “The Dimensions of Religiosity: A Conceptual Model with an Empirical Test.” Review of Religious Research 27 (1986): 226-244.
• Duriez, Bart, Bart Soenens ve Dirk Hutsebaut. “Introducing the Shortened Post-Critical Belief Scale.” Personality & Individual Differences 38 (2005): 851-857.
• Durkheim, Emile. Review Herbert Spencer—Ecclesiastical Institutions: Being Part VI of the Principles of Sociology, Durkheim on Religion, ed. W. S. F. Pickering, içinde 13–23. London: Routledge and Kegan Paul, 1886/1975.
• Durkheim, E. Introduction to the sociology of the family. Emile Durkheim on Institutional Analysis, ed. M. Traugott, içinde 205–228. Chicago: University of Chicago Press, 1888/1978.
• Durkheim, Emile. Le Suicide: Étude de sociologie. Paris: Felix Alcan, 1897.
• Durkheim, Emile. The elementary forms of the religious life. New York, NY: Free Press, 1995.
• Eliade, Mircea. The Sacred and the Profane: The Nature of Religion. New York, NY: Harcourt Brace Jovanovich, 1959.
• Fidan, Çiğdem. “Türkiye’de Geliştirilen Dindarlık Ölçekleri (1989-2015): Dindarlık Ölçme Çalışmaları Üzerine Değerlendirmeler.” Türk Din Psikolojisi Dergisi 4 (2021): 101-118.
• Fowler, James W. Stages of Faith: The Psychology of Human Development and the Quest for Meaning (Pbk ed ed.): San Francisco: London: Harper & Row, 1995.
• Geschiere, Pieter, H.U.E. Thoden van Velzen ve W. van Wetering. “The Great Father and the Danger—Religious Cults, Material Forces and Collective Fantasies in the World of the Surinamese Maroons.” European Review of Latin American and Caribbean Studies 51 (1991): 153–155.
• Glock, Charles Y. “On the Study of Religious Commitment.” Religious Education 57 (1962): 98-110.
• Gorelik, Gregory. “The Evolution and Exploitation of Transcendence.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed. J. R. Liddle & T. K. Shackelford, içinde 333-355. Oxford University Press, 2021.
• Granqvist, Pehr ve Lee A. Kirkpatrick. “Religious Conversion and Perceived Childhood Attachment: A Meta-Analysis.” International Journal for the Psychology of Religion 14 (2004): 223–250.
• Güngör, Erol. İslam Tasavvufunun Meseleleri. İstanbul: Ötüken, 1989.
• Harlak, Hacer, Mehmet Eskin ve Fatma Demirkıran. “The Development and the Psychometric Investigation of the Muslim Religious Orientation Scale (MROS).” International Journal of Psychology, 43, (2008): 3-4.
• Hood Jr, Ralph W., Peter C. Hill ve Bernard Spilka The Psychology of Religion: An Empirical Approach. New York: Guilford Press, 2009.
• Hu, Li-tze ve Peter M. Bentler. “Cutoff Criteria for Fit Indexes in Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria Versus New Alternatives.” Structural Equation Modeling 6:1 (1999): 1–55.
• Hummer, Robert A., Richard G. Rogers, Charles B. Narn ve Christopher G. Ellison. “Religious Involvement and U.S. Adult Mortality.” Demography 36 (1999): 273–285.
• Inzlicht, Michael, Ian McGregor, Jacob B. Hirsh ve Kyle Nash. “Neural Markers of Religious Conviction.” Psychological Science 20 (2009): 385.
• James, W. The Varieties of Religious Experience. A Study in Human Nature. New York: The New American Library of World Literature, 1958.
• Jung, Carl Gustav. “The Archetypes and The Collective Unconscious.” Collected works of C. G. Jung (Vol. 9, Part 1), çev. R. F. C. Hull, ed. H. Read, M. Fordham ve G. Adler, içinde. Princeton University Press, 1969.
• Jung, Carl Gustav. The face to face ınterview in C.G. Jung speaking: Interviews and encounters. Princeton: Bollingen Paperbacks, 1977.
• Karabağ, Rıza. “Bireysel ve Toplumsal Hayatta Dindarlık Ölçeği’nin Geliştirilmesi ve Psikometrik Özellikleri.” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2022): 79-106.
• Kardong, Kenneth V. “The Early Origin of Religion: Its Role as a Survival Kit.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed. J. R. Liddle ve T. K. Shackelford, içinde 174-181. Oxford University Press, 2021.
• Kaya, Mevlüt. Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum. Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
• Kayıklık, Hasan. Orta Yaş ve Yaşlılıkta Dinsel Eğilimler. Adana: Baki Kitabevi 2003.
• King, Morton B. ve Richard A. Hunt. “Measuring the Religious Variable: National Replication.” Journal for the Scientific Study of Religion 14 (1975): 13-22.
• Köktaş, E. Mehmet. Türkiye’de Dinî Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Kula, Naci. Kimlik ve Din (Ergenler Üzerine Bir Araştırma). İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2001.
• Lewis, Christopher Alan, Leslie J. Francis ve Shirley Kerr,. Reliability and validity of a short scale of Attitude Toward Christianity among 12–19-year-olds in South Africa. IFE Psychologia 11:1 (2003): 147-152.
• Liddle, James R. ve Todd K. Shackelford. “An Introduction to Evolutinary Perspectives on Religion.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed. J. R. Liddle ve T. K. Shackelford, içinde 1-17. Oxford University Press, 2021.
• Marsh, Herbert W., Kit-Tai Hau, John R. Balla ve David Grayson. “Is More Ever Too Much? The Number of Indicators per Factor in Confirmatory Factor Analysis.” Multivariate Behavioral Research 33:2 (1998): 181–220. https://doi.org/10.1207/s15327906mbr3302_1
• Maryanski, Alexandra. “The Birth of The Gods: Robertson Smith and Durkheim’s Turn to Religion as The Basis of Social Integration.” Sociological Theory 32:4 (2014): 352-376.
• Matthews, Dale A., Michael E. McCullough, David B. Larson, Harold G. Koenig, James P. Swyers ve Mary Greenwold Milano. “Religious Commitment and Health Status.” Archives of Family Medicine 7 (1998): 118–124.
• Ok, Üzeyir. İnanç Psikolojisi: Hayatı Anlamlandırma Biçiminin Yaşam Boyu Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu, 2007.
• Ok, Üzeyir. “Dini Şemalar Ölçeğinden İnanç veya Dünya Görüşü Şemaları Ölçeğine.” Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 35:2 (2009): 149-155.
• Ok, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması.” Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8:2 (2011): 528-549.
• Ok, Üzeyir. “Biyografik Anlatıya Dayalı İnanç Gelişim Biçimleri ve Nicel Ölçümler.” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2012): 121-155
• Ok, Üzeyir. “The Ok-Religious Attitude Scale (Islam): Introducing an Instrument Originated in Turkish for International Use.” Journal of Beliefs and Values 37:1 (2016): 55-67. Doi: 10.1080/13617672.2016.1141529
• Ok, Üzeyir. “İnanç Gelişimi Kuramı: Bilişsel Gelişime İçerik Boyutu Eklemek Mümkün mü?” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 :2 (2021): 27-45
• Onay, Ahmet. “Dindarlık Ölçme Çalışmaları: Dindarlık Ölçümünde Üç Farklı Yaklaşım ve Ölçmenin Esasları.” İslami Araştırmalar Dergisi 14:3 (2001): 439-449.
• Rahman, Fazlur. İslam. Çev. Mehmet Dağ ve Mehmet Aydın. Ankara: Selçuk, 1982.
• Rappaport, R. A. Ritual and religion in the making of humanity. London, UK: Cambridge University Press, 1999.
• Reville, Albert. Les religions Des Peuples Non-civilisés. Paris: Librairie Fischbacher, 1883.
• Robertson Smith, W.. Lectures on the Religion of the Semites: First Series. The Fundamental Institutions. New York: A. Appleton and Company, 1889.
• Robertson Smith, W. Lectures on the Religion of the Semites: First series. The fundamental institutions. London: Adam and Charles Black, 1894.
• Rossano, Matt J. ve Benjamin Vandewalle. “Belief, Ritual, and The Evolution of Religion.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed. J. R. Liddle ve T. K. Shackelford, içinde 83-98. Oxford University Press, 2021. Saroglou, Vassilis ve Jean- Marie Jaspard. “Personality and Religion. Archive for the Psychology of Religion.” Archiv fur Religionspychologie 23 (2000): 41-70.
• Saucier, Gerard ve Lewis. R. Goldberg. “What is beyond the Big Five?” Journal of Personality 66 (1998): 495–524. Seyhan, Yaşar Beyazıt. “Dinî Şuur Ölçeği: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması.” EKEV Akademi Dergisi 19:61 (2015): 377-392.
• Sosis, Richard. “Religious Behaviors, Badges, and Bans: Signaling Theory and The Evolution of Religion.” Where God and science meet: How brain and evolutionary studies alter our understanding of religion, Vol. 1. Evolution, genes, and the religious brain, ed. P. McNamara, içinde 61–86. Westport, CT: Praeger Publishers, 2006.
• Sosis, Richard. “The Adaptationist-Byproduct Debate on The Evolution of Religion: Five Misunderstandings of The Adaptationist Program.” Journal of Cognition and Culture 9 (2009): 315–332.
• Sosis, Richard ve Bradley Ruffle. “Religious Ritual and Cooperation: Testing for a Relationship Oon Israeli Religious and Secular Kibbutzim.” Current Anthropology 44 (2003): 713–722.
• Stagnaro, Michael Nicholas ve David G. Rand. “The Coevolution of Religious Belief and Intutive Cognitive Style Via Individual-Levle Selection.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed. J. R. Liddle & T. K. Shackelford, içinde 153-173. Oxford University Press, 2021.
• Taş, Kemaleddin. “Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma.” Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi ed. Ünver Günay ve Celaleddin Çelik, içinde 175-206. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Teehan, John. “Religion and Morality: The Evolution of The Cognitive Nexus.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed. J. R. Liddle ve T. K. Shackelford, içinde 117-134. Oxford University Press, 2021.
• Terrizzi Jr, John A., Shook ve Natalie J. Shook. “An Evolutionary Evoked Disease-Avoidance Strategy.” The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion, ed J. R. Liddle ve T. K. Shackelford, içinde 198-212. Oxford University Press, 2021.
• Uysal, Veysel. “İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot çalışma.” İslami Araştırma Dergisi 8:3-4 (1995): 263-271.
• Wallace, Anthony F. C. Religion: An Anthropological View. New York, NY: Random House, 1966.
• Wallwork, Ernest. “Religion and Social Structure in The Division of Labor.” American Anthropologist 86:1 (1984): 43–64. doi:10.1525/ aa.1984.86.1.02a00040
• Wilson, David S. Darwin’s Cathedral: Evolution, Religion, and The Nature of Society. Chicago, IL: Chicago University Press, 2002.
• Xygalatas, D. Dimitris, Panagiotis Mitkidis, Ronald Fischer, Paul Reddish, Joshua Skewes, Armin W. Geertz ve Joseph Bulbulia. “Extreme Rituals Promote Prosociality.” Psychological Science 24:8 (2013): 1602–1605.
• Yıldız, Murat. Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
• Zinnbauer, Brian J., Kenneth I. Pargament, Brenda Cole, Mark S. Rye, Eric M. Butter, Timothy G. Belavich, Katleen Hipp, Allie B. Scott, Jill L. Kadar. “Religion and Spirituality: Unfuzzying the Fuzzy.” Journal for the Scientific Study of Religion 36:4 (1997): 549-564.