Is Ibn Taymiyya the Contemporary with Whom Abū Ḥayyān Argued About the Nature of ʿIlm al-Tafsīr?

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 2, 759 - 790, 30.11.2024

Abdullah Karaca

https://doi.org/10.33227/auifd.1520742

Öz

The question of whether Qur'anic exegesis should be confined solely to the transmitted reports from early scholars or whether the exegete is permitted to offer their own interpretations has been a subject of debate since the beginning of Tafsīr. Abū Ḥayyān (654-745/1256-1344) also also stated in his muqaddimah to al-Baḥr al-Muḥīṭ that he discussed this issue with an unnamed contemporary. Today, some scholars claim that Ibn Taymiyya (661-728/1263-1328) was the contemporary whom Abū Ḥayyān criticized in the introduction to al-Baḥr al-Muḥīṭ based on the narrations in the books of ṭabaqāt. There is an interesting story of Abū Ḥayyān and Ibn Taymiyya, who lived in the same period and in the same city for a while. There have even been special studies on their relationship. The aim of this article is to evaluate this claim. The article first analyzes the relationship between the two scholars. Subsequently, the claims that Ibn Taymiyya was the contemporary of Abū Ḥayyān are reviewed. These claims are then criticized in the context of Ibn Taymiyya's understanding of tafsīr. Considering the information in the sources of ṭabaqāt and Ibn Taymiyya's method of tafsīr, it is highly probable that Ibn Taymiyya was the contemporary in the introduction of al-Baḥr al-Muḥīṭ. However, although the exegetical theory criticized in al-Baḥr al-Muḥīṭ's muqaddīmah overlaps with Ibn Taymiyya's point of view to a great extent, there are some differences in some aspects. For this reason, it is possible that the contemporary in question was someone else who only advocated the dependence on transmission in tafsīr.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Abū Ḥayyān, Ibn Taymiyya, Muʿāṣir, Salaf, Narration

Tefsir İlminin Mahiyeti Hakkında Ebū Ḥayyān’ın Tartıştığı Muasırı İbn Teymiyye midir?

Öz

Tefsirde sadece erken dönem âlimlerinden gelen rivayetlere bağlı kalınıp kalınmayacağı ve müfessirin kendi çıkarımlarını ileri sürüp süremeyeceği konusu tefsir tarihinin başlangıcından beri tartışılmaktadır. Ebū Ḥayyān (654-745/1256-1344) da el-Baḥru’l-Muḥīṭ’in mukaddimesinde ismini vermediği bir çağdaşıyla bu konuyu tartıştığını beyan etmiştir. Günümüzde bazı araştırmacılar ṭabaḳāt kitaplarındaki verilerden hareketle Ebū Ḥayyān’ın el-Baḥru’l-Muḥīṭ’in mukaddimesinde eleştirdiği muasırın İbn Teymiyye (661-728/1263-1328) olduğunu iddia etmektedir. Aynı dönemde yaşayan ve bir süre aynı şehirde bulunan Ebū Ḥayyān ile İbn Teymiyye’nin ilginç bir hikayesi vardır. Aralarındaki ilişki hakkında özel araştırmalar dahi yapılmıştır. Bu makalenin amacı söz konusu iddiayı değerlendirmektir. Makalede öncelikle iki âlimin birbirleriyle olan ilişkisi analiz edilmiştir. Akabinde Ebū Ḥayyān’ın tartıştığı muasırının İbn Teymiyye olduğu yönündeki iddialar gözden geçirilmiştir. Daha sonra söz konusu iddialar İbn Teymiyye’nin tefsir anlayışı bağlamında kritik edilmiştir. Ṭabaḳāt kaynaklarındaki bilgiler ve İbn Teymiyye’nin tefsir yöntemi göz önünde bulundurulduğu takdirde el-Baḥru’l-Muḥīṭ’in mukaddimesindeki muasırın İbn Teymiyye olması kuvvetle muhtemeldir. Fakat el-Baḥru’l-Muḥīṭ’in mukaddimesinde eleştirilen tefsir kuramı büyük ölçüde İbn Teymiyye’nin bakış açısıyla örtüşse de bazı açılardan farklılıklar barındırmaktadır. Bu sebeple bahsi geçen muasır kişinin, tefsirde salt nakle bağlılığı savunan başka biri olması da ihtimal dâhilindedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ebū Ḥayyān, İbn Teymiyye, Muasır, Selef, Rivayet

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebū ʿAbdullāh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybānī. Musnedu’l-İmām Aḥmed b. Ḥanbel. Tah. Şuʿayb el-ʿArnaʿūṭ - ʿĀdil Murşid ve diğerleri. Beyrūt: Muessesetu’r-Risāle, 1421/2001.
• Akkoyunlu, İsmail. İbn Teymiyye'nin Şia’ya Reddiyesi (Minhâcü’s-Sünne) Selefî Geleneğin Şiîlik Eleştirisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Arpa, Enver. İbn Teymiyye’nin Kur’an Anlayışı. Ankara: Fecr Yayınları, 2. Basım, 2010.
• el-Beşīr, Aḥmed Fetḥī. el-Ḳavl bi Tevaḳḳufi Tefsīri’l-Ḳur’ān ʿalā Aḳvāli’s-Selef: Dirāse fi’stidlālāti İbn Teymiyye min Ḫilāl Kitābih Cevābu’l-İʿtiraḍāti’l-Mıṣriyye ʿale’l-Futya’l-Ḥameviyye. Riyāḍ: Merkezu Tefsīr li’d-Dirāsāti’l-Ḳur’āniyye, tsz. https://tafsir.net/research/12/al-qwl-btwqf-tfsyr-al-qr-aan-ala-aqwal-as-slf-drast-fy-astdlalat-abn-tymyt-mn-khlal-ktabh-jwab-al-a-tradat-al-msryt-ala-al-ftya-al-hmwyh (22.07.2024).
• el-Bezzār, el-Ḥāfıẓ Ebū Ḥafs ʿUmer b. ʿAli. el-Aʿlāmu’l-ʿAliyye fī Menākibi Şeyḫi’l-İslām İbn Teymiyye. Tah. Ṣalāḥuddīn el-Muncid. Beyrūt: Dāru’l-Kitābi’l-Cedīd, 1423/2002.
• Büyük, Enes. Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Büyük, Enes (ed.). Tefsir İlminin Mahiyetine Yaklaşımlar. İstanbul: Kitâbî Yayınları, 2023.
• Ḍayf, Şevḳī. Tārīḫu’l-Edeb’’l-ʿArabī. Ḳāhira: Dāru’l-Meʿārif, 1960/1995.
• Ebū Ḥayyān, Esīruddīn Muḥammed b. Yūsuf b. ʿAli b. Yūsuf b. Ḥayyān el-Endelusī. Dīvān. Tah. Aḥmed Maṭlūb ve Ḫadīce el-Ḥadīs̱ī. Baġdād: Maṭbaʿatu’l-ʿĀnī, 1388/1963.
• Ebū Ḥayyān, Esīruddīn Muḥammed b. Yūsuf b. ʿAli b. Yūsuf b. Ḥayyān el-Endelusī. en-Nehru’l-Mādd mine’l-Baḥri’l-Muḥīṭ. Tah. ʿÖmer el-Esʿad. Beyrūt: Dāru’l-Cīl, 1995.
• Ebū Ḥayyān, Esīruddīn Muḥammed b. Yūsuf b. ʿAli b. Yūsuf b. Ḥayyān el-Endelusī. en-Nehru’l-Mādd. Süleymaniye Kütüphanesi-Nuruosmaniye, no. 191, 426.
• Ebū Ḥayyān, Esīruddīn Muḥammed b. Yūsuf b. ʿAli b. Yūsuf b. Ḥayyān el-Endelusī. Tefsīru’l-Baḥri’l-Muḥīṭ (en-Nehru’l-Mādd ve ed-Durru’l-Laḳīṭ ile birlikte). Ḳāhira: Maṭbaʿatu’s-Saʿāde, 1328.
• Ebū Ḥayyān, Esīruddīn Muḥammed b. Yūsuf b. ʿAli b. Yūsuf b. Ḥayyān el-Endelusī. Tefsīru’n-Nehri’l-Madd mine’l-Baḥri’l-Muḥīṭ. Tah. Būrān ed-Dannāvī - Hidyān ed-Dānnāvi. Beyrūt: Dāru’l-Cinān-Muessesetu’l-Kutubi’s̱-S̱eḳāfiyye, 1407/1987.
• Ebū Ḥayyān, Esīruddīn Muḥammed b. Yūsuf b. ʿAli b. Yūsuf b. Ḥayyān el-Endelusī. el-Baḥru’l-Muḥīt. Beyrūt: er-Risāle el-ʿĀlemiyye, 2. Basım, 2020.
• Ebū Ḥayyān, Esīruddīn Muḥammed b. Yūsuf b. ʿAli b. Yūsuf b. Ḥayyān el-Endelusī. Nuġbetu’ẓ-Ẓam’ān min Fevāidi Ebī Hayyān. Beyrūt: Dāru’l-Hādīs̱i’l-Kettāniyye, 1436/2015.
• el-Ġumārī, Ebū’l-Faḍl ʿAbdullah Muḥammed Ṣıddīḳ. Bideʿu’t-Tefâsir. Ḳāhira: Mektebetu’l-Ḳāhira, 1965.
• el-Ḥasenī, Aḥmed b. Muḥammed b. Ṣıddīḳ el-Ġumārī. ʿAlī b. Ebī Tālib: İmāmu’l-ʿĀrifin - el-Burhānu’l-Celī fī Taḥḳīḳi İntisābi’ṣ-Ṣūfiyye ilā ʿAlī (Fetḥu’l-Meliki’l-ʿAlī bi Ṣıḥḥati Ḥadīsi Bābu Medīneti’l-ʿİlm ʿAlī ile birlikte). Tah. Aḥmed Muḥammed Mursī. Ḳāhira: Maṭbaʿatu’s-Saʿāde, 1969.
• el-Ḥamevī, Yāḳūt. Muʿcemu’l-Udebāʾ (İrşādu’l-Erīb ilā Maʿrifeti’l-Edīb). Tah. İḥsān ʿAbbās. Beyrūt: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 1993.
• el-Ḥuseynī, Şemsuddīn Ebū’l-Mehāsin Muḥammed b. ʿAlī b. el-Ḥasen ed-Dımaşkī. Ẕeylu Teẕkirati’l-Ḥuffāẓ li’ẕ-Ẕehebī. Tah. Zekeriyyā ʿUmeyrāt. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
• İbn Ḥacer, Ebū’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlī b. Muḥammed b. Aḥmed el-ʿAsḳalānī. ed-Dureru’l-Kāmine fī Aʿyāni’l-Miʾeti’s̱-S̱āmine. Tah. Muḥammed ʿAbdulmuʿīd Ḍān. Haydarabat: Meclisu Dāirati’l-Maʿārifi’l-Us̱māniyye, 1392/1972.
• İbn Nāṣıruddīn. er-Reddu’l-Vāfir ʿalā Men Zeʿame bi-enne Men Semmā İbn Teymiyye “Şeyḫa’l-İslām” Kāfir. Tah. Zuheyr Şāvīş. Beyrūt: el-Mektebu’l-İslāmī, 1991/1414.
• İbn Receb el-Ḥanbelī. eẕ-Ẕeyl ʿalā Ṭabaḳāti’l-Ḫanābile. Tah. Muḥammed Ḥāmid el-Fıḳī. Ḳāhira: Matbaʿatu’s-Sunneti’l-Muḥammediyye, 1372/1952.
• İbn Saʿd el-Maḳdisī. Muʿcemu Şuyūḫi’t-Tāc es-Subkī. Tah. el-Ḥasen b. Muḥammed Āyet Belʿīd. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Ahmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. ʿArşu’r-Raḥmān ve mā Verade fīhi mine’l-Āyāt ve’l-Eḥādīs̱. Riyāḍ: el-Emānetu'l-ʿĀmme li'l-İḥtifāl bi-Murūri Miʾeti ʿĀm ʿalā Teʾsīsi'l-Memleke, 1999.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. Cevābu’l-İʿtiraḍāti’l-Mıṣriyye ʿale’l-Futya’l-Ḥameviyye. Tah. Muhammed ʿUzeyr Şems. Beyrūt: Dāru İʿtāʾāti’l-ʿİlm, 3. Basım, 1440/2019.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. el-İstịḳāme. Tah. Muٰḥammed Reşād Sālim. Cīze: Dāru Hecr, 1991.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. Minhācu’s-Sunneti’n-Nebeviyye fī Naḳḍi Kelāmi’ş-Şīʿa’l-Ḳaderiyye. Tah. Muḥammed Reşād Sālim. Riyāḍ: Cāmiʿatu’l-İmām Muḥammed b. Suʿūd el-İslāmiyye, 1986.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. Muḳaddime fī Uṣūli’t-Tefsīr & Ḳāʿide fī Feḍāʾili’l-Ḳurʾân. Tah. Sāmī b. Muḥammed b. Cādullāh. Riyāḍ: Dāru'l-Muḥaddis̱, 2. Basım, 2022.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. Beyānu Telbīsi’l-Cehmiyye fī Teʾsīsi Bideʿihimi’l-Kelāmiyye. Tah. Heyet. Medīne: Mecmaʿu’l-Melik Fehd, 1426.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. Buġyetu’l-Murtād fi’r-Redd ʿale’l-Mutefelsife ve’l-Ḳarāmiṭa ve’l-Bāṭıniyye. Tah. Mūsā b. Suleymān ed-Duveyş. Medīne: Mektebetu’l-ʿUlūm ve’l-Ḥikem, 2001.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. Mecmūʿu’l-Fetāvā. Tah. ʿAbdurrahmān b. Muḥammed b. Ḳāsım. Riyāḍ: Mecmeʿu’l-Melik Fehd li Tıbāʿati’l-Mushafi’ş-Şerīf, 1995.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l-ʿAbbās Aḥmed b. ʿAbdulḥalīm b. ʿAbdisselām. er-Redd ʿale’l-Manṭiḳiyyīn. Tah. ʿAbduṣṣamed Şerafuddīn el-Kutubī. Beyrūt: Muessesetu’r-Reyyān, 1326/2005.
• İbnu’l-Cezerī, Ebū’l-Ḫayr Muḥammed b. Muḥammed. Muncidu’l-Muḳriʾīn ve Murşidu’ṭ-Ṭālibīn. Tah. ʿAbdulḥalīm b. Muḥammed el-Hādī Ḳābe. Dimeşḳ: Dāru’l-Kelimi’t-Ṭayyib, 1428/2007.
• el-İṣfahānī, Ebū’l-Ḳāsım er-Rāġıb. Muḳaddimetu Cāmiʿi’t-Tefāsīr maʿa Tefsīri’l-Fātiḥa ve Meṭāliʿi’l-Baḳara. Tah. Aḥmed Ḥasan Ferḥāt. Kuveyt: Dāru’d-Daʿve, 1984.
• Kaya, Hasan. Memlük Eşariliğinin İbn Teymiyye Eleştirisi. Konya: Kitap Dünyası, 2024.
• Kaya, Mesut. “Memlûk Dönemi Tefsir Eğitimi ve Çalışmaları: Tarihsel Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24:3 (Aralık 2020), 993-1015.
• Kaya, Mesut. “Tefsirde Usul Arayışları: Memlükler Döneminde Tefsir Usulü ve Kur’an İlimleri Çalışmaları”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 23:2 (Aralık 2023), 429-452.
• Kaya, Mesut ve Hatice Tekin. “Asrının Tercümânu’l-Kur’ân’ı: İbn Hacer el- Askalânî’nin Müfessir Yönü Üzerine Bir İnceleme”. İslam İlim Geleneğinde İbn Hacer El- Askalani -Bir Memlük Alimi Portresi-. ed. Sezai Engin ve Mehmet Fatih Yalçın, içinde. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• el-Ḳurṭubī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Aḥmed el-Enṣārī. el-Cāmiʿ li-Aḥkāmi’l-Ḳurʾān. Tah. Aḥmed el-Berdūnī ve İbrāhim el-Iṭfiyyiş. Ḳāhira: Dāru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 2. Basım, tsz.
• el-Maḳrīzī, Taḳiyyuddīn. el-Muḳaffa’l-Kebīr. Tah. Muḥammed el-Yaʿlāvī. Beyrūt: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 1411/1991.
• el-Maḳḳarī, Aḥmed b. Muḥammed et-Tilimsānī. Nefḥu’ṭ-Ṭīb min Ġuṣni’l-Endelūsi’r-Raṭīb. Tah. İḥsan ʿAbbās. Beyrūt: Dāru Ṣādır, 1388/1968.
• Maşalı, Mehmet Emin. “İbn Teymiyye’ye Göre Hatalı Tefsir Kuramları.” Bilimname: Düşünce Platformu, 6:15 (2008:2): 123-146.
• Merʿī b. Yūsuf el-Kermī el-Ḥanbelī. eş-Şehādetu’z-Zekiyye fī S̱enāʾi’l-Eʾimmeti ʿalā İbn Teymiyye. Tah. Necm ʿAbdurraḥmân Ḥalef. ‘Ammān - Beyrūt: Dāru’l-Furḳân - Muessesetu’r-risāle, 1983. el-ʿUmerī, İbn Faḍlullāh. Mesāliku’l-Ebsār fī Memāliki’l-Emṣār. Tah. Mehdī en-Necm ve Kāmil Suleymān el-Cubūrī. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1971.
• Sabırlı, Esat. “Tefsir Tarihinde Yerleşik Bir Kabulün Tahlil ve Tenkidi: İbn Teymiyye’ye Göre Hz. Peygamber (s.a) Kur’an’ın Tamamını Tefsir Etmiş Midir?.” Marife Dini Araştırmalar Dergisi 17:2 (Aralık 2017), 319-338.
• Sabırlı, Esat. Selefî Söylemde Mecaz Karşıtlığı (İbn Teymiyye’nin Kur’an’da Mecaza Bakışı Özelinde). Konya: Aybil, 2017.
• eṣ-Ṣafedī, Salāḥuddīn Ḫalīl b. Aybeg. Aʿyānu’l-ʿAṣr ve Aʿvānu’n-Naṣr. Tah. ʿAlī Ebū Zeyd ve diğerleri. Dimeşḳ: Dāru’l-Fikr, 1418/1998.
• eṣ-Ṣafedī, Salāḥuddīn Ḫalīl b. Aybeg. el-Vāfī bi’l-Vefeyāt. Tah. Aḥmed el-Arnavūṭ - Turkī Muṣṭafā. Beyrūt: Dāru İḥyāi’ṭ-Ṭurāsi’l-ʿArabī, 2000.
• Saleh, Walid A. “Ibn Taymiyya and the Rise of Radical Hermeneutics: An Analysis of An Introduction to the Foundations of Qur’ānic Exegesis”. Ibn Taymiyya and His Times. ed. S. Nomanul Haq ve diğerleri. 123-162. Oxford: Oxford University Press, 3. Basım, 2013.
• es-Subkī, Tācuddīn ʿAbdulvehhāb b. Taḳiyyuddīn. Ṭabaḳātu’ş-Şāfiʿiyyeti’l-Kubrā, Tah. Maḥmūd Muḥammed
• eṭ-Ṭanāḥī – ʿAbdulfettāḥ Muḥammed el-Ḥulv. Ḳāhira: Dāru İḥyāi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, 1383/1964.
• es-Subkī, Ebū’l-Ḥasen Taḳiyyuddīn ʿAlī b. ʿAbdilkāfī el-Kebīr. es-Seyfu’ṣ-Ṣaḳīl fi’r-Redd ʿalā İbn Zefīl. Tah. Muḥammed Zāhid b. el-Ḥasen el-Kevs̱erī. Ḳāhira: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’-Turās̱, 2003.
• es-Suyūṭī, ʿAbdurraḥmān b. Ebī Bekr b. Muḥammed Ebū’l-Faḍl Celāluddīn. Buġyetu’l-Vuʿāt fī Ṭabaḳāti’l-Luġaviyyīn ve’n-Nuḥāt. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. Ḳāhira: Maṭbaʿatu ʿĪsā el-Bābī el-Ḥalebī, 1964.
• es-Suyūṭī, ʿAbdurraḥmān b. Ebī Bekr b. Muḥammed Ebū’l-Faḍl Celāluddīn. Nevāhidu’l-Ebkār ve Şevāridu’l-Efkār. Tah. Aḥmed Ḥāc Muḥammed ‘Us̱mān vd. Mekke: Câmi‘atu Ummi’l-Ḳurā, 1423/1425.
• eş-Şerīf, Ḥasen es-Senūsī. “Liḳāu Ebī Ḥayyān bi’bni Teymiyye ve Aḫṭāu Sībeveyhi’l-Mezʿūme ve Eġāliṭih beyne’n-Nefyi ve’l-İs̱bāt”. Mecelletu Usuli’d-Din 5 (Aralık 2019), 247-214.
• Sülün, Murat (ed.). Tefsir Nasıl Bir İlimdir? Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• eş-Şerḳāvī, ʿAmr. Beyānu Ġalaṭi Nisbeti’l-Ḳavl bi Tevaḳḳufi’t-Tefsīr ʿalā Maʿrifeti Aḳvāli’s-Selef: li’bn Teymiyye. Riyāḍ: Merkezu Tefsīr li’d-Dirāsāti’l-Ḳur’āniyye, tsz. https://tafsir.net/research/19/byan-ghlt-nsbt-al-qwl-btwq-qf-at-tfsyr-ala-m-rft-aqwal-as-slf-labn-tymyh (22.07.2024).
• “Muḥākemetu’ş-Şeyḫayn İbn Teymiyye ve Ebī Ḥayyān.” almoqnea.com. https://almoqnea.com/1364 (14.07.2024).
• eṭ-Ṭaberī, İbn Cerīr. Cāmiʿu’l-Beyān ʿan Teʾvīli Āyi’l-Ḳurʾān. Tah. ʿAbdullāh b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. Riyāḍ: Dâru Hecr, 1422/2001.
• eṭ-Ṭayyār, Musāʿid b. Suleymān. et-Tefsīru’l-Luġavī li’l-Kur’āni’l-Kerīm. Demmām: Dāru İbni’l-Cevzī, 1422/2001.
• eṭ-Ṭayyār, Musāʿid b. Suleymān (ed.). Mevsūʿatu’t-Tefsīri’l-Meʾs̱ūr. Cidde: Merkezu’d-Dirāsāt ve’l-Maʿlūmāti’l-Ḳur’āniyye Maʿhedu’l-İmām eş-Şāṭıbī & Dāru İbn Ḥazm, 2017.
• et-Turkī, İbrahim b. Manṣūr. el-Baḥs̱u'l-Belāġī ʿinde İbn Teymiyye. Riyāḍ: Dāru Kunūz İşbīliyā, 2. Basım, 2018.
• el-Velīd, Muḥammed Aḥmed ʿAbdullāh. el-Beyān fi’l-Ḫilāf beyne İbn Teymiyye ve Ebī Ḥayyān. Ḳāhira: Dāru’l-Ḫizāneti’l-Ezheriyye, 2019.
• ez-Zerkeşī, Bedruddīn Muḥammed b. ʿAbdillāh. el-Burhān fī ʿUlūmi’l-Ḳurʾān. Tah. Ebū’l-Faḍl ed-Dimyāṭī. Ḳāhira: Dāru’l-Ḥadīs̱, 2006.