Analogy (Qiyās) and Its Application in Mudarris al-Shīrāzī and Imām al-Juwaynī: A Comparative Study

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 2, 699 - 728, 30.11.2024

Yasin Yıldız

https://doi.org/10.33227/auifd.1528688

Öz

al-Shīrāzī (d. 476) and al-Juwaynī (d. 478) are two prominent Shāfi'ī jurists whose contributions to Islamic jurisprudence (fiqh) are still widely referenced today. Although both belong to the same madhhab, they represent distinct intra-sectarian schools that predate their time. al-Shīrāzī is the representative of the Iraqi school, whereas al-Juwaynī is regarded as one of the key figures of the Khorasan school. The two scholars, who came together on various occasions, debated in a way that reflected the scientific understanding of the schools they represented. One of the most notable points of divergence in their discussions lies in their differing approaches to analogy (qiyās). This article compares the theories of qiyās developed by al-Shīrāzī and al-Juwaynī, examining their general principles and, where relevant, highlighting the practical implications of their approaches in debates and furūʿ (practical legal rulings). The study concludes that al-Juwaynī sought consistency by critically examining and challenging earlier views on qiyās, whereas al-Shīrāzī adhered more closely to the traditional assumptions of the Shāfiʿī school.

Anahtar Kelimeler

al-Shīrāzī, al-Juwaynī, Iraq and Khorasan School, Analogy (Qiyās), Debate.

Müderris eş-Şīrāzī ile İmām el-Cuveynī’de Ḳıyās ve Tatbiki: Bir Mukayese

Öz

Ebū İsḥāḳ eş-Şīrāzī (ö. 476/1083) ve İmāmu’l-Ḥaremeyn el-Cuveynī (ö. 478/1085), fıkhî mesaileri sayesinde günümüzde de adlarından söz ettiren iki Şāfiʿī fakihtir. Aynı mezhebe müntesip olmalarına rağmen kendilerinden önce başlayan mezhep-içi ekol söz konusu olduğunda, eş-Şīrāzī, Irak ekolünün temsilcisi konumunda iken, el-Cuveynī, Horasan ekolünün önemli temsilcilerinden birisidir. Çeşitli vesilelerle bir araya gelen eş-Şīrāzī ve el-Cuveynī, temsil ettikleri ekollerin ilmî anlayışını yansıtacak şekilde birçok konuda münazara icra etmişlerdir. Bu münazaralarda dikkat çeken hususlardan biri, bu iki fakihin ḳıyās anlayışındaki farklılıktır. Bu makalede genel hatlarıyla eş-Şīrāzī ve el-Cuveynī’nin ḳıyās teorileri mukayese edilmiş, yeri geldikçe bu teorinin münazara ve furūʿa, yani pratik sahaya yansıması gösterilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, el-Cuveynī’nin ḳıyās özelinde geçmiş görüşleri sorunsallaştırarak mezhep içi ve dışı tutarlılık arayışı içinde olduğu ve bir anlamda mezhebi sorguladığı, buna karşın eş-Şīrāzī’nin mezhebe ait temel kabulleri sürdürdüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şīrāzī, Cüveynī, Irak ve Horasan ekolleri, Ḳıyās, Münāẓara

Kaynakça

• ʿAbdulḳādir el-Ḫatīb el- Ḥasenī. “Muḳaddime.” el-Lumʿa fî Uṣūli’l-Fıḳh, Ebū İshāḳ İbrāhīm b. ʿAlī eş-Şīrāzī, içinde 5-73. Mektebetu Nizām Yakūbī el-Ḫaṣṣa, 2012.
• el-Bāḳıllānī, el-Ḳādī Ebū Bekir Muḥammed b. et-Ṭayyib. et-Taḳrīb ve’l-İrşād. Tah. ʿAbdulḥamīd b. ʿAlī Ebū Zenīd. 3 c. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1998.
• Butur, Ali. “Cessas ve Kādı Abdulcebbar’ın Kıyas Anlayışlarının Karşılaştırılması.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2019.
• el-Ceṣṣāṣ, Ebū Bekr Aḥmed b. ʿAlī er-Rāzī. Uṣūlu’l- Ceṣṣāṣ el-Musemmā el-Fuṣūl fī'l-Uṣūl. Tah. Muhammed Muḥammed Tāmir. 2 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿilmiyye, 2010.
• el-Cuveynī, ʿAbdulmelik b. ʿAbdullah b. Yūsuf b. Muḥammed. el-Varaḳāt. Tah. ʿAbdullaṭīf Muḥammed el-ʿAbd Byy: yy, tsz.
• el-Cuveynī, ʿAbdulmelik b. ʿAbdullah b. Yūsuf b. Muḥammed. et-Telḫīṣ fī Uṣūli’l-Fıḳh. Tah. ʿAbdullah Cūlem en-Nibālī-Beşīr Aḥmed el- ʿÖmerī. Beyrut: Dāru’l-Beşāiri’l-İslāmiyye, tsz.
• el-Cuveynī, ʿAbdulmelik b. ʿAbdullah b. Yūsuf b. Muḥammed. el-Burhān fī Uṣūli’l-Fıḳh. Tah. Ṣalāh b. Muḥammed b. ʿUveyḍa. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• el-Cuveynī, ʿAbdulmelik b. ʿAbdullah b. Yūsuf b. Muḥammed. Nihāyetu’l-Maṭlab fī Dirāyeti’l-Meẕheb. Tah. ʿAbdulʿazīm Maḥmūd ed-Dīb. 19 c. Byy: Dāru’l-Minhāc, 2007.
• Duman, Soner. İmam Şâfiî’nin Kıyas Anlayışı. 2. baskı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Ebū’l-Ḥuseyin el-Baṣrī, Muḥammed b. ʿAlī b. et-Ṭayyib. el-Muʿtemed fī Uṣūli’l-Fıḳh. Tah. Ḫalīl el-Meys. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1403.
• el-Ebyārī, ʿAlī b. ʿİsmāīl. et-Taḥḳīḳ ve’l-Beyān fī Şerḥi’l-Burhān fī Uṣūli’l-Fıḳh. Tah. ʿAlī b. ʿAbdurraḥmān Besām el-Cezāir. Kuveyt: Dāru’d-Diyā, 2013.
• Ḫatīb Baġdādī, Ebū Bekir Aḥmed b. ʿAlī b. S̠ābit b. Aḥmed b. Mehdī. Tārīḫu Baġdād. Tah. Beşşār ʿAvād Maʿrūf. Beyrut: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 2002.
• İbn Ḥacer el-Heytemī, Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlī. Tuḥfetu’l-’Muḥtāc fī Şerḥi’l-Minhāc. Byy: el-Mektebetu’t-ticāriyyetu’l-Kubrā, 1983.
• İbn Kādī Şuhbe, Ebū Bekir b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿÖmer. Ṭabakātu’ş-Şāfiʿiyye. Tah. El-Hāfiẓ ʿAbdulʿalīm Ḫān. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kutub, 1987.
• İbn Kesīr, Ebū’l-Fidāʾ ʿİsmāīl b. ʿÖmer. Tabakātu’ş-Şāfiʿiyyīn. Tah. Aḥmed ʿÖmer Hāşim-Muḥammed Zeynuhum Muḥammed ʿAzb. Byy.: Mektebetu’s-S̠ekāfeti’d-Diniyye, 1993.
• İbn Salāḥ, Ebū ʿAmr ʿOs̠mān b. ʿAbdurraḥmān. Tabaḳātu’l-Fuḳahāʾi’ş-Şāfiʿiyye. Tah.Muḥyiddin ʿAlī Necīb. Beyrut: Dāru’l-Beşāʾiri’l-İslāmiyye, 1992.
• İltaş, Davut. “Fıkıh Usulü Yazımında ‘Kelamcılar Yöntemi ve Fakihler Yöntemi’ Ayrımlaşmasının Mahiyeti Üzerine.” Bilimname : Düşünce Platformu, 7:17 (2009): 65-95.
• Kacır, Temel. “Usûlî Kıyasın Bilgi ve Amel Değeri.” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20:1 (2016): 61-88. Kızılkaya, Necmettin. “el-Varakât”, DİA, 42:518-519.
• el-Muzenī, Ebū İbrāhīm ʿİsmāīl b. Yaḥyā b. ʿİsmāīl. “Muḫtasaru’l-Muzenī.” el-Umm, eş-Şāfiʿī, içinde c 8, 43-443. Beyrut: Dāru’l-fikr, 1990.
• en-Nevevī, Ebū Zekeriyā Muḥyiddin Yaḥya b. Şeref. Tehzību’l-Esmāʾ ve’l-Luġāt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, tsz.
• Okuyucu, Nail. İmam Şâfiî. Ankara: Anadolu Ay Yayınları, 2020.
• Okuyucu, Nail. “İslâmî İlimlerin Dönüşüm Çağında Bir Fıkıh, Hadis ve Âdâb Âlimi Olarak İmam Nevevî.” İslam İlim Geleneğinde Nevevî, ed. Nail Okuyucu, içinde 28-181. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022.
• Sevgili, Macit. Cüveynî’nin Kıyas Anlayışı. Ankara: İSAM Yayınları, 2021.
• es-Subkī, Tācuddīn ʿAbdulvehhāb b. Taḳiyyuddin. Tabaḳātu’ş-Şāfiʿiyyeti’l-Kubrā.Tah. Mahmūd Muḥammed et-Tenāhī -ʿAbdulfettāḥ Muḥammed el-Ḥulv. Byy: Hicr, 1413/1993.
• eş-Şāfiʿī, Ebū ʿAbdullah Muḥammed b. İdrīs b. el-ʿAbbās b. ʿOsmān b. Şāfiʿī b. ʿAbdulmuttalib b. ʿAbdumenaf. el-Umm. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1990.
• eş-Şāfiʿī, Ebū ʿAbdullah Muḥammed b. İdrīs b. el-ʿAbbās b. ʿOsmān b. Şāfiʿī b. ʿAbdulmuttalib b. ʿAbdumenaf. er-Risāle. Tah. Aḥmed Şākir. Kahire: Muṣtafā el-Bābī el- Ḥalebī, 1940.
• eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. ʿAlī b. Yūsuf. el-Lumʿa fī Uṣūli’l-Fıḳh. 2. baskı. Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. ʿAlī b. Yūsuf. et-Tenbīh fī Fıḳhi’ş-Şāfiʿī. Tah. Merkezu’l-Hadamāt ve’l-Ebhās̠i’s̠- S̠ekāfiyye. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kutub, 1983.
• eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. ʿAlī b. Yūsuf. Şerḥu’l-Lumʿa. Tah. ʿAbdulmecīd Turkī. Beyrut: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 1988.
• eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. ʿAlī b. Yūsuf. el-Maʿūne fī’l-Cedel. Tah. ʿAlī ʿAbdulʿazīz el-ʿUmeyrīnī. Kuveyt: Cemʿiyyetu İḥyāi’t-Turās̠i’l-İslāmī, 1987.
• eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. ʿAlī b. Yūsuf. el-Muheẕẕeb fī Fıḳhi’l-İmāmi’ş-Şāfiʿī. Byy: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, tsz.
• eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. ʿAlī b. Yūsuf. Tabaḳātu’l-Fuḳahāʾ. Tah. İḥsān ʿAbbās. Beyrut: Dāru’r-Rāidi’l-ʿArabī, 1970.
• Yıldız, Yasin. “Şîrâzî’nin el-Mühezzeb Adlı Eseriyle Cuveynî’nin Nihâyetu-matlab Adlı Eserinin Metot ve Muhteva Açısından Karşılkaştırılması (Kitâbü’n-nikâh Çerçevesinde).” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2022.
• ez-Zerkeşī, Ebū ʿAbdullah Bedreddin Muḥammed b. ʿAbdullah b. Bahādır. el-Baḥru’l-Muḥīt fî Uṣūli’l-Fıḳh. 8 c. Dāru’l-Ketbī, 1994.
• ez-Zuḥaylī, Muḥammed. el-İmāmu’l-Cuveynī İmāmu’l-Ḥarameyn. 2. baskı. Dımaşk: Dāru’l-Ḳalem, 1992.