İnsani Gelişmişlik Endeksinin Karar Ağacı Algoritmaları ile Modellenmesi: BM’de Bir Uygulama 2010-2017 Dönemi

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 65 - 84, 25.06.2020

Emre Yakut Ali Korkmaz

https://doi.org/10.18037/ausbd.758032

Cited By: 2

Öz

İnsani Gelişme Endeksi (İGE), ülkelerin gelişmişliklerini gözönünde bulundurarak insanların mutluluğunu, sağlıklı bir yaşam ile birlikte başarılı bir hayat sürmelerini dikkate alan bir kalkınma endeksidir. Ülkelerin milli gelirlerini karşılaştırarak o ülkenin daha gelişmiş olduğunu açıklamak yeterli değildir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan İGE, insan hayatının daha kaliteli bir hayat sürmesi açısından ülkelerin milli geliri, eğitim ve sağlık göstergelerine dayanarak hesaplanmaktadır. Dolayısıyla İGE, insan hayatının zenginliği açısından ülkelerarası karşılaştırma yapmak için başvurulan bir gösterge değer olmuştur. Bu çalışmada UNDP’nin 2010-2017 yıllarını kapsayan 79 ülkenin verileri kullanılarak veri madenciliğinin karar ağacı tekniklerinden C5.0 ve Gini algoritmaları ile karar ağaçları oluşturulmuştur. Karar ağaçları ile birlikte İGE’ye etki eden faktörler belirlenmiş ve ülkeler çok yüksek, yüksek, orta ve düşük düzey gelişmiş ülkeler olarak sınıflandırılarak kurallar elde edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda C5.0 algoritması ile %97,94 ve Gini algoritması ile %91,93’lük doğru sınıflandırma başarısı elde edilmiştir. Bunun dışında duyarlılık ve belirleyicilik istatistikleri de hesaplanmıştır. İGE’ye en fazla etki eden değişkenlerin eğitim, istihdam ve sağlık göstergelerindeki değişkenler olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsani Gelişme Endeksi, Veri Madenciliği, C5.0, Gini Algoritması

Kaynakça

• Adak, M. F., & Yurtay, N. (2013). Gini algoritmasını kullanarak karar ağacı oluşturmayı sağlayan bir yazılımın geliştirilmesi. Internatıonal Journal of Informatıcs Technologıes, 6(3), 1-6.
• Alpar, R. (2013). Çok Değişkenli İstatistik Yöntemler, Ankara: Detay.
• Alpaydın, E. (2013). Yapay öğrenme, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Berber, M. (2017). İktisadi büyüme ve kalkınma, Trabzon: Celepler.
• Burmaoğlu, S., & Oktay, E. (2015). A statistical classification study of countries'human development level by discriminant analysis, Ataturk University Journal of Economics & Administrative Sciences, 29(4), 579-598.
• Burmaoğlu, S., Oktay, E., & Üstün, Ö. (2009). Birleşmiş milletler kalkınma programı beşeri kalkınma endeksi verilerini kullanarak diskriminant analizi ve lojistik regresyon analizinin sınıflandırma performanslarının karşılaştırılması, Savunma Bilimleri Dergisi, 8(2), 23-49.
• Çağlar, A., & Keten, N. D. (2018). İllerin ınsani gelişme endeksinin veri zarflama analizi ile ölçülmesi, Ege Akademik Bakış Dergisi, 18(4), 565-578.
• Çemrek, F., & Naci Bayraç, H. (2013). Sürdürülebilir kalkınma skorunun hesaplanması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 131-152.
• Çoban, N., & Yayar, R. (2018). Demokrasinin göstergelerinin insani gelişmişlik üzerine etkisi: ab ülkeleri üzerine bir panel veri analizi, Journal of Politics Economy and Management, 1(2), 55-61.
• Doğan, E., & Tatlı, H. (2014). İnsani gelişme ve insani yoksulluk bağlamında Türkiye'nin dünyadaki yeri, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(1), 99-124.
• Erbay, E. R., & Özden, M. (2013). İktisadi kalkınma kuramlarına eleştirel yaklaşım. Sosyal Bilimler Metinleri, 3(1), 1-27.
• Erdem, E., & Çelik, B. (2019). İnsani gelişme ve ekonomik büyüme ilişkisi: Bazı Afrika ülkeleri üzerine bir uygulama, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 13-36.
• Fırat, E., & Aydın, A. (2015). İnsani kalkınma endeksine göre Türkiye’nin eğitim endeks göstergelerinin OECD ülkeleri ile karşılaştırılması, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(29), 62-87.
• Gülel, F., Çağlar, A., Kangallı Uyar, S., Karadeniz, O., & Yeşilyurt, M. (2017). Türkiye'de illere göre insani gelişme endeksi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 208-216.
• Gündüz, M., & Soyer, M. (2019). Küresel rekabetçilik ile ekonomik özgürlük arasındaki ilişkinin Binary Lojistik Regresyon Analizi ile incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(3), 1906-1930.
• Günsoy, G. (2012). İnsani gelişme kavramı ve sağlıklı yaşam hakkı, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 1(2), 35-52.
• Han, J., & Kamber, M. (2006). Data mining: Concepts and techniques, San Francisco: The Morgan Kaufmann.
• Kaya, A. (2017). Finansal piyasalardaki gelişmelerin insani gelişmişlik üzerine etkisi: Türkiye örneği, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 20, 169-180.
• Eren, M., & Kaynak, (2017). AB’ye tam üyelik sürecinde aday ülkelerin insani gelişme, eğitim ve gelir indekslerinin çok amaçlı doğrusal programlama ile çoklu periyotlu olarak değerlendirilmesi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 41-50.
• Kocatepe, C.A., & Dilber, İ. (2014). Türkiye'nin insani gelişme endeks değerinin 2011-2012 karşılaştırılması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 123-131.
• Korkmaz, C., & Şahin, M. (2013). 2009 PİSA başarılarına göre ülkelerin genel ve insani gelişmişlik düzeyleri arasındaki ilişki, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(22), 225-247.
• Meydan, M., & Sarı, V. İ. (2018). İnsani gelişme endeksi ve alt endekslerinin Türkiye'deki iller için ölçülmesi, İdealkent Dergisi, 9(24), 387-429.
• Mıhçı, H., & Mıhçı, S. (2003). Türkiye'nin yakın dönemdeki insani gelişme eğilimleri, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 21-47.
• Murat, D., & Gürsakal, S. (2015). Mutluluk ve insani gelişmişlik arasındaki ilişkinin belirlenmesi: çok değişkenli istatistiksel yaklaşım, Alphanumeric Journal, 3(1), 67-79.
• Nartgün, Ş. S., Kösterelioğlu, M., & Sipahioğlu, M. (2013). İnsani gelişim indeksi göstergeleri açısından AB üyesi ve AB üyeliğine aday ülkelerin karşılaştırılması, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 80-89.
• Öğüt, H., Doğanay, M., & Aktaş, R. (2009). Detecting stock-price manipulation in an emerging maket: The case of Turkey, Expert Systems With Applications, 36(9), 11944-11949.
• Özkan, Y. (2008). Veri madenciliği yöntemleri, İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Öztürk, H. M. (2016). Türkiye'nin insani gelişme endeksi, ekonomik gelişmişlik, beslenem ilişkisi ve farklı ülkelerle karşılaştırılması, Journal of Human Sciences, 13(2), 3402-3412.
• Paksoy, S. (2015). Ülke göstergelerinin VİKOR yöntemi ile değerlendirilmesi, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 153-169.
• Rençber, Ö. F. (2017). Bulanık ve Yapay Sinir Ağları İle Çoklu Lojistik Regrasyon Yöntemlerinin Sınıfladırma Performanslarının Karşılaştırılması: Ülkelerin Gelişmişlik Düzeylerinin Sınıflandırılması Üzerine Bir Uygulama (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• Rençber, Ö. F. (2018). Sınıflandırma problemlerinde çoklu lojistik regresyon, yapay sinir ağı ve ANFİS yöntemlerinin karşılaştırılması: İnsani gelişmişlik endeksi üzerine uygulama, Ankara: Gazi.
• Rençber, Ö. F., & Sinan, M. (2018). Reclassification of countries according to human development ındex: An application with ann and anfis methods, Business & Management Studies: An International Journal, 6(3), 228-252.
• Rokach, L., & Maimon, O. Z. (2008). Data mining with decision trees: theory and applications, Singapore: World scientific.
• Sakarya, A., & İbişoğlu, Ç. (2015). Türkiye’de illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinin coğrafi ağırlıklı regresyon modeli ile analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 211-238.
• Silahtaroğlu, G. (2013). Veri madenciliği. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Şahin, G., & Gökdemir, L. (2016). İnsani gelişme endeksi bileşenlerinin Türkiye ölçeğinde ARDL sınır testi ile sınanması, Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 2(1), 1-24.
• Taban, S. (2016). İktisadi büyüme kavram ve modeller, Bursa: Ekin.
• Tıraş, H. (2019). Türkiye için insani gelişmişlik göstergeleri, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 14(1), 15-31.
• Tireli, M., Coşkun, S., & Kunduracı, N. F. (2013). İİT ülkeleri ve Türkiye’ye ait sosyal göstergeler ile insani gelişim göstergeleri arasındaki ilişkinin karşılaştırmalı analizi, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 7(30), 61-87.
• Tunç, O., & Ertuna, Ö. (2015). Human development ındex of Turkey simulation and comparison of selected countries, Journal of Management Marketing and Logistics, 2(2), 132-157.
• UNDP (2018). Human development report 2018, http://hdr.undp.org/en/2018-update
• Ülgener, S. F. (1991). Milli gelir, istihdam ve iktisadi büyüme. İstanbul: Der.
• Çiğdem, Ü. (2008). İnsani gelişmişlik endeksine göre Türkiye’nin bölgesel farklılıkları, Coğrafi Bilimler Dergisi, 6(2), 89-113.
• Üzümcü, A. (2012). İktisadi büyüme (Teori, model ve Türkiye üzerine gözlemler), İstanbul: Beta.
• Yakut, E., Gündüz, M., & Demirci, A. (2015). İnsani kalkınmışlık düzeyinin sınıflandırma başarılarının karşılaştırılmasında sıralı lojistik regresyon analizi ve yapay sinir ağları yöntemlerinin kullanılması, İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(4), 172-199.
• Yalçın, A. Z., & Çakmak, F. (2016). Türkiye'de kamu sağlık harcamalarının insani gelişim üzerindeki etkisi, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30(4), 705-724.
• Zanbak, M., & Özeş Ö. R. (2019). İnsani gelişme endeksi bağlamında Avrupa Birliği'ne üye ve aday ülkelerin karşılaştırmalı analizi, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 17(2), 175-192.