Bir Hâfız-ı Kütüb Notunu Anlamaya Çalışmak: Fatih Vakfiyesi Kapsamındaki Bir el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ Nüshasının Michigan Üniversitesi’ne Uzanan Hikayesi

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 2, 967 - 991, 30.11.2024

Mehmet Kalaycı

https://doi.org/10.33227/auifd.1590544

Öz

Mecduddīn el-Fīrūzābādī’nin el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ adlı eserinin Fatih Koleksiyonu 5225 numarada kayıtlı bir nüshasında bir not mevcuttur. Bir hâfız-ı kütüb tarafından yazılmış olan bu not, biri nüshanın Sultan 2. Mehmed adına vakfedilmiş kitaplardan olduğu diğeri de yapraklarının eksik olduğu yönünde iki önemli tespit barındırmaktadır. Hâfız-ı kütübün bu iki tespite nasıl ulaşmış olabileceği sorusu, bu yazının hareket noktasını oluşturdu. Yaptığım incelemede nüshanın hiçbir şekilde eksik olmadığını ve Sultan 2. Mehmed adına vakfedilmiş asıl nüsha olmadığını fark ettim. Asıl nüsha muhtemelen 1900’lerin başlarında kaybolmuştu; üzerinde hâfız-ı kütüb notunun bulunduğu nüsha da asıl nüsha yerine ikame edilmişti. Kaybolan asıl nüsha ise, Erzincan’da bir kütüphaneye vakfedilmiş, muhtemelen Rus işgali nedeniyle de buradan çıkmıştı. Ardından da önce British Museum’a intikal etmiş, daha sonra ilgili Müze tarafından 1924 yılında Michigan Üniversitesi’ne satılmıştı. Nüsha halen Michigan Üniversitesi’nde Tiflis Koleksiyonu altında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hâfız-ı Kütüb, el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ, Ḥalebīzāde, Fatih Koleksiyonu, Tiflis Koleksiyonu

Attempting to Understand a Ḥāfiẓ al-Kutub Note: The Story of an al-Qāmūs al-Muḥīṭ Manuscript within the Fatih Endowment and Its Journey to the University of Michigan

Öz

In a manuscript of al-Qāmūs al-Muḥīṭ by Majd al-Dīn al-Fīrūzābādī, registered under number 5225 in the Fatih Collection, there is a note written by a ḥāfiẓ al-kutub. This note contains two significant observations: first, that the manuscript was among the books endowed in the name of Sultan Mehmed 2, and second, that it had missing folios. The question of how the ḥāfiẓ al-kutub could have reached these two conclusions is the starting point of this article. Upon examining the manuscript, I discovered that it was neither missing any folios nor was it the original copy endowed in the name of Sultan Mehmed 2. It appears that the original manuscript, likely lost in the early 1900s, had been replaced with this copy containing the ḥāfiẓ al-kutub’s note. The missing original manuscript had reportedly been endowed to a library in Erzincan but was likely displaced during the Russian occupation. It subsequently made its way to the British Museum before being sold by the Museum to the University of Michigan in 1924. The manuscript is currently housed in the University of Michigan’s Tiflis Collection.

Anahtar Kelimeler

Ḥāfiẓ al-Kutub, el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ, Ḥalabīzāde, Fatih Collection, Tiflis Collection

Kaynakça

• Ali Kemali Bey, Erzincan: Tarihî Coğrafî, İçtimaî, Etnoğrafî, İdarî, İhsaî Tetkikat Tecrübesi. Byy.: Resimli Ay Matbaası, 1932.
• el-Beġavī, Muḥyī’s-Sunne. Meṣābīḥu’s-Sunne, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih, no. 1186.
• Defter-i Atik Sultan Mahmud-ı Evvel, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Yazma Bağışlar, no. 242.
• Durmuş, İsmail. “Sözlük.” DİA, 37:398-400.
• Erünsal, İsmail E.. Orta Çağ İslâm Dünyasında Kitap ve Kütüphâne. İstanbul: Timaş, 2018.
• Erünsal, İsmail E.. Türk Kütüphaneleri Tarihi II: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri. Ankara: AKM Yayınları, 1991.
• Fatih Kütüphanesi Defteri, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Yazma Bağışlar, no.244.
• el-Fīrūzābādī, Mecduddīn. el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ. Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih, no. 5225.
• el-Fīrūzābādī, el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ, Michigan Üniversitesi, Özel Koleksiyonlar Araştırma Merkezi (Special Collections Research Center), Isl. Ms. 123, 953.
• Hoca Saadettin Efendi, Tâcü’t-Tevârih, haz. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• İbn Sīnā, eş-Şifāʾ. Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Damad İbrahim, no. 822.
• İnbaşı, Mehmet ve Tahsin Hazırbulan. “Ebü’l-Feth Sultan Mehmed’in Sahn-ı Semân Medreseleri Kütüphanesine Yapılan Kitap Vakıfları.” Uluslararası Fatih Sultan Mehmed Dönemi Osmanlı Dünyası Sempozyumu (İdeoloji - Diplomasi - Savaş - Fetih) Bildiriler Kitabı, ed. Abdülkadir Özcan, içinde 103-143. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2021.
• Kılıç, Hulusi. “Tâcu’l-Luga.” DİA, 39:356-57.
• Kılıç, Hulusi. “el-Kāmûsü’l-Muhît.” DİA, 24:287.
• el-Ḳırīmī, Şerafuddīn b. Kemāl. Şerḥu’l-Menāri’l-Envār. Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih, no. 1422.
• el-Kirmānī, Şemsuddīn. el-Kevākibu’d-Derārī, Köprülü Yazma Eser Ktp.-Fazıl Ahmed Paşa, no. 326.
• el-Maḥbūbī, Ṣadru’ş-Şerīʿa. et-Tavḍīḥ, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih, no. 1271.
• en-Nevevī, Muḥyīddīn. Muḫtaṣaru’l-İrşād, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih 669.
• er-Rāzī, Ḳuṭbuddīn. Şerḥu Muşkilāti’l-Keşşāf, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih 602.
• Selvi, Haluk. Milli Mücadele Döneminde Erzincan (Ankara: TÜBA, 2024), 250-252.
• Ṭaşköprīzāde, Aḥmed Efendi. eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, haz. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Ṭaşköprīzāde, Aḥmed Efendi. eş-Şeḳāʾiḳu’n-Nuʿmāniyye, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Hasan Hüsnü Paşa, no. 835M.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn. el-Muṭavvel. Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Mahmud Paşa, no. 343.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn. Ḥāşiye ʿalā’l-Keşşāf, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih, no. 585.
• ez-Zemaḫşerī, Cārullāh. Rabīʿu’l-Ebrār, Süleymaniye Yazma Eser Ktp.-Fatih, no. 3896.
• https://guides.lib.umich.edu/islamicmss/about (Erişim: 10.11.2024).