Türkiye’de Askeri Yönetim Alanının Anayasal Dönüşümü: Anayasal İktisat Kuramı Çerçevesinde Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 143 - 157, 20.11.2020

Ahmet Barbak

https://doi.org/10.25294/auiibfd.827475

Öz

Bu makalenin amacı, Türkiye’de askeri yönetim alanının anayasal dönüşümünü kamu tercihi kuramları içinde yer alan Anayasal İktisat Kuramı çerçevesinde değerlendirmektir. Türkiye’de askeri yönetim alanı, Türk Silahlı Kuvvetleri ile onun bağlı olduğu üst düzey karar alıcılardan oluşmakta; yasama, yürütme ve yargı erklerinin kesişme alanını oluşturmaktadır. Askeri yönetim alanında gerek siviller ve askerler gerekse yasama, yürütme ve yargı organları arasındaki kurumsal ilişkiler anayasada düzenlenmektedir. Anayasal İktisat Kuramının ana araştırma sorusu, silahlı kuvvetlerin gücünün anayasal temelde nasıl sınırlanacağıdır. Türkiye’de 1982’de yürürlüğe giren anayasa 1987’den itibaren on dokuz kez değiştirilmiştir. Bunlardan 1999, 2001, 2004, 2007, 2010 ve 2017’de olanlar askeri yönetim alanı ile ilgilidir. Anayasa değişikliğinin askeri yönetim alanıyla ilgili düzenlemelerine genel olarak bakıldığında, yürütme organında yetki yoğunlaşması ve merkezileşmenin ortaya çıktığı, sivil yönetim ve yargı alanının genişlediği; askeri yönetim alanında sivillerin üstünlüğünde bir ilerleme olduğu ve askeri yargının sivil yargı lehine ortadan kalktığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Askeri Yönetim Alanı, Anayasal İktisat, Anayasal Dönüşüm, Türkiye

Constitutional Transformation of Military Administrative Domain in Turkey: An Examination within the Framework of Constitutional Economics Theory

Öz

This article aims to evaluate the constitutional transformation of military administrative domain in Turkey within the context of Constitutional Economics Theory which is included in the public choice theories. The military administrative domain in Turkey consists of the Turkish Armed Forces and its senior decision making bodies; it is the intersection area of the legislative, executive and judicial powers. Institutional relations between the civilians and military, as well as between the legislative, executive and judicial powers in the military administrative domain are primarily stipulated in the constitution. The main research question of Constitutional Economics Theory is how the power of the armed forces will be restricted on constitutional basis. Turkey’s current Constitution, which was put into force in 1982, has been amended nineteen times since 1987. Of these, those in 1999, 2001, 2004, 2007, 2010 and 2017 have been directly related to the military administrative domain. It is observed that constitutional amendments have resulted in the concentration of authority and centralization in the executive branch, expansion of civilian administration and jurisdiction, superiority of civilians in the military administrative domain, and the abolishment of military judiciary in favor of civilian judiciary.

Anahtar Kelimeler

Military Administrative Domain, Constitutional Economics, Constitutional Transformation, Turkey

Kaynakça

• Ackerman, B. (2000). “The New Separation of Powers.” Harvard Law Review, 113(3): 634-725.
• Adagbabiri, M. (2015). “Constitutionalism and Democracy: A Critical Perspective.” International Journal of Humanities and Social Science, 5(12): 108-114.
• Akman, E. (2019). “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Kamu Politikası Aktörleri.” PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 15(1): 35-54.
• Ataay, F. (2017). “Türkiye’de Hükümet Sistemi Değişikliği: Parlamenter Sistemden Başkanlık Sistemine Geçiş.” YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2): 77-98.
• Barbak, A. (2015). “Sivil Kontrol Kavramının 17’nci Yüzyıldan Günümüze Gelişimi.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 70(4): 869-902.
• Baysuğ, İ. (2017). “Anayasal İktisat ve Türkiye Ekonomisinde Anayasal İktisadın Uygulanabilirliği ile İlgili Bir Değerlendirme.” Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5(5): 89-97.
• Bearne, S., Oliker, O., O’Brien, K. & Rathmell, A. (2005). National Security Decision-making Structures and Security Sector Reform. RAND Corporation, California.
• Bergling, P., Wennerström, E. & Sannerholm, R. Z. (2012). “Rule of Law and Security Sector Reform: Casual Assumptions, Unintended Risks and the Need for Norms.” Hague Journal on the Rule of Law, 4(1): 98-119.
• Bernabéu, I. (2007). “Laying the Foundations of Democracy? Reconsidering Security Sector Reform under UN Auspices in Kosovo.” Security Dialogue, 38(1): 71-92.
• Bleiker, C. & Krupanski, M. (2012). The Rule of Law and Security Sector Reform: Conceptualising A Complex Relationship. DCAF, Geneva.
• Born, H., Fluri, P. H. & Lunn, S. (2003) “Introduction: Oversight and Guidance: The Relevance of Parliamentary Oversight for the Security Sector and its Reform.” Introduction: Oversight and Guidance: The Relevance of Parliamentary Oversight for the Security Sector and its Reform. H. Born, P. Fluri ve S. Lunn (drl.). The Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces, Geneva.
• Brown, T. L. & Wise, C. R. (2004). “Constitutional Courts and Legislative-Executive Relations: The Case of Ukraine.” Political Science Quarterly, 119(1): 143-169.
• Bruneau, T. C., Matei, F. C. & Sakoda, S. (2009). “National Security Councils: Their Potential Functions in Democratic Civil-Military Relations.” Defense & Security Analysis, 25(3): 255-269.
• Brzoska, M. (2006). “Introduction: Criteria for Evaluating Post-conflict Reconstruction and Security Sector Reform in Peace Support Operations.” International Peacekeeping, 13(1): 1-13.
• Buchanan, J. M. (1987). “The Constitution of Economic Policy.” The American Economic Review, 77(3): 243-250.
• Buchanan, J. M. (1988). “Contractarian Political Economy and Constitutional Interpretation.” The American Economic Review, 78(2): 135-39.
• Buchanan, J. M. (1990). “The Domain of Constitutional Economics.” Constitutional Political Economy, 1(1), 1-18.
• Carothers, T. (1999). Aiding Democracy Abroad: The Learning Curve. Carnegie Endowment for International Peace, Washington.
• Carroll, J. D. (1997). “The Warfare on and over American Government in Waldonian Perspective.” Public Administration Review, 57(3): 200-204.
• Dahl, R. (1994). “A Democratic Dilemma: System Effectiveness versus Citizen Participation” Political Science Quarterly, 109(1): 23-34.
• Dahl, R. (2001). Demokrasi Üzerine. (Çev. B. Kadıoğlu), Phoenix Yayınevi, Ankara.
• Duffıeld, M. (2001). Global Governance and the New Wars. The Merging of Development and Security. Zed Books, London.
• Efe, H. (2015). “Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları Çerçevesinde Başkanlık Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği.” Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(9): 65-94.
• Entin, J. L. (1990). “Separation of Powers, the Political Branches, and the Limits of Judicial Review.” Faculty Publications No. 367. https://scholarlycommons.law.case.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1366&context=faculty_publications (erişim tarihi: 06.07.2020).
• Eren, E. (2009). Yönetim ve Organizasyon (Çağdaş ve Küresel Yaklaşımlar). 9. Baskı. Beta Yayınları, İstanbul.
• Etzioni-Halevy, E. (1993). The Elite Connection: Problems and Potential of Western Democracy. Polity Press, Cambridge.
• European Parliament (2013). Assessing the EU’s Approach to Security Sector Reform (SSR). European Parliament, Belgium.
• European Court of Human Rights (1998). Case of Incal v. Turkey (41/1997/825/1031) Judgement. European Court of Human Rights, Strasbourg.
• Faundez, J. & Janse, R. (2012). “Rule of Law Promotion and Security Sector Reform: Partners or Rivals?” Hague Journal on the Rule of Law, 4(1): 1-3.
• Fendoğlu, H. T. (2012). “Başkanlık Sistem.” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2): 39-60.
• Fritz, V. & Menocal, A. R. (2007). “Developmental States in the New Millennium: Concepts and Challenges for A New Aid Agenda” Development Policy Review, 25(5): 531-552.
• Fusaro, C. (2006). “Constitutionalism in Africa and Constitutional Trends: Brief Notes from a European Perspective.” Constitutionalism and Democratic Transitions: Lessons from South Africa. V. Federico ve C. Fusaro (drl.). Firenze University Press, Firenze.
• Gönenç, L. & Kontacı, A. E. (2019). “2017 Tarihli Anayasa Değişikliği Sonrasında Yasama - Yürütme İlişkileri.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 145: 53-79.
• Gözler, K. (2009). İdare Hukuku. Ekin Kitabevi, Bursa.
• Gözler, K. (2010). Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I. Ekin Kitabevi, Bursa.
• Gözler, K. (2017a). Elveda Anayasa: 16 Nisan 2017’de Oylayacağımız Anayasa Değişikliği Hakkında Eleştiriler. Ekin Kitabevi, Bursa.
• Gözler, K. (2017b). “Fesih” ve “Seçimlerin Yenilenmesi” Farklı Kavramlar mıdır? “Cumhurbaşkanının Meclisi Fesih Yetkisi Yoktur” İddiası Üzerine Bir İnceleme”. http://www.anayasa.gen.tr/fesih-yenileme.html#_ftn27 (erişim tarihi: 06.07.2020).
• Güler, B. A. (2011). Türkiye’nin Yönetimi: Yapı. İmge Kitabevi, Ankara.
• Gürsoy, Y. (2011). “The Impact of EU-driven Reforms on the Political Autonomy of the Turkish Military.” South European Society and Politics, 16(2): 293-308.
• Hammond, T. H. & Butler, C. K. (2003). “Some Complex Answers to the Simple Question “Do Institutions Matter Policy Choice and Policy Change in Presidential and Parliamentary Systems.” Journal of Theoretical Politics. 15(2): 145-200.
• Hänggi, H. (2004). “Making Sense of Security Sector Governance.” Challenges of Security Sector Governance. H. Hänggi ve T. Winkler (drl.). LIT, Münster.
• Hayek, F. A. (1960). The Constitution of Liberty. The University of Chicago Press, Chicago.
• Hayek, F. A. (1973). Law, Legislation, and Liberty. The University of Chicago Press, Chicago.
• Heywood, A. (2014). Siyaset Teorisine Giriş. (Çev. H. M. Köse), Küre Yayınları, İstanbul.
• Hood, C. (1983). The Tools of Government. Chatham House Publishers, NJ.
• Horowitz, D. L. (1990). “Presidents vs. Parliaments: Comparing Democratic Systems.” Journal of Democracy, 1(4): 73-79
• Kavanagh, A. (2016). “The Constitutional Separation of Powers”. The Philosophical Foundations of Constitutional Law. D. Dyzenhaus ve M. Thorburn (drl.). Oxford University Press, UK.
• Kılıç, A. (2017). “Siyasi Sorumluluk Kurumunun Hükümet Sistemleri Açısından Değerlendirilmesi.” Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 0(8): 269-299.
• Kızılboğa, R. (2012). “Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Teorilerinin Değerlendirilmesi.” Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1): 91-109.
• Knill, C. & Tosun, J. (2020). Public Policy A New Introduction. 2nd Edition. Red Globe Press, UK.
• Kohn, R. H. (1997). “How Democracies Control the Military.” Journal of Democracy, 8(4): 140-153.
• Law, D. (2010). National Security Councils (and Related Bodies). DCAF, Geneva.
• Lawyers Committee for Human Rights. (1998). “Justice on Trial: State Security Courts, Police Impunity, and the Intimidation of Human Rights Defenders in Turkey.” Fordham International Law Journal, 22(5): 2129-2269.
• Lieber, F. (1898). Instructions for the Government of Armies of the United States in the Field. Government Printing Office, Washington.
• Lindblom, C. E. (1959). “The Science of ‘Muddling Through.’” Public Administration Review, 19(2): 79-88.
• Linz, J. J. (1994). “Presidential or Parliamentary Democracy: Does It Make a Difference?”. The Failure of Parliamentary Democracy. J. J. Linz ve A. Valenzuela (drl.). John Hopkins University Press, Baltimore.
• Mueller, D. C. (2005). “Constitutional Political Economy in the European Union.” Public Choice, 124(1/2): 57-73.
• Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) (1994). Code of Conduct on Politico-Military Aspects of Security. OSCE, Budapest.
• Overeem, P. (2005). “The Value of the Dichotomy: Politics, Administration, and the Political Neutrality of Administrators.” Administrative Theory&Praxis, 27(2): 311-329.
• Overeem, P. (2012). The Politics-Administration Dichotomy: Toward a Constitutional Perspective. Taylor & Francis Group, USA.
• Özbudun, E. (1997). “Kuvvetler Ayrılığı, Parlamenter Sistem, Başkanlık Sistemi ve Ara Sistemler.” 82 Anayasası ile İlgili Düşünceler Anayasa Sempozyumu. Aydın Doğan Vakfı ve Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı, İstanbul.
• Özbudun, E. (2005). ‘‘Başkanlık Sistemi Tartışmaları.’’ T. Ergül (drl.). Başkanlık Sistemi. Türkiye Barolar Birliği, Ankara.
• Özbudun, E. (2011). Turkey’s Constitutional Reform and the 2010 Constitutional Referendum. European Institute of Mediterranean, Barcelona.
• Özer, M. A. (2014). “Kamu Yönetiminde Değişim Sürecini Dwight Waldo ile Yeniden Düşünmek.” Amme İdaresi Dergisi, 47(4): 1-30.
• Peters, B. G. (2004). “Governance and Public Bureaucracy: New Forms of Democracy or New Forms of Control.” Asia-Pacific Journal of Public Administration, 26(1): 3-15.
• Peterson, J. H. (2010). “Rule of Law Initiatives and the Liberal Peace: The Impact of Politicised Reform in Post-conflict States.” Disasters, 34(1): 15-39.
• Pick, O., Sarvas, S. & Stach, S. (1997). Democratic Control over Security Policy and Armed Forces. Center for Security Studies, Zurich.
• PUMA (2001). The Governance of the Wider State Sector: Principles for Control and Accountability of Delegated and Devolved Bodies. OECD Publishing, Paris.
• Rowena, M. A. & Layador, L. G. (2015). “Falling Short in Security Sector Governance (SSG): Clans and Auxiliaries in Maguindanao Contributing to UN-Peace?.” Philippine Political Science Journal, 36(1): 73-93.
• Rowley, C. K. (1997). “The Relevance of Public Choice for Constitutional Political Economy.” Public Choice, 90(1/4): 1-10
• Salamon, L. M. (2002). The Tools of Government: A Guide to New Governance. Oxford University Press, UK.
• Schroeder, U. C. (2010). Measuring Security Sector Governance-A Guide to Relevant Indicators. DCAF, Geneva.
• Schröder, U. C. & Kode, J. (2012). “Rule of Law and Security Sector Reform in International State-Building: Dilemmas of Converging Agendas.” Hague Journal on the Rule of Law, 4(1): 31-53.
• Serra, N. (2010). The Military Transition: Democratic Reform of the Armed Forces. (Çev. P. Bush), Cambridge University Press, Cambridge.
• Sherman, E. F. (1969). Judicial Review of Military Determinations and the Exhaustion of Remedies Requirement. Indiana University, Bloomington.
• Simon, H. A. (1972). “Theories of Bounded Rationality.” Decision and Organization. C.B. MacGuire ve R. Radner (drl.). North Holland Publishing Company, Netherlands.
• Simon, H. A. (1976). Administrative Behavior: A Study of Decision-making Processes in Administrative Organizations. The Free Press, Newyork.
• Tanör, B. & Yüzbaşıoğlu, N. (2009). 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku. Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Teziç, E. (2009). Anayasa Hukuku (Genel Esaslar). 13. Bası, Beta Yayınları, İstanbul.
• Thompson, D. F. (1983). “Bureaucracy and Democracy.” Democratic theory and practice. G. Duncan (drl.). Cambridge University Press, Cambridge.
• Turhan, M. (1994). “Anayasa ve Anayasacılık.” Amme İdaresi Dergisi, 27(3): 3-12.
• TBMM (2017). AKP Genel Başkanı İzmir Milletvekili Binali Yıldırım ve Grup Başkanvekilleri Kayseri Milletvekili Mustafa Elitaş, Amasya Milletvekili Mehmet Naci Bostancı, Aksaray Milletvekili İlknur İnceöz, Çanakkale Milletvekili Bülent Turan ve İstanbul Milletvekili Mehmet Muş ile 310 Milletvekilinin TC Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi (2/1504) ve Anayasa Komisyonu Raporu. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss447.pdf
• Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) (2002). 2001 Anayasa Değişiklikleri ve Siyasal Reform Önerileri. TESEV, İstanbul.
• Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) (2003). Güvenlik Sektörünün Parlamenter Gözetimi: İlkeler, Mekanizmalar ve Uygulamalar, Parlamenterler için El Kitabı. TESEV, İstanbul.
• Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) (1995). 21. Yüzyıl için Yeni bir Devlet Modeline Doğru: Optimal Devlet-Kamu Ekonomisinin ve Yönetiminin Yeniden Yapılanması ve Küçültülmesine Yönelik Öneriler. TÜSİAD, İstanbul.
• Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) (1997). Türkiye’de Demokratikleşme Perspektifleri. TÜSİAD, İstanbul.
• Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) (1999). Türkiye’de Demokratik Standartların Yükseltilmesi: Tartışmalar ve Son Gelişmeler. TÜSİAD, İstanbul.
• United Nations (2009). United Nations Assistance to Constitution-making Processes (Guidance Note of the Secretary-General). United Nations, New York.
• United Nations (2015). Transforming Our World: The 2030 Agenda for Sustainable Development. United Nations, New York.
• United Nations Development Programme (UNDP) (2002). Human Development Report 2002: Deepening Democracy in a Fragmented World. Oxford University Press, New York.
• Waldo, D. (1980). The Enterprise of Public Administration: A Summary View. Chandler & Sharp Publishers, USA.
• Waldron, J. (2013). “Separation of Powers in Thought and Practice.” Boston College Law Review, 54(2): 433-468.
• Walker, J. (1994). “Military Justice: From Oxymoron to Aspiration.” Osgoode Hall Law Journal, 32(1): 1-32.
• Wandling, R. A. (2011). “Rationality and Rational Choice.” 21st Century Political Science: A Reference Handbook. J. T. Ishiyama ve M. Breuning (drl.). SAGE Publications, USA.
• Wildavsky, A. (1966). “The Political Economy of Efficiency: Cost Benefit Analysis, Systems Analysis, and Program Budgeting.” Public Administration Review, 26(4): 292-310.
• World Bank (1997). World Development Report 1997: The State in a Changing World. Oxford University Press, New York.
• World Bank (2005). Building Effective States: Forging Engaged States. World Bank, Washington.
• Yeniay, L. & Yeniay, G. (2019). “Türk Hukukunda Yürütme Organının Düzenleme Yetkisi ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi.” Anayasa Yargısı, 36(1): 105-138.