Saha Türklerinin Kııs Debeliye Oloñxosunda Yer Alan Kahramanlar ve Yer Adları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 279 - 296, 25.06.2020

Doğan Çolak

https://doi.org/10.18037/ausbd.758073

Öz

Saha Türkleri çok zengin bir destan geleneğine sahiptir ve bu geleneği günümüzde de yaşatmaya çalışmaktadırlar. Günlük yaşamda dahi destanlar ve destanlarla ilgili unsurları görmek mümkündür. Oloñxo olarak adlandırılan destanların sayısı tam olarak tespit edilmemekle birlikte oldukça fazla olduğu söylenebilir. Bu destanlardan biri de başkahramanı kadın olan Kııs Debeliye destanıdır. Kııs Debeliye destanı, Saha Türklerinin destan geleneğinin hem ahlaki hem estetik değerlerini içinde barındıran bir destandır. Kadın başkahraman Kııs Debeliye, Sahalar için önemli bir figürdür.

Kııs Debeliye, esasında Yukarı Dünya’da yaşıyor olmasına rağmen, destanda Orta Dünya’ya sürgün edilir ve orada yaşamını sürdürür. Orta Dünya halkının başı sıkıştığında yardımına başvurduğu önemli bir kahramandır. Destandaki diğer bir önemli kahraman ise Çugdaan Buxatıır’dır. Ülkesi, kötü başkahraman olan Sаrахаnа Küükеnńik’in evlatları tarafından işgal edilip yağmalanınca önce kendi başına ona karşı savaşır, başarılı olamayınca Kııs Debeliye’nin yardımına başvurur.

İncelenen metinde yer alan altmış bir kahramandan on beşi insanoğlu olup geriye kalan kırk altısı ise mitolojik özellik gösteren kahramanlardır. Yirmi beş yer adından da biri gerçek dünyayla ilişkili olup kalan yirmi dördü mitolojik yer özelliği taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Saha Türkleri, Destan (Oloñxo), Kııs Debeliye Buxatıır, Kahraman, Yer Adları

Kaynakça

• Alekseyev, A. (2012). Ayıı iteğelin tuhunan, Cokuuskay: Biçik.
• Emelyanov, N. V. (2016). Soy Ataları hakkında olongho konuları, Çev.: Metin Ergun, Konya: Kömen.
• Ergun, M. (2013). Yakut destan geleneği ve er sogotoh, Ankara: TDK.
• Ergun, M., Zakharov, T., ve Gavriliyev. Ç. (2017). Sakha Kahramanlık destanı ehe khara atlı eles bootur, Konya: Kömen.
• Ergun, P. (2019). Sibirya Türklerinin destanlarında iyeler, Konya: Kömen.
• Fedorov, A.S. (2011). Öbüge siere-tuoma, Cokuuskay: Biçik.
• Gömeç, S. (2003). Türk Cumhuriyetleri ve toplulukları tarihi, Ankara: Akçağ.
• Komisyon. (1993). Yakutskiy geoiçeskiy epos kııs debeliye, Novosibirsk: NAUKA.
• Puhov, İ. V. (2015). Yakut kahramanlık destanı olonho genel tipler, Çev.: Metin Ergun, Konya: Kömen.
• Teris (2012). İteğel Tılcıta, Cokuuskay: Biçik.
• Yıldırım, H., Kalkan, N. (2018). Saha Türklerinde Tanrı öğretisi şamanizm, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yıldız, N. (2015). Türk dünyası destancılık geleneği ve destanlar, Ankara: Akçağ.