Değerler ve Özerk İrade

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 71 - 98, 07.03.2020

Suna Tevrüz Tülay Turgut

https://doi.org/10.18037/ausbd.700336

Öz

Bu çalışmanın amacı, Schwartz’ın değer yapısına bağlı kalarak belirlenen temel değerlerin özerk
irade teorisinin içerdiği güdüleme nedenleri ile ilişkisini incelemek, temel psikolojik ihtiyaçlar,
özerk irade (karar verme özerkliği, farkındalık) ile ilişkisini aramak ve hangi değer boyutlarının
mutlulukla ilişkili olduğunu görmektir. 1103 üniversite öğrencisinin katıldığı araştırmada değer
ölçeği (28 etik, 29 emik madde) özerk irade, temel psikolojik ihtiyaçlar, güdülenme nedenleri ve
öznel mutluluk ölçekleri kullanılmıştır. Değerlerin Schwartz değer yapısına uygunluğu proxscal
ile, güdülenme nedenlerine verilen cevaplar ki-kare ile incelenmiştir. Değer boyutları ile özerk
irade, temel psikolojik ihtiyaçlar ve mutluluk arasındaki ilişkiler için regresyon analizi
kullanılmıştır. Proxscal analizi, değer yapısına genel olarak uygun bir sonuç vermekle beraber
sapmalar da göstermiştir ve en önemli sapma güvenlik değerinin yapının tam ortasında ayrı bir
alan oluşturmasıdır. Dolayısıyla güvenlik, 5.değer faktörü olarak analize girmiştir. Ayrıca, karşıt
değerler arasında karşıtlık görülmemiştir. İç kaynaklı güdülenme nedeni en çok değişime açıklık
boyutunda olmuş ve bu değer mutlulukla da en yakın ilişkiyi kurmuştur. İlişkisellik ihtiyacı,
karar verme özerkliğine katkıda bulunmamaktadır. Öte yandan değişime açıklık değerine en
yüksek katkıyı karar verme özerkliği yapmaktadır. Farkındalık kendini-üstünleme dışındaki tüm
değerlerle ilişki kurmuştur. Değer yapısından olan sapmalarla ilgili bulgular ve özerk iradenin
değerlerle ilişkisi son bölümde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özerk İrade, Temel Psikolojik İhtiyaçlar, Güdülenme, Mutluluk, Değerler

Kaynakça

• Abele, A.E., & Wojciszke, B. (2014). Communal, Agentic Content in Social Cognition: A Dual Perspective Model. Advances in Experimental Social Psychology, 50, 195-255. Doi: 10.1016/B978-0-12-800284-1.00004-7
• Arslan, R. (2016, 16 Ekim). Başka bir ülkede hayat kurmak: Neden gidiyorlar. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37654255
• Aval, S. (2006, 10 Haziran). AFP: Eğitimli gençler Türkiye’yi terk ediyor. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-41331921
• Aydanoğlu, E. (2018, 12 Nisan). Ekonomik kriz alametleri. https://www.evrensel.net/yazı/81245
• Bacanlı, H., & Cihangir, Z. (2003). İhtiyaç Doyumu Ölçeği Uyarlama Çalışması. VII. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi Bildiri Özetleri. Malatya, İnönü Üniversitesi. Ankara: Pegem A.
• Bakan, D. (1966). The Duality of Human Existance: Isolation and Communion in Western Man. Boston: Beacon Press.
• Bakırtaş, T., & Kandemir, O. (2010). Gelişmekte Olan Ülkeler ve Beyin Göçü: Türkiye Örneği. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(3), 961-974.
• Bilsky, W., Janik, M., & Schwartz, S.H. (2011). The Structural Organization of Human Values-Evidence From Three Rounds of the European Social Survey (ESS). Journal of Cross-Cultural Psychology, 42(5): 759–776.
• Brown, K.W., & Ryan, R.M. (2003). The Benefits of being Present: Mindfulness and its Role in Psychological Well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 84(4), 822-848.
• Brown, K.W., Ryan, R.M., & Creswell, J.D. (2007). Mindfulness: Theoretical Foundations and for its Solutary Effects. Psychological Inquiry, 18(4), 211-237.
• Calp, Ş., & Bacanlı, H. (2016). Algılanan Akademik Yeterlik ve Özerklik Desteğinin Özerk Akademik Motivasyon ve Akademik Başarıyla İlişkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40, 300-317.
• Cengiz, B. (2014, 6 Kasım) Yargıya ne kadar güveniyoruz: Abdülhamit Gül’ün beyanı Bursa 2014 https://www.dogrulukpayi.com
• Chirkov, V., Kim, Y., Ryan, R.M., & Kaplan, U. (2003). Differentiating Autonomy from Individualism and Independence: Self-Determination Theory Perspective on Internalization of Cultural Orientations and Well-being. Journal of Personality and Socfial Psychology, 84(1), 97-110.
• Cieciuch, J., & Schwartz, S. H. (2012). The Number of Distinct Basic Values and Their Structure Assessed by PVQ-40. Journal of Personality Assessment, 94, 321-328.
• Cihangir-Çankaya, Z. (2009). Özerklik Desteği, Temel Psikolojik İhtiyaçlarin Doyumu ve Öznel İyi Olma: Öz-Belirleme Kuramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(31), 23-31.
• Coşkun, S., Özgenç, N., & Güneş, S. (2015). Sosyal Performansın Ölçümünde Yeni Yöntem: Sosyal Gelişme Endeksi ve Türkiye. Sosyal Çalışma Politikaları Dergisi, 15, 131-153.
• Deci, E.L. (1971). Effects of Externally Mediated Reward on Intrinsic Motivation. Journal of Personality and Social Psychology, 18, 105-115.
• Deci, E.L., Koestner, R., & Ryan, R.M. (1999) A Meta-analytic Review of Experiments Examining the Effects of Extrinsic Rewards on Intrinsic Motivation. Psychological Bulletin, 125, 627-668.
• Deci, E.L., & Ryan, R.M. (1980). The Empirical Exploration of Intrinsic Motivational Process. L. Berkowitz (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology In (p. 39-80). NewYork: Academic.
• Deci, E.L., & Ryan, R.M. (1985). Intrinsic Motivation and Self-determination in Human Behavior. NewYork: Plenum.
• Deci, E.L., & Ryan, R.M. (1987). The Support of Autonomy and the Control of Behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 53, 1024-1037.
• Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1991). A Motivational Approach to the Self: Integration in Personality. R.A. Dienstbier (Ed.). Perspectives on Motivation. Nebraska Symposium on Motivation In (p. 237-288), Lincoln: University of Nebraska Press.
• Deci, E.L., & Ryan, R.M. (2000). The “What” and “Why” of Goal Pursuits: Human Needs and Self-Determination of Behavior. Psychological Inquiry, 11(1), 227-268. Değirmencioğlu, S.M. (2008). Türkiyede Yüksek Öğretim Mezunları ve Eğitimde Fırsat Eşitliği. Toplum ve Demokrasi, 2(3), 47-66.
• Ersoy-Kart, M., & Güldü, Ö. (2008). Özerk Benlik Yönetimi Ölçeği: Uyarlama Çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41(2), 187-207.
• Gagne, M., & Deci, E.L. (2005). Self-determination Theory and Work Motivation. Journal of Organizational Behavior, 26, 331-362.
• Hodgins, H.S., & Knee, C.R. (2002). The Integrating Self and Conscious Experience. E.L. Deci& R.M. Ryan (Eds.), Handbook of Self-determination Research In (p. 87-100). Rochester: University of Rochester Press.
• Hogan, R. (1983). Socio-analytic Theory of Personality. M.M. Page (Ed.) Nebraska Syposium on Motivation: Personality-Current Theory and Research In (p. 55-89). Lincoln NE: University of Nebraska Press.
• Kağıtçıbaşı, Ç., & Ataca, B. (2005).Value of Children and Family Change: A Three Decade Portrait from Turkey. Applied Psychology: An International Review, 54(3), 317-337.
• Konrad Adenauer Foundation. (1999). Türk Gençliği: Suskun Kitle Büyüteç Altında. Istanbul: Mülkiyeliler Vakfı Sosyal Araştırmalar Merkezi.
• Kuşdil, M.E., & Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), 59-76.
• Lyubomirsky, S., & Lepper, H.S. (1999). A Measure of Subjective Happiness: Preliminary Reliability and Construct Validation. Social Indicators Research, 46(2), 137-155.
• Niemiec, C.P., Ryan, R.M., & Brown, K. (2008). The Role of Awareness and Autonomy in Quıeting the Ego: A Self-determination Theory Perspective. H. A. Wayment & J.J. Bauer (Eds) Transcending Self Interest: Psychological Explorations of the Quiet Ego In (p. 107-115). Washington, DC: American Psychological Assosiation.
• Okutan, M. (2010). Türk Eğitim Sisteminde Demokrasi Eğitimi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 939-946.
• Parlamenter sistem bitti, cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi başlıyor. (2018, 21 Eylül). www.cumhuriyet.com.tr
• Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York, London: Collier MacMillan Publishers.
• Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2000a). Self Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78.
• Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2000b). Intrinsic and Extrinsic Motivations: Classic Definitions and New Directions. Contemporary Educational Psychology, 25, 54-67.
• Ryan, R. M., & Deci, E.L. (2004). Autonomy is No Illusion: Self-determination Theory and the Empirical Study of Authenticity, Awareness, and Will. J. Greenber, S.L. Koole & T. Pyszczynski (Eds.), Handbook of Experimental and Existential Psychology In (p. 450-478). New York, NY: Guilford Press.
• Ryan , R.M., & Deci, E.L. (2008). Self-determination Theory: A Macrotheory of Human Motivation, Development, and Health. Canadian Psychology, 49(3), 182-185.
• Schwartz, S.H. (1992). Universals in the Content and Structure of Values: Theoretical Advances and Empirical Tests in 20 Countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25, 1-65.
• Schwartz, S.H. (1994). Are There Universal Aspects in the Structure and Contents of Human Values. Journal of Social Issues, 50(4), 19-45.
• Schwartz, S.H. (1999). A Theory of Cultural Values and Some Implications for Work. Applied Psychology: An International Review (Special Issue), 48(1), 24-47.
• Schwartz, S.H. (2007). Value Orientations: Measurement, Antecedents and Consequences Across Nations. R. Jowell, C. Roberts, R. Fitzgerald & G. Eva (Eds). Measuring Attitudes Cross-Nationally: Lessons from the European Social Survey In (p. 161-193). London: Sage.
• Schwartz, S. H. (2011). Studying Values: Personal Adventure, Future Directions. Journal of Cross-Cultural Psychology, 42(2), 307-319.
• Schwartz, S.H. (2012). An Overview of the Schwartz’s Theory of Basic Values. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1), Article 11.doi:10.9707/2307-0919-1116
• Schwartz, S.H. (2015). Basic Individual Values: Sources and Consequences. D. Sanders & T. Brosch (Eds) Handbook of Value: Perspectives from Economics, Neuroscience, Philosophy,
• Psychology and Sociology. UK. Oxford University Press. DOI:10.1093/acprof:oso/9780198716600.003.0004
• Schwartz, S.H., & Bilsky, W. (1987). Toward a Universal Psychological Structure of Human Values. Journal of Personality and Social Psychology, 53, 550-562.
• Schwartz, S.H., & Bilsky, W. (1990). Toward a Theory of Universal Content and Structure of Values: Extensions and Cross-Cultural Replications. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 878-891. Doi:10.1037/0022-3514.58.5.878
• Schwartz, S.H., Cieciuch, J., Vecchione, M., Davidov E., Fischer, R., Belerlein, C., Ramos, A., Verkasalo, M., Lönnqvist, J-E., Demirutku, K., Dirilen-Gümüş, Ö., & Mark, K. (2012). Refining the Theory of Basic Individual Values. Journal of Personality and Social Psychology, 103, 663-688.
• Sheldon, K.M., & Deci, E. (1996). The Self Determination Scale. Unpublished manuscript, University of Rochester.
• Sheldon, K.M., Ryan, R., & Reis, H.T. (1996). What Makes for a Good Day? Competence and Autonomy in The Day and in the Person. Personality and Social Psychology Bulletin, 22(12), 1270-1279.
• Sökmen, A. (2014). Sosyal Gelişme Endeksi Türkiye için Ne İfade Ediyor? Türkiye Ekonomi politikaları Araştırma Vakfı, N201421, s.1-13.
• T.C. İçişleri Bakanlığı Araştırma ve Etütler Merkezi, Irak ve Suriyedeki gelişmelerin Türkiye’ye etkileri. www.arem.gov.tr/ırak-ve-suriye
• Tevrüz, S. (1995). Başarının Boyutları. Marmara Üniversitesi Örgütsel Davranış Anabilim Dalı Bülteni, 1, 1-9.
• Tevrüz, S., & Turgut, T. (2004). Çalışma Amaçlarının Tespiti ve Çalışma Amaçları Testinin Geliştirilmesi. Öneri: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(22), 33-44.
• Tevrüz, S., Turgut, T., & Çinko, M. (2010). Bir Merakın Peşinde. İstanbul: Beta
• Tevrüz, S., Turgut, T., & Çinko, M. (2015). Integrating Turkish Work and Achievement Goals with Scjwartz’s Human Values. Europe’s Journal of Psychology, 11(2), 259-279. doi:10.5964/ejop.v11i2.825.
• Tunç, M. (2015). Türkiye’de Çevre-Toplum İlişkileri ve Çevre Sosyolojisi. Sosyoloji Konferansları, 52(2), 291-318.
• Turgut, T., & Tevrüz, S. (2003). Çalışma Amaçları, Meslekler ve Çalışmaya Ayrılan Zaman.Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 57-80.
• Türk Smith, Ş. (2017). Yaşam Değerleri. T. Turgut & M. Çinko (Eds.), Değerli İnsana “Değerli” Çalışmalar içinde (s. 1-19). İstanbul: Beta
• Türk Smith, Ş., & Tevrüz, S. (1996). Marmara Üniversitesi Öğrencileri Üniversite Gençliğini Değerlendiriyor: Sevilen, Sevilmeyen, İdeal ve Tipik Öğrenci Hangi Özellikleri Taşıyor. IX. Ulusal Psikoloji Kongresi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Türkiye OECD’nin eğitim raporunda. https://www.webtekno.com
• Türkiye’de ekonomik kriz sinyalleri. https://indigidergisi.com/2018/10/ekonomik-krizturkiye-2018
• Türkiye’de yıllara göre işsizlik oranları: 1990-2014. https://www.paraborsa.net
• Türkiye’nin 2016 il il hava kirliliği raporu: Cumhuriyet çevre haberi. https://www.cumhuriyet.com.tr
• Türkiye’nin yeni yönetim sistemi hakkında bilmek istediğiniz her şey. (2018, 10 Temmuz). Sabah. https://tr.euronews.com
• UNICEF Türkiye/Kaynaklar (2003). Eğitimin toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. https://www.unicef.orgturkey/gr/_gzıjb.html