Havayolu Sektöründe Devlet Destekleri: Türkiye’deki Teşvikli Uçuş Hatlarının İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 3, 851 - 870, 27.09.2021

Mustafa Uzgör Ferhan Şengür

https://doi.org/10.18037/ausbd.1001691

Öz

Dünya genelinde havayolu pazarlarında artan serbestleşme, hava taşımacılığında gelişmeyi beraberinde getirirken; uzak, küçük ve kırsal bölgelerde havayolu hizmeti sunmak havayolu işletmeleri tarafından kârlı görülmemeye başlanmıştır. Hükümetler, bu bölgelerin havayolu hizmetinden faydalanabilmeleri için havayolu işletmelerini teşvik etmek adına çeşitli mekanizmalar geliştirmişlerdir. Bu bağlamda teşvikli hatlar, havayollarına verilen devlet destekleri arasında öne çıkan bir uygulamadır. Bu çalışmanın temel amacı, akademik yazında daha önce ele alınmayan Türkiye’deki teşvikli hat programının özelliklerinin, işleyişinin ve son durumunun ortaya konulması, yurtdışındaki benzer uygulamalarla karşılaştırılması ve öneriler getirilmesidir. Çalışmada öncelikle teşvikli hat uygulamasına yönelik teorik bir çerçeve sunularak yurtdışındaki öncü uygulamalar anlatılmıştır. Sonrasında alan yazından ve ikincil veri kaynaklarından elde edilen bulgular incelenerek ve derlenerek Türkiye bağlamında betimsel vaka/durum çalışması gerçekleştirilmiştir. Bulgular, Türkiye’de teşvikli hatların amacına uygun şekilde uzak noktaları merkezlere bağlamak odaklı olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte, programda finansal teşvik aracının olmamasının, teşvikli hat sayısının az olmasına neden olduğu değerlendirilmektedir. Teşvikli hatlar uygulamasında yapılacak düzenlemelerle uygulama havayolu işletmeleri için daha cazip hale gelecek, bölgesel havacılığa yapılacak yatırımlarla teşvik uygulaması daha etkin işleyecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Havayolu Sektörü, Havayolu Destekleri, Teşvikli Hat Programı, Devlet Destekleri, Teşvikli Hatlar

Kaynakça

• Airporthaber. (2015). Ağrı’da sefer artışı beklentisi. 15 Şubat 2020 tarihinde https://www.airporthaber.com/havacilik-haberleri/agrida-sefer-artisi-beklentisi.html adresinden erişildi.
• Airporthaber. (2017). Bingöllüler direkt uçuş istiyor. 15 Şubat 2020 tarihinde https://www.airporthaber.com/havacilik-haberleri/bingolluler-direkt-ucus-istiyor.html adresinden erişildi.
• ATAG. (2018). Aviation Benefits Beyond Borders. https://aviationbenefits.org/media/166344/abbb18_full-report_web.pdf adresinden erişildi.
• Aydemir, R. ve Haytural, C. (2016). The effects of low cost carrier entry in the Turkish Airline industry. Eurasian Economic Review, 6(1), 111–124. doi:10.1007/s40822-015-0039-0
• Balfour, J. (1995). State Aid to Airlines—A Question of Law or Politics. Yearbook of European Law, 15(1), 157–168. doi: 10.1093/yel/15.1.157
• Bråthen, S. ve Eriksen, K. S. (2018). Regional aviation and the PSO system - Level of Service and social efficiency. Journal of Air Transport Management, 69, 248–256. doi:10.1016/j.jairtraman.2016.10.002
• Bråthen, S. ve Halpern, N. (2012). Air transport service provision and management strategies to improve the economic benefits for remote regions. Research in Transportation Business and Management, 4, 3–12. doi:10.1016/j.rtbm.2012.06.003
• Button, K. (2001). Deregulation and Liberalization of European Air Transport Markets. Innovation, 14(3), 255–275. doi: 10.1080/13511610120102619
• Calzada, J. ve Fageda, X. (2012). Discounts and Public Service Obligations in the Airline Market: Lessons from Spain. Review of Industrial Organization, 40(4), 291–312. doi:10.1007/s11151-011-9331-7
• Calzada, J. ve Fageda, X. (2014). Competition and public service obligations in European aviation markets. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 70, 104–116. doi:10.1016/j.tra.2014.10.009
• Çetin, T. ve Benk, S. (2010). Regulation, Deregulation, and Competition in the Turkish Airline Industry. T. Çetin ve F. Oğuz (Ed.), The Political Economy of Regulation in Turkey içinde . Londra: Springer.
• Dempsey, P. S. ve Goetz, A. R. (1992). Airline deregulation and laissez-faire mythology. Westport: Greenwood Publishing Group.
• DHMİ. (2019). DHMİ İstatistikler. http://www.dhmi.gov.tr/istatistik.aspx adresinden erişildi.
• Doganis, R. (2006). The Airline Business (2nd Ed.). New York: Routledge.
• Doganis, R. (2010). Flying Off Course: Airline Economics and Marketing (4. basım.). New York: Routledge.
• Dursun, M. E., O’Connell, J. F., Lei, Z. ve Warnock-Smith, D. (2014). The transformation of a legacy carrier - A case study of Turkish Airlines. Journal of Air Transport Management, 40, 106–118. doi:10.1016/j.jairtraman.2014.06.003
• Eisenhardt, K. M. (1989). Agency Theory: An Assessment and Review. Academy of Management Review, 14(1), 57–74. doi: 10.5465/amr.1989.4279003
• Euronews. (2020). Sivil Havacılık GM: Atlasglobal resmen iflas başvurusunda bulundu. 24 Ağustos 2021 tarihinde https://tr.euronews.com/2020/02/14/atlasglobal-havayolu-sirketi-iflas-etti-iddiasi-sivil-havacilik-genel-mudurlugu-istanbul adresinden erişildi.
• European Commission. (2008). Alitalia: the Commission adopts two State aid decisions. 4 Mart 2018 tarihinde http://europa.eu/rapid/press-release_IP-08-1692_en.pdf adresinden erişildi.
• Fageda, X., Suárez-Alemán, A., Serebrisky, T. ve Fioravanti, R. (2018). Air connectivity in remote regions: A comprehensive review of existing transport policies worldwide. Journal of Air Transport Management, 66, 65–75. doi: 10.1016/j.jairtraman.2017.10.008
• Francesco, A. Di ve Pagliari, R. (2012). The potential impact of removing public service obligation regulations on air fares between the Italian Mainland and the island of Sardinia. Journal of Transport Geography, 24, 332–339. doi:10.1016/j.jtrangeo.2012.03.012
• Gössling, S., Fichert, F. ve Forsyth, P. (2017). Subsidies in aviation. Sustainability, 9(8), 1295. doi: 10.3390/su9081295
• Grubesic, T. H. ve Matisziw, T. C. (2011). A spatial analysis of air transport access and the essential air service program in the United States. Journal of Transport Geography, 19(1), 93–105. doi:10.1016/j.jtrangeo.2009.12.006
• Grubesic, T. H., Matisziw, T. C. ve Murray, A. T. (2012). Assessing geographic coverage of the essential air service program. Socio-Economic Planning Sciences, 46(2), 124–135. doi:10.1016/j.seps.2011.12.002
• Grubesic, T. H. ve Wei, F. (2012). Evaluating the efficiency of the Essential Air Service program in the United States. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 46(10), 1562–1573. doi:10.1016/j.tra.2012.08.004
• Hitchcock, G. ve Hughes, D. (1995). Research And The Teacher: A Qualitative Introduction to School-Based Research (2. baskı.). London: RoutledgeFalmer.
• IATA World Air Transport Statistics 2019. (2019a). Erişim adresi: https://www.icao.int/annual-report-2019/Pages/the-world-of-air-transport-in-2019.aspx
• IATA Aviation Benefits Report 2019. (2019b). Erişim adresi: https://www.icao.int/sustainability/Documents/AVIATION-BENEFITS-2019-web.pdf
• İnan, T. T. (2020). Sivil havacılıkta güncel konular: Sivil havacılık tarihi ve değişen trendler. İstanbul: Hiperyayın
• Kincaid, I. ve Tretheway, M. (2013). Economic Impact of Aviation Liberalization. P. Forsyth, D. Gillen, K. Hüschelrath, H.-M. Niemeier ve H. Wolf (Ed.), Liberalization in Aviation: competition, cooperation and public policy içinde (ss. 345–370). Surrey: Ashgate.
• Kuyucak, F. ve Şengür, Y. (2011). A comparative study of airlines operating in Turkish domestic market: low-cost business model perspective. Business Review Cambridge, 19(1), 62–69. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/303999634_A_Comparative_Study_of_Airlines_Operating_in_Turkish_Domestic_Market_Low-Cost_Business_Model_Perspective
• Lohmann, G., Albers, S., Koch, B. ve Pavlovich, K. (2009). From hub to tourist destination–An explorative study of Singapore and Dubai’s aviation-based transformation. Journal of Air Transport Management, 15(5), 205–211. doi: 10.1016/j.jairtraman.2008.07.004
• Matisziw, T. C., Lee, C. L. ve Grubesic, T. H. (2012). An analysis of essential air service structure and performance. Journal of Air Transport Management, 18(1), 5–11. doi:10.1016/j.jairtraman.2011.05.002
• Merkert, R. ve Hensher, D. A. (2013). The Importance of Completeness and Clarity in Air Transport Contracts in Remote Regions in Europe and Australia. Transportation Journal, 52(3), 365. doi:10.5325/transportationj.52.3.0365
• Merkert, R. ve O’Fee, B. (2013). Efficient procurement of public air services-Lessons learned from European transport authorities’ perspectives. Transport Policy, 29, 118–125. doi:10.1016/j.tranpol.2013.04.008
• Merkert, R. ve O’Fee, B. (2016). Managerial perceptions of incentives for and barriers to competing for regional PSO air service contracts. Transport Policy, 47, 22–33. doi:10.1016/j.tranpol.2015.12.002
• Merkert, R. ve Williams, G. (2013). Determinants of European PSO airline efficiency - Evidence from a semi-parametric approach. Journal of Air Transport Management, 29, 11–16. doi:10.1016/j.jairtraman.2012.12.002
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. (S. Özge, Ed.) (7. basım.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Odoni, A. (2015). The International Institutional and Regulatory Environment. P. Belobaba, A. Odoni ve C. Barnhart (Ed.), The Global Airline Industry içinde (2. baskı.). West Sussex: John Wiley & Sons.
• Özcan, İ. Ç. (2014). Economic contribution of essential air service flights on small and remote communities. Journal of Air Transport Management, 34, 24–29. doi:10.1016/j.jairtraman.2013.07.005
• Pesch, U. (2008). The Publicness of Public Administration. Administration & Society, 40(2), 170–193. doi: 10.1177/0095399707312828
• Reynolds-Feighan, A. J. (1995a). European and American approaches to air transport liberalisation: Some implications for small communities. Transportation Research Part A, 29(6), 467–483. doi:10.1016/0965-8564(95)00006-A
• Reynolds-Feighan, A. J. (1995b). European Air Transport Public Service Obligations: A Periodic Review. Fiscal Studies, 16(1), 58–74. doi:10.1111/j.1475-5890.1995.tb00217.x
• Rhoades, D. L. (2014). Evolution of International Aviation (3rd Ed.). Surrey: Ashgate.
• Sakaryagazetesi. (2018, 15 Şubat). Tarifeli Uçuşlar Yeniden Başlasın. Erişim adresi: http://www.sakaryagazetesi.com.tr/--tarifeli-ucuslar--yeniden-baslasin-n169896/
• Santana, I. (2009). Do Public Service Obligations hamper the cost competitiveness of regional airlines? Journal of Air Transport Management, 15(6), 344–349. doi:10.1016/j.jairtraman.2008.12.001
• Schwandt, T. A. ve Gates, E. F. (2018). Case Study Methodology. N. K. Denzin ve Y. S. Lincoln (Ed.), The SAGE Handbook of Qualitative Research içinde (ss. 600–630). London: SAGE.
• Şekerli, E. B. (2021). Kuruluştan Günümüze Türk Hava Yolları’nın Dönüşümüne Yönelik Bir İnceleme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 849–876. Erişim adresi: http://www.itobiad.com/tr/pub/issue/60435/803271
• Şengür, F. K. (2017). Havaalanı İşletmeciliğinde Yeni Eğilimler: Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme. Uuslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(4), 751–766. doi: 10.17130/ijmeb.2017433406
• SHGM. (2012). Havayolu Teşvik Uygulaması Kapsamında 20 Yeni Hat Açıldı. Erişim adresi: http://web.shgm.gov.tr/tr/haberler/1884-havayolu-tesvik-uygulamasi-kapsaminda-20-yeni-hat-acildi adresinden erişildi.
• SHGM. (2013). Yeni Uçuş Hatları Teşvik Genelgesi - 2014. Erişim adresi: http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzuat/sektorel/genelgeler/2014_ucus.pdf.
• SHGM. (2014). Uçuş Hatları Teşvik Genelgesi 2015. Erişim adresi: http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzuat/sektorel/genelgeler/Ucus_Hatlari_Tesvik_Genelgesi-2015.pdf.
• SHGM. (2015a, 15 Haziran). Başkent’ten Üç Ülkeye Daha Doğrudan Uçak Seferi. Erişim adresi: http://web.shgm.gov.tr/tr/s/4766-baskent
• SHGM. (2015b, 11 Aralık). İzmir’den Yurtdışı Seferlerini Arttırmak için Teşvik Genelgesi Yayımlandı. Erişim adresi: http://web.shgm.gov.tr/tr/manset-haber/5034-izmir adresinden erişildi.
• Sinha, D. (2019). Deregulation and liberalisation of the airline industry: Asia, Europe, North America and Oceania. London: Routledge.
• Sputniknews. (2019, 20 Kasım). Borajet resmen iflas etti. Erişim adresi: https://tr.sputniknews.com/turkiye/201911201040660656-borajet-resmen-iflas-etti/
• Staniland, M. (2003). Government birds: air transport and the state in Western Europe. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu Kalkinma Plani 2014-2018. Erişim adresi: http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma Planlar/Attachments/12/Onuncu Kalkınma Planı.pdf adresinden erişildi.
• Thorsteinsson, A. S. (2000). State Aids to Airlines (Doktora tezi, McGill Üniversitesi). Erişim adresi: https://escholarship.mcgill.ca/concern/theses/6m311r246
• Torlak, G., Sevkli, M., Sanal, M. ve Zaim, S. (2011). Analyzing business competition by using fuzzy TOPSIS method: An example of Turkish domestic airline industry. Expert Systems with Applications, 38(4), 3396–3406. doi:10.1016/j.eswa.2010.08.125
• TRTHaber. (2020, 14 Şubat). Atlas Global iflas başvurusu yaptı. Erişim adresi: https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/atlas-global-iflas-basvurusu-yapti-460921.html adresinden erişildi.
• TÜİK. (2014). İstatistik Göstergeler Statistical Indicators 1923-2013. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Williams, G. (2005). European experience with direct subsidization of air services. Public Money and Management, 25(3), 155–161. doi:10.1111/j.1467-9302.2005.00468.x
• Williams, G. (2010). European experience of public service obligations. G. Williams ve S. Bråthen (Ed.), Air transport provision in remoter regions (s. 121-136) içinde. London: Routledge.
• Williams, G. ve Pagliari, R. (2004). A comparative analysis of the application and use of public serviceobligations in air transport within the EU. Transport Policy, 11(1), 55–66. doi:10.1016/S0967-070X(03)00040-4
• Williamson, O. E. (1985). The Economic Institutions of Capitalism. New York: The Free Press.
• Williamson, O. E. (2002). The Theory of the Firm as Governance Structure: From Choice to Contract. The Journal of Economic Perspectives, 16(3), 171–195. doi: 10.1257/089533002760278776
• Yalçınkaya, A. (2019). Türk Havayolu Taşımacılığı Sektörünün Tarihsel Gelişimi ve Devlet Müdahaleleri (1933-2006). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15(29), 405–442. Erişim adresi: http://earsiv.medeniyet.edu.tr:8080/xmlui/handle/123456789/354
• Yin, R. K. (2008). Case study research : design and methods (Fourth.). Thousand Oaks: SAGE Publications.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (10th bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.