Tarsus Sakızçukuru Kilisesi

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 4, 893 - 912, 21.12.2021

Şener Yıldırım

https://doi.org/10.18037/ausbd.1039448

Öz

Sakızçukuru yerleşimi Tarsus’un yaklaşık 15 km. kuzeyinde, dik bir tepenin yamacında kurulmuştur. Geç Antik Dönemde Tarsus’a bağlı bir kome olduğu düşünülen yerleşimin Antik Dönemdeki adı bilinmemektedir. Çok sayıda mezar, konut ve tarımsal üretim mekan ve donatılarına sahip olan yerleşimde bir de kilise bulunmaktadır. Tamamen yıkılmış olan üç nefli, Hellenistik bazilikal planlı kilisenin inşasında dönemin standart ölçü birimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Bununla birlikte, kilisenin tasarımında modüler sistemin uygulandığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, Sakızçukuru Kilisesi Kilikia Bölgesi’nde daha nadir görülen bir uygulama olarak, apsisi dışa taşkın biçimde ve köşe mekanları olmaksızın inşa edilmiştir. Kilise içindeki moloz yıkıntıları arasında taşıyıcı sisteme ait mimari plastik elemanlar tespit edilmiştir. Ayrıca bir kısmı in situ durumda olan parapet levhaları, nefleri ayıran sütunların aralarının levhalarla kapatılmış olduğunu göstermektedir. Yapımında yerel kireç taşı malzemenin kullanıldığı mimari plastiklerden sütun başlıkları Suriye ve Kilikia’da yaygın kullanılan detaylandırılmamış korinth başlıkların, daha basit varyasyonları olarak değerlendirilebilir. Levhalarda görülen düşük işçilik kalitesi, tamamen yerel bir üretimin söz konusu olduğunu göstermektedir. Levhalardaki motif repertuarı ise hem Kuzey Suriye’ye hem de Tarsus hinterlandının kuzey komşularına referans vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kilikia, Tarsus, Bizans, Geç Antik Dönem, Kilise

Kaynakça

• Alkaç, E. (2020). Tarsus Kırıt mahallesi Cankurtaran tepesi mevkii seramikleri, D. Kaplan (Ed.), Tarsus I içinde, (s. 33-54), Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Alkaç, E. ve Kaplan, D. (2017). Bir başkentin tarihi ve anıtları Tarsus, İstanbul: Ege Yayınları.
• Arslan, A. (2014). Konya çevresi Bizans Dönemi mimari plastiği, (Yayınlanmamış doktora tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Aydın, A. (2013) Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi mimari elemanlarının/süslemelerinin kataloğu ve değerlendirilmesi, S. Durugönül (Ed.), Silifke Müzesi taş eserler kataloğu heykeltıraşlık ve mimari plastik eserler içinde, (s. 183-315), İstanbul: KAAM Yayınları.
• Aydın, A. (2014). Adana ve Mersin Müzeleri’ndeki figürlü başlıklar, Olba XXII, 369-391. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/olba/issue/47142/593217
• Aydınoğlu, Ü. ve Çakmak, U. (2011). A rural settlement in the Rough Cilicia-Isauria Region: Karakabaklı, Adalya, XIV, 71-102. Erişim adresi: https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRNM016YzNOdz09/a-rural-settlement-in-the-rough-cilicia-isauria-region-karakabakli
• Bakker, G. (1985). The buildings at Alahan, M. Gough (Ed.), Alahan an early Christian monastery in southern Turkey içinde, (s. 75-194), Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.
• Buchwald, H. (1995). Notes on the design of aisled basilicas in Asia Minor. B. Borkopp, B. Schellewald, L. Theis (Ed.), Studien zur Byzantinischen kunstgeschichte içinde, (s. 19-30), Amsterdam: Festschrift für Horst Hallensleben zum 65.
• Çorağan Karakaya, N. (2011). Yeni bulgular ışığında Gereme’deki Panagia kilisesi ve çevresi, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, 5, 1-24.
• Evcim, S. ve Uzun, M. C. (2017). Olympos Bizans Dönemi delikli levhaları, B. Y. Olcay Uçkan (Ed.), Olympos I 2000-2014 Araştırma Sonuçları içinde, (s. 117-144), İstanbul: AKMED.
• Eyice, S. (1971). Karadağ ve Karaman çevresinde incelemeler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları II.
• Eyice, S. (2002). Güney Anadolu’da bir ören yeri: Köşkerli, Anadolu Araştırmaları, XVI, 227-241. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/12564
• Hadzieva-Aleksievska, J. (1997). Proportional and modular models in Early-Christian basilicas in the Lihnida Region-West Illyrian Prefecture”, Studies in Ancient Structures, Proceedings of the International Conference, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Hild, F. ve Hellenkemper, H. (1990). Tabula İmperii Byzantini, Kilikien und Isaurien, 1. Teil, Vien: Verlag.
• Hill, S. (1996). The early Byzantine churches of Cilicia and Isauria, Hampshire: Variorum.
• Kaplan, D. (2014) Doğu Dağlık Kilikia Bölgesi Roma İmparatorluk Dönemi detaylandırılmamış korinth başlıkları, İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları.
• Koch, G. ve Sichtermann, H. (1982). Römische sarkophage, München: Beck.
• Krautheimer, R. (1986). Early Christian and Byzantine architecture, London: Yale University Press.
• Mango, C. (1972). The art of the Byzantine Empire 312-1453, sources and documents, New Jersey: Englewood Cliffs.
• McKenzie, J. (2010) The architecture of Alexandria and Egypt 300 BC-AD 700. Hong Kong: Yale University Press.
• Osterhout, R. (2016). Bizans’ın yapı ustaları, (F. Yavuz Çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Ötüken, Y. (1996). Forschungen im nordwestlichen Kleinasien, Antike und Byzantinische denkmalerin der Provinz Bursa, Tübingen: Istanbuler Mitteilungen 41.
• Peirano, D. (2018). Internal arrangements in some early Christian basilicas of the Eastern Mediterranean, Hortus Artium Mediaevalium, May, 162-170. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/329837823_Internal_arrangements_in_some_early_Christian_basilicas_of_the_eastern_Mediterranean
• Pekak, S. (1998). Niğde Andaval (Aktaş)’daki Konstantin-Helena kilisesi, Sanat Tarihi Dergisi, 9(9), 103-117. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/std/issue/16512/172406
• Peschlow, U.(2006). Dividing interior space in early Byzantine churches: The barriers between the nave and aisles, Sharon E. J. Gerstel (Ed.), Thresholds of the sacred. architectural, art historical, liturgical and theological perspectives on religious screen, east and west içinde, (s. 53-71), Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Restle, M. (1979). Studien zur frühbyzantinischen architektur Kappadokiens I. Text, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Schilbach, E. (1970). Byzantinische metrologie, München: C.H. Becksche Verlagsbuchhandlung.
• Schilbach, E. (1991). Measures, A.P. Khazdan (Ed.) The Oxford dictionary of Byzantium (s. 1325) içinde, New York: Oxford University Press.
• Strube, C. (1993). Baudekoration im Nordsyrischen kalksteinmassiv, Band II: Das 6. und Frühe 7. Jahrhundert, Meinz: Verlag.
• Strube, C. (2002). Baudekoration im Nordsyrischen kalksteinmassiv, Band I: Kapiell-, und gesimsformen derkKirchen des 4. und 5. Jahrhunderts N. Chr., Meinz: Verlag.
• Taki, Y. (2020). An analysis of mesaurements of the basilica in Tlos, T. Korkut-S. Urano (Ed.), The city basilica of Tlos içinde, (s. 71-77), İstanbul: AKMED.
• Temple, Ç. (2013). Konya/İkonion ve çevresinde bulunan Bizans Dönemi taş eserleri, (Yayınlanmamış doktora tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tepebaş, U. (2020). Tarsus hinterlandından büstlü bir lahit, Olba, XXVIII, 115-129. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/olba/issue/54285/736207
• Tiryaki, A. (2012). Rhodiapolis piskoposluk kilisesi’nde işlevi tartışmalı mimari düzenlemeler: Yüksek nef ayrımı ve oturma Şekileri, Tüba-Ked, 10, 21-30. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubaked/issue/57271/810057
• Trinci, R. (1984). La geometria e la sezione aurea nel s. vitale di Ravenna e in S. Apollinare in Classe, R. Farioli (Ed.) XXXI Corso di cultura sull’arte Ravennate e Bizantina, (s. 475-540) içinde. Ravenna: Edizioni del Girasole.
• Underwood, A.P. (1948). Some principles of measure in the architecture of the period of Justinian, Cahiers archéologiques, 149, 64-74.
• Vitruvius, (1993). Mimarlık üzerine on kitap. (S. Güven Çev.), İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı.
• Westphalen, S. (2006). Studien zur frühbyzantinischen bauornamentik im Rauhen Kilikien: Diokaisareia/Uzuncaburç, İstMitt, 56, 391-405.
• Varinlioğlu, G. (2014). Boğsak yüzey araştırması 2013, ANMED Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 12, 135-139.
• Yeğin, Y. (2019). Olba Manastırı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, Ş. (2013). Side antik kentinin Bizans Dönemi dini mimarisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Yıldırım, Ş. (2020). Tarsus hinterlandı erken Bizans Dönemi dini mimarisi, D. Kaplan (Ed.), Tarsus I içinde, (s. 115-134), Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.