Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyetin Temsili: İstanbul Sözleşmesi Öncesi ve Sonrası

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 3, 896 - 928, 25.07.2024

Zekiye Ceren Erbuyurucu , Levent Deniz

https://doi.org/10.34056/aujef.1230377

Öz

Bu araştırmada İstanbul Sözleşmesi yürürlüğe girmeden önce ve sonra Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun onayı ile okullarda kullanılan Sosyal Bilgiler ders kitaplarının görsel ve metinlerinin toplumsal cinsiyet eşitliği yönüyle incelenmesi ve karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırmanın verileri 2011-2013 yılları ile 2016-2020 yılları arasında Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun onayı ile ortaokullarda kullanılan her bir sınıf düzeyine (5., 6. ve 7.sınıf) ait Sosyal Bilgiler ders kitapları kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin analizinde içerik analizinden yararlanılmış olup ders kitapları, başka bir yazar tarafından hazırlanmış olan kategoriler çerçevesinde incelenmiştir. Araştırma sonucu, İstanbul Sözleşmesi sonrası kullanılan ders kitaplarında sözleşmenin ilgili alana dair amacına yönelik verimli ve kapsamlı düzenlemelerin yapılmadığını ortaya çıkarmıştır. Ders kitaplarının incelemesinde kullanılan kategorilerin bazılarında İstanbul Sözleşmesi sonrası olumlu gelişmelerin olduğu görülse de kategorilerin geneli için erkeklerin kadınlardan oransal olarak çok daha fazla temsil edildikleri, görünürlüklerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır. Dahası İstanbul Sözleşmesi sonrası kullanılan ders kitaplarında toplumsal cinsiyet eşitliğine dair olumsuz örnek gösteriminin ve cinsiyetçi ifade kullanımının devam ettiği de belirlenmiştir. Elde edilen bulgular neticesinde ders kitabı inceleme ölçütlerine ve öğretim programı hazırlama çalışmalarına ilişkin önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet, Cinsiyet Rolleri, İstanbul Sözleşmesi, Sosyal Bilgiler, Ders Kitabı

Gender Representation in Social Studies Textbooks: Before and After the İstanbul Convention

Öz

In this research, it is aimed to examine and compare the visuals and texts of the Social Studies textbooks used in schools with the approval of the Ministry of National Education, the Board of Education and Discipline before and after the Istanbul Convention entered into force, in terms of gender equality. In the research, document analysis, which is one of the qualitative research methods, was used. The data of the research were obtained by using Social Studies textbooks belonging to each grade level (5th, 6th and 7th grades) used in secondary schools between the years 2011-2013 and 2016-2020 with the approval of the Ministry of National Education, Board of Education and Discipline. The content analysis was used in the analysis of the data, and the textbooks were examined by the categories prepared by another author. The result of the research revealed that efficient and comprehensive arrangements for the purpose of the contract were not made in the textbooks used after the Istanbul Convention. It was determined that there were positive developments after the Istanbul Convention in some of the categories used in the review of the textbooks. However, it was determined that men were represented much more than women in the examined categories. Their visibility was also found to be higher than that of women. Moreover, it is seen that there are negative examples of gender equality and use of sexist expressions in the textbooks used after the Istanbul Convention.

Anahtar Kelimeler

Gender, Gender Roles, İstanbul Convention, Social Studies, Textbooks

Kaynakça

• Abbas-Nejad-Konjin, A. (2012). A Gender Analysis of Iranian Middle School Textbooks. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, British Columbia Üniversitesi, Vancouver.
• Aljuaythin, W. (2018). International Journal of Applied Linguistics & English Literature, 7(2),151-157.
• Ali, R., ve Hussain, L. (2019). Gender Representation in Primary Level English and Urdu Textbooks in Pakistan. Pakistan Journal of Applied Social Sciences, 10(1), 83-100.
• Agni, Z. A., Setyaningsih, E., & Sarosa, T. (2020). Examining Gender Representation in an Indonesian EFL Textbook. Register Journal, 13(1), 183-207.
• Anjarwatı, D. (2020). Gender Representation in the Englısh Textbook (A Content Analysis of Pathway to English for Tenth Grade Senior High School Published by Erlangga), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Syarif Hidayatullah State Islamic University, Jakarta.
• Asan, H. T. (2010). Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik ve Öğretmenlerin Cinsiyetçilik Algılarının Saptanması. Fe Dergi, 2(2), 65-74.
• Barton, A., ve Sakwa, L. N. (2012). The Representation of Gender in English Textbooks in Uganda. Pedagogy, Culture & Society, 20(2), 173-190.
• Başar, F. ve Demirci, N. (2015). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği ve Şiddet. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 2(1) 45-52.
• Bataineh, A. (2020). Analysis of Gender Bias in Two Arabic Language Textbooks - Grade 1. International Journal of Linguistics, Literature and Translation, 3(12), 181-186.
• Bayraktar, T. (2018). İstanbul Sözleşmesi ve 2017 Türkiye Gölge Raporuna İlişkin Bir Değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26(3) 87-111. doi: 10.15337/suhfd.438125
• Bhasin, K. (2003). Toplumsal Cinsiyet "Bize Yüklenen Roller". (K. Ay Çev.). Kadınlarla Dayanışma Vakfı.
• Bhattacharya, S. (2017). A Study of Gender Representations in English Textbooks Used in Grade Eıght Under National and State Beards,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Assumption Üniversitesi, Thailand.
• Bilgin, S. (2019). Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Blackstone, A. M. (2003). Gender Roles and Society. R. M. Julia R. Miller içinde, Human Ecology: An encyclopedia of children, families, communities, and environments (ss. 335-338).
• Chick, K. A., ve Altoona, P. S. (2006). Gender Balance in K-12 American History Textbooks. Social Studies Research and Practice, 1(3), 284-290.
• Daržinkevič, I. (2020). Linguistic Gender Representation in Textbooks: A Comparative Study of Textbooks in English and Lithuanian. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Vytautas Magnus Üniversitesi, Vilnius.
• Demirbilek, S. (2007). Cinsiyet Ayırımcılığının Sosyolojik Açıdan İncelenmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 44(551) 12-27.
• Demirdöven, K. (2020). İlkokul Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Algısı. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli.
• Diktaş, M. (2010). Gender Representation in EFL Coursebooks: A Comparative Study of Textbooks Designed by Ministry of Education of Turkey and Non-Turkish. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Dokuyucu Solak, H. (2022). Muhafazakâr Kadınların İstanbul Sözleşmesi Bağlamında Cinsiyet Eğilimleri. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (28), 125-152.
• Engebretson, K. E. (2014). Another Missed Opportunity: Gender in the National Curriculum Standards for Social Studies. Social Studies Research and Practice, 9(1), 21-34.
• Esen Severge, Y. (1998). Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik: İlköğretim Ders Kitaplarını Üzerinde Yapılmış Bir İçerik Analizi. [Yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Esen, Y.ve Bağlı, M. T. (2002). İlköğretim Ders Kitaplarındaki Kadın ve Erkek Resimlerine İlişkin Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 143-154.
• Explanatory Report to the Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence. (2011). Council of Europe Treaty Series – No: 210. https://rm.coe.int/ic-and-explanatory-report/16808d24c6
• Fidan, S. (2019). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Hoominfar, E. (2019). Gender Socialization. In W. Leal Filho, A. Azul, L. Brandli, P. Özuyar, & T. Wall (Eds.), Gender Equality, Encyclopedia of the UN Sustainable Development Goals (s. 1–10). Springer.
• İbret, B. Ü. ve Kaymakcı, S. (2019). Sosyal Bilgiler ve Toplum. Ankara: Pegem Akademi.
• Işık Demirhan, E. (2021). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Açısından Öğretim Programı ve Ders Kitabı İnceleme (4. Sınıf İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi). Journal of Innovative Research in Social Studies, 4(1), 69-82.
• Jassey, I. A. (1997). Gender Representation in Japanese Elementary School Textbooks. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Columbia Üniversitesi, New York.
• Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi. (2011). Avrupa Konseyi Sözleşmeler Dizisi No:210. https://rm.coe.int/1680462545 adresinden alındı
• Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesinin Türkiye Cumhuriyeti Bakımından Feshedilmesi Hakkında Karar (Karar Sayısı: 3718). (2021, Mart 20). Resmî Gazete (Sayı:31429). Erişim Adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/03/20210320-49.pdf adresinden alındı
• Karaboğa, M. T. (2020). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Cinsiyet Rolleri. Uluslarası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(1), 4849-4881.
• Karabulut, A. (2021). Toplumsal Cinsiyet Roller Açısından 8. Sınıf Türkçe Ders Kitabının İncelenmesi. Anasay(16), s. 119 - 131.
• Kaya, İ., Aktaş, V. ve Yaman, T. (2021). Fransa Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellerin Toplumsal Cinsiyet Rolleri Bağlamında İncelenmesi: Ortaokul Tarih ve Coğrafya Dersi Örneği. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 5(1), 98-118.
• Khoirun, W., Furaidah, N., ve Sulistyo, G. H. (2020). Gender Representation in EFLTextbooks for Elementary Schools: A Content Analysis. Jurnal Pendidikan, 5(3), 408-413.
• Kitiş Çınar, E. (2013). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Köseoğlu, M. (2018). Kadına Yönelik Şiddette Sosyalleşme Süreci ve Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Etkisinin Değerlendirilmesi. Kadın Çalışmaları Özel Sayısı, 19(42), 77- 96.
• Kurtdaş, E. M. ve Tuncer, M. (2020). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Algıları (İnönü Üniversitesi Örneği). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 283-321. https://doi.org/10.14520/adyusbd.667828
• Kükrer, M. (2015). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Yönüyle Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Lee, V. E., Marks, H. M., ve Byrd, T. (1994). Sexism in Single-sex and Coeducational Independent Secondary School Classrooms. Sociology of Education, 67(2), 92-120. https://doi.org/10.2307/2112699
• Liew, P.-C. (2007). An Analysis of Gender and Ethnic Representation in Chınese and Malay Primary School Reading Textbooks: Grades 2-6. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tennessee State Üniversitesi, Nashville.
• Lorber, J. (1994). "Night to His Day": The Social Construction of Gender. (ss.13-36). Paradoxes or Gender içinde. Yale University Press.
• Lorber, J. (2010). Gender Inequality: Feminist Theories and Politics. (4.bs.) New York: Oxford University Press.
• Mazrouei-Seidani, S. (2016). "Bābā gave water; Bābā gave bread” ... What about Māmān? Educational Regime, Gender Equality Attitudes and Gender Representation in Iran. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, McGill Üniversitesi, Kanada.
• Miles, M. ve Huberman, A. M. (2019). Nitel Veri Analizi: Genişletilmiş Bir Kaynak Kitap (3.Baskı) (Akbaba Altun ve Ersoy, Çev.) Ankara: Pegem Akademi.
• Nunoo, F., Mensah, D., Boahen, E. A. ve Nunoo, I. (2017). Analysis of Gender Representation in Basic Level English Textbooks in Ghana. Journal of Science and Technology, 37(2), 98-109.
• Nwachukwu, W. U., & Igwe, R. O. (2019). Assessment of Patterns of Gender Representation in Social Studies Textbooks Towards Assurıng Quality at The Upper-Basic Schools in South-East Nıgerıa. African Journal of Educational Research and Development,12(2), 79-92.
• Odabaşı Koç, Ö. (2017). Lise Sosyoloji Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• O'Donnell, R. W. (1973). Sex Bias in Primary Social Studies Textbooks. Educational Leadership Research Supplement, 31(2), 137-141.
• Özdemir, Y. (2019). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının Toplumsal Cinsiyet Rolleri Göndermeleri Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Özmeriç Taştekin, G. (2019). İlkokul Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Temsilleri: Nicel Bir İçerik Çözümlemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Sak, R., Şahin Sak, İ.T., Öneren Şendil, Ç. ve Nas, E. (2021). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Satılmış, S. (2019). 5.Sınıf Türkçe Ders Kitabının Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Eşkişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 1-14.
• Seçgin, F. ve Kurnaz, Ş. (2015). Sosyal Bilgiler Dersinde Toplumsal Cinsiyet Etkinliklerinin Öğrencilerin Algı ve Tutumlarına Etkisi. Uluslarası Türk Eğitim Bilimleri Dersi, 2015(5), 24-38.
• Skliar, O. S. (2007). Gender Representations and Gender Bias in ELT Textbooks Published in The Mıddle Eeast: A Case Study of ELT Textbooks Published in Turkey and Iran. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Stockdale, D. A. (2006). Gender Representation in an EFL Textbook. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Birmingham Üniversitesi, Birmingham.
• Şahin, D. (2021). Tübitak Popüler Bilim Yayınları 3-6 Yaş Çocuk Kitaplarının Toplumsal Cinsiyet Yönünden İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Tsai, T-F. (2020). Gender Representation in Mathematics Textbooks: A Case Study of Mathematics Textbooks Used in a Demonstration School in Chon Buri Province, Thailand. Yüksek lisans tezi. Burapha Üniversitesi.
• Yaşın Dökmen, Z. (2018). Toplumsal Cinsiyet: Sosyal Psikolojik Açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yıldız, M. (2013). İlkokul ve Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Kitapları Görsellerinin Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Dini Araştırmalar, 16(42), 143-165.
• Yılmaz, E. (2012). Gender Representations in ELT Coursebooks: A Comparative Study. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Yiğit, B. (2018). Ortaokul 7 ve 8. Sınıf İngilizce Ders Kitaplarının Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.