Türkiye’de Siyasi Parti Kapatma Nedeni Olarak “Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bölünmez Bütünlüğü İlkesi”

Yıl 2020, , 39 - 60, 23.04.2020

Ferhat Uslu , Sevtap Angun

https://doi.org/10.18037/ausbd.725559

Öz

Demokratik sistemlerin vazgeçilmez ve hayati unsuru olan siyasi partiler, temsili demokrasinin yerine getirilmesinin yanı sıra, çağdaş demokrasinin temel niteliği olan “çoğulculuk” ilkesinin hayata geçirilmesinde de önemli rol üstlenmiştir. Türkiye’de Anayasa ve kanunlarda birtakım yasaklarla sınırlandırılan siyasi partiler, söz konusu sınırların ihlali nedeniyle kapatma davaları ile karşı karşıya kalmış ve bu davaların sonucunda ilgili partilere pek çok kez kapatma yaptırımı uygulanmıştır. Hukukumuzda siyasi parti kapatma nedenlerine Anayasamızda açıkça yer verilmiştir. Bunlardan “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü” ilkesi nedeniyle verilen siyasi parti kapatma kararlarında Anayasa Mahkemesinin anılan ilkeyi çok katı uyguladığına ilişkin çeşitli eleştireler bulunmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de Anayasa Mahkemesi tarafından verilen kapatma kararlarıyla ilgili olarak çeşitli ihlal kararları vermiştir. Anayasa Mahkemesi kararlarında bir taraftan bölümez bütünlük ilkesinin korunmasına özen gösterirken, diğer taraftan da demokratik ilkelerin hayata geçirilmesini de gözetmelidir. Bu kapsamda ifade hürriyeti ve örgütlenme özgürlüğü hem 1982 Anayasası hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında korunan en önemli temel haklardın ikisidir.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Partiler, Siyasi Partilerin Kapatılması, Bölünmez Bütünlük İlkesi, Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı. (2015). Siyasi parti ve dernekler, 1-12. Erişim adresi: https://www.echr.coe.int/Documents/FS_Political_parties_TUR.pdf
• Atar, Y. (2019). Türk anayasa hukuku. Ankara: Seçkin.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (1999). ÖZDEP/Türkiye kararı, (23885/94). 1-16. Erişim adresi: http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-125311
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (1998). Türkiye Birleşik Komünist Partisi ve Diğerleri/Türkiye kararı, (Başvuru no: 133/ 1996/ 752/ 951), 1-16. Erişim adresi: http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-141580
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2002). Halkın Emek Partisi/Türkiye kararı, (Başvuru no: (22723/93, 22724/93 ve 22725/93), 1-12. Erişim adresi: http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-60416
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2003). Sosyalist Parti/Türkiye kararı, (Başvuru no: 26482/95), 1-8. Erişim adresi: http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-124862
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2016). Demokratik Toplum Partisi ve Diğerleri/Türkiye kararı, (Başvuru no: 3840/10, 3870/10, 3878/10, 15616/10, 21919/10, 39118/10 ve 37272/10), 1-12. Erişim adresi: http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-164428
• Akyazan, A. E. (2006). 1982 Anayasası’na göre siyasi partilerin kapatılması, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 65, 247-276. Erişim adresi: http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2006-65-249
• Coşar, V. A. (2009). Siyasi partilerin yasaklanması ile ilgili venedik kriterleri, Ankara Barosu Dergisi, 67(2), 123-126. Erişim adresi: http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmakale/2009-2/11.pdf
• Çam, M. (2017). Anayasa Mahkemesi kararlarında siyasi partilerin devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırılık sebebiyle kapatılmasının incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Erdoğan, D. (2016). Siyasi partilerin temsili demokrasi üzerindeki etkileri, İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(3), 59-74. Erişim adresi: http://dergipark.org.tr/en/download/article-file/726935
• Dinler, V. ( 2003). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve siyasi partiler (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Duman, İ. H. (2001). Devletin ulusu ve ülkesiyle bölünmez bütünlüğü ve bu gerekçe ile hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2001(2), 479-504. Erişim adresi: http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2001-20012-815
• Ercan, M. S. (2016). Anayasa Mahkemesi kararları ışığında siyasi parti yasakları, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(1), 49-70. Erişim adresi: https://en.medipol.edu.tr/Document/Galeri/Dokuman/hukuk_dergisi/mehmet_sercan_ ercan_2016_1_2.pdf
• Hazar, Z. (2018). Siyasi partilerin kapatılması ve demokratik toplumda gereklilik ilkesi: avrupa insan hakları mahkemesi kararları çerçevesinde bir inceleme, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 3(1), 73-106. Erişim adresi: http://dergipark.org.tr/en/download/article-file/428236
• Heper, Y. (2014). Anayasa Mahkemesi kararlarında devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Holden, B. (1988). Understanding liberal democracy, New York: Prometheus Books.
• Gözler, K. (2000). Türk anayasa hukuku, Bursa: Ekin.
• Gözler, K. (2009). Üniter devlet ve demokratik açılım, Türkiye Günlüğü, 99, 81-89. Erişim adresi: http://www.anayasa.gen.tr/acilim.htm
• Gülsoy, M. T. (2001). Anayasa Mahkemesi kararlarında ölçü-norm ve siyasal alanın sınırı olarak başlangıç ilkeleri, Liberal Düşünce Dergisi, 6(22), 46-58.
• Kaya, S. B. (2016). Anayasa Mahkemesi’nin laiklik ve bölünmez bütünlük ilkeleri ve hegemonik koruma tezi ekseninde siyasi partilere yaklaşımı ve çağdaş çoğulcu demokrasilerde siyasi partilerin önemi, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 122, 9-46. Erişim adresi: http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2016-122-1540
• Koçak, M. (2003). Siyasi partiler ve 1982 Anayasasına göre siyasi parti yasakları ile parti yasaklarına aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Işık, H. M. (2012). Anayasa Mahkemesi kararlarında devletin resmi ideolojisi, Ankara: Adalet.
• Loewenstein, K. (1937). Militant democracy and fundemantel rights, The American Political Science Review, 11(3), 417-432. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1948164?seq=1#metadata_info_tab_contents
• Lipson, L. (1981). The great issues of politics: An introduction to political science, New Jersey: Prentice Hall College Div.
• Öztürk, N. K. (2018). Anayasa hukuku, Ankara: Seçkin.
• Şimşek, E. (2007) Anayasa Mahkemesi kararları çerçevesinde türkiye’de siyasi partilerin kapatılması rejimi ve demokrasi ilkesi açısından değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Taşkın, Ş. C. (2008). Siyasi partilerin kapatılması, Bursa Barosu Dergisi, 32(84), 9-22. Erişim adresi: https://www.bursabarosu.org.tr/Home/KbDownload/bursa-barosu-dergisi-sayi-84
• Uslu, F. (2019a). Anayasa hukukunun 99 konusu, Ankara: Adalet.
• Uslu, F. (2019b). Anayasa hukuku çalışma ve pratik kitabı (2. bs.). Ankara: Adalet.
• Uslu, F. (2020). Bütün konularıyla anayasa yargısı dersleri (3. bs.). Ankara: Adalet.
• Uygun, O. (2014). Devlet teorisi, İstanbul: On İki Levha.
• Uygun, O. (2000). Siyasi partilerin kapatılması rejiminin avrupa insan hakları sözleşmesi çerçevesinde değerlendirilmesi, Anayasa Yargısı, 17, 256-273. Erişim adresi: https://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anayargi/ uygun.pdf
• Yavuz, E. & Özgül, M.E. (2016). 1982 Sonrası Anayasa Mahkemesinin verdiği siyasi parti kapatma kararlarının demokratikleşme bağlamında incelenmesi, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(4).
• Yiğit, U. (2008). Siyasi partilerin temelli kapatılması ile kapatılması arasındaki farklar ve kapatılan partilerin yeniden açılması, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 75, 165-176. Erişim adresi: http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2008-75-405