Millî Mücadeleye Nakdi ve Ayni Yardımlarından Ötürü Mustafa Kemel Paşa’nın Takdirlerine Muvaffak Olan Bir Erzurumlu: Menzilci Haşim Bey

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: Özel Sayı, 157 - 174, 01.04.2021

Temel Sağlam

https://doi.org/10.18037/ausbd.907741

Öz

Millî mücadelenin başlangıcından itibaren bu hareket, millî bir halk hareketi oluşu nedeni ile yalnızca askeri ve siyasi olarak değil, aynı zamanda halk tarafından iktisadi olarak da yoğun biçimde desteklenmiştir. Memleketin her bir köşesinde isimleri bilinen veya bilinmeyen nice hayırseverin katkıları, bu hareketi finanse etmiştir. Nakdi ve ayni yardımları ile Millî Mücadele’yi, en başından itibaren, destekleyen hakiki hayırsever insanlardan birisi de Erzurumlu Menzilci Eşrefzade Haşim Bey’dir. I. Dünya Savaşı’nın ardından Erzurum’un Rus işgaline düşüşünü fırsat bilen Ermeni çetelerini durdurmak amacı ile kurulan gönüllü milis kuvvetlerine verdiği maddi ve ikâme destekleri ile başladığı bu yardımlarını, arttırarak hayatı boyunca sürdürmüştür. Erzurum’un 12 Mart 1918’deki düşman işgalinden kurtuluşundan önce Kazım Karabekir Paşa ile arasındaki münasebetleri neticesinde Millî Mücadele’ye maddi destek veren Haşim Bey, Türk kurtuluş savaşının önemli mihenk taşlarından biri olan Erzurum Kongresi’ni de Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a gelişinden itibaren finanse eden grup içerisinde yer almıştır. Bu kongrenin güvenli bir şekilde yapılabilmesi için ikame, iaşe ve korunma başta olmak üzere, kendisine düşen bütün tedbirlere gönüllü olarak katılmıştır. Haşim Bey’in esasen en önemli bağışı, düzenli orduya yaptığı yardımlardır. Haşim Bey’in maddi yardımları, yalnızca askeri alanda olmamış, seferberlik dönüşü hemen her şeyini kaybeden halkın yaralarını sarmak başta olmak üzere, hayatın normale dönmesi için gereken bütün alanlara, imkânlar nispetince ulaşmıştır. Haşim Bey’in yapmış olduğu bu katkılar karşılıksız kalmamış, yeni kurulan I. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ve Mustafa Kemal Paşa’nın takdirlerine mazhar olmuştur. Bu çalışmada Erzurumlu bir hayırsever olan Menzilci Haşim Bey’in biyografisinden çok Millî Mücadele’ye katkıları irdelenmiştir. Yeni nesillere milli şuur kavramının daha anlamlı bir şekilde aktarılabilmesi için Haşim Bey gibi vatanseverleri bilinir kılmak son derece önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Millî Mücadele, Erzurum Kongresi, Mustafa Kemal Atatürk, Menzilci Haşim Bey, Maddi Kaynak

Kaynakça

• Ahmet Kılıççıbaşı Özel Arşivi. Akın, V. (2014). Erzurum Kongresi’nin hazırlık safahatı: Mekân, iaşe ve barınma Meselesi. Belgi, 8, 1007-1031. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/belgi/issue/35048/388787.
• Albay Rawlinson. (2016). Albay Rawlinson’un Ortadoğu hatıraları (Çev. Cengiz İ. Çay). İstanbul: Tarih ve Kuram Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (2006). Suyu arayan adam. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Başar, Z. (1974). Ermenilerden gördüklerimiz. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Başar, Z. (1979). Devrim tarihi bakımından Erzurum Kongresi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayını.
• Çil, Y. (2015). Erzurum Kongresi’ne katılan delegeler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Dursunoğlu, C. (1998). Milli mücadelede Erzurum. Ankara: T.C. Ziraat Bankası Matbaası.
• Ergi̇n, F. (1986). Birinci Dünya Savaşı'nda ve Atatürk döneminde fiyatlar ve gelirler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 3(7), 59-84. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/aamd/issue/55046/755556.
• Erzurum Tapu Sicil Arşivi. Erzurum Büyükşehir Belediyesi Arşivi.
• Erzurum Kültür ve Tabiat Varlılarını Koruma Kurulu Arşivi. Erzurum Ticaret Odası Arşivi.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1970). Doğu kalkınması ve Erzurum şehirleşmesi ile ilgili sosyolojik meseleler. İstanbul: Tortum Kalkınma Derneği Neşriyatı.
• Genelkurmay Başkanlığı. (1993). Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3’ncü Ordu Harekâtı II. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Goloğlu, M. (1968). Erzurum Kongresi. Ankara: Nüve Matbaası.
• Kansu, M. M. (1997). Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber I. Ankara: TTK Yayınları.
• Karabekir, K. (1988). İstiklal Harbimiz. İstanbul: Merk Yayıncılık.
• Karpuz, H. (1979). Erzurum evleri’nin Türk İslam mesken mimarisindeki yeri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Erzurum
• Kaya, E. (2002). I. Dünya Savaşı’nda Erzurum mültecileri. 23 Temmuz Erzurum Kongresi ve Kurtuluşun Günümüze Erzurum 1.Uluslararası Sempozyumu, (23–25 Temmuz 2002) Ankara, 79-92.
• Kırzıoğlu, F. (1993). Bütün yönleriyle Erzurum Kongresi. C. I. Ankara: Kültür Ofset Yayınları.
• Kısıklı, E. (2006). Mustafa Kemal Paşa ve Millî Mücadelede Türk kamuoyunun oluşumu. Eskişehir Osmangazi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(Atatürk Özel Sayısı), 71-116.
• Koltuk, N. (2013). Kuva-yı Milliye’nin gelirleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 12(23), 49-81. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuydta/issue/958/10803.
• Konukçu, E. (1999). Mustafa Kemal Atatürk döneminde Erzurum. Erzurum: Eser Ofset.
• Konukçu, E. (2009). Erzurum’da Mustafa Kemal’i Ilıca ve İstanbul kapı karşılamaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kuntman, M. D. (2010). Bir doktorun harp ve memleket anıları (Der. Metin Özata), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Küçükuğurlu M. (2018). Erzurum çarşı pazar, eski Erzurum çarşıları ve üretim mekânları. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Malul Gaziler Ticaret Salnamesi. (1928). İstanbul: Malul Gaziler Neşriyatı.
• Mehmet Nusret (1338/1922). Tarihçe-i Erzurum. İstanbul, 1338.
• Öğün, T. (1999). Kafkas Cephesinin I. Dünya Savaşındaki lojistik desteği. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Özyürek, M. (2017). Mustafa Kemal Paşa'nın Erzurum günleri (3 Temmuz 1919-29 Ağustos 1919). Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 35, 64-77. doi: 10.17498/kdeniz.337074.
• Sağlam, T., & Yurttaş, H. (2020). Geleneksel Erzurum evlerinin istatistiki veri analizi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67(Ocak-January 2020), 421-458. doi: 10.14222/Turkiyat4301.
• Sakallı, B. (1997). Millî Mücadelenin sosyal tarihi (Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Selvi, H. (2000). Millî Mücadele’de Erzurum. Ankara: ATAM Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1997). Beş şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tosun, U. U. (2015). Erzincan ve Erzurum’da Ermeni vahşeti (1918). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 1-10. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunisosbil/issue/2838/38741.
• Kaynak Kişiler Görüşme Nu: 1. Erzurum Merkez Yakutiye İlçesinde yaşayan, 1964 doğumlu, 56 yaşındaki Haşim Bey’in 3. kuşak torunu Haluk Ilıcalı İle yapılan mülakat (16/09/2020). Görüşme Nu: 2. Erzurum Ilıca’da yaşayan, 1928 doğumlu, 92 yaşındaki Necmettin Aksakal ile yapılan mülakat (19/10/2020). Görüşme Nu: 3. Erzurum Ilıca’da yaşayan, 1933 doğumlu, 87 yaşındaki Suphi Kılıç ile yapılan mülakat (19/10/2020).