Nezihe Araz’ın Ballar Balını Buldum Adlı Oyununda ‘Arama/Arayış Arketipi’

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: Özel Sayı, 105 - 118, 03.01.2022

Ahmet Demir

https://doi.org/10.18037/ausbd.1053018

Öz

Nezihe Araz’ın (1922-2009)’ın Ballar Balını Buldum (1991) adlı eseri, Yunus Emre’yi anlatan bir oyundur. Oyun, birbirine koşut iki olay örgüsünden oluşmaktadır. Birinci olay örgüsü, Yunus Emre’nin hayatından sahneler etrafında şekillenmektedir. İkinci olay örgüsü ise Ionesco’nun bir oyununu sahnelemeye çalışan bir tiyatro yönetmeninin yaşadığı olaylar üzerinden şekillenir. Yunus Emre’nin çağları aşarak 13. yüzyıldan 20. yüzyıla gelişiyle iki olay örgüsü kesişir. Yunus Emre, tiyatro binasına gelir ve yönetmenin hayatına dâhil olur. Aslında Yunus Emre’nin de, tiyatro yönetmeninin de hikâyesi ‘arama/arayış’ ve ‘bulma’ üzerinedir. Yunus Emre varoluş, insan, evren, ölüm, Allah’ın varlığı ve birliği gibi konularla ilgili olarak zihnini meşgul eden sorulara cevap arar. Aradığı şeyi Tapduk Emre’nin dergâhında bulur. Bilmezlikten bilgiye geçerek yaşamın sırlarını çözer, huzura kavuşur. Yönetmen de Yunus Emre’nin rehberliğinde, sahnelemek istediği oyunun dilini çözer, oyunu anlamaya başlar. Bu arada yaşama dair bakış açısı da genişler. Böylece yönetmen de çıkmaza düştüğü noktada, aradığı şeyi bulur ve huzura kavuşur. Dolayısıyla Ballar Balını Buldum adlı oyun, mitos düzeyinde bir okumayla ele alındığında ‘arama/arayış arketipi’ ile karşılaşılmaktadır. Oyun, ‘arama/arayış arketipi’ne dayalı olarak kahramanların eylemselliğiyle şekillenir. Bu çalışmada öncelikle ‘arketip’ ve ‘arama/arayış arketipi’ kavramları üzerinde durulmuş, sonrasında Ballar Balını Buldum oyunu arketipsel eleştiri bağlamında ele alınmıştır. ‘Arama/arayış arketipi’nin Ballar Balını Buldum oyununa yansımaları incelenmiş ve bu arketipin oyunu nasıl yapılandırdığı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nezihe Araz, Ballar Balını Buldum, Arketip, Arama/Arayış Arketipi

Kaynakça

• Araz, N. (1961a). Dertli dolap nasıl yazıldı?. Dertli dolap: Yunus Emre’nin hayat hikâyesi (s. 5-8) içinde. İstanbul: Fatiş Yayınevi.
• Araz, N. (1961b). Dertli dolap: Yunus Emre’nin hayat hikâyesi. İstanbul: Fatiş Yayınevi.
• Araz, N. (1991a). Ballar balını bulan şair. Yunus Emre ile ilgili makalelerden seçmeler (s.26-30) içinde. (Haz. H. Özbay-M. Tatçı), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Araz, N. (1991b). Ballar balını buldum. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bennet, E. A. (2006). Jung aslında ne dedi?. (Çev. I. Çobanlı), İstanbul: Say Yayınları.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu. (Çev. S. Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Duran, H. ve Gümüşoğlu, D. (Haz.) (2010). Hünkâr Hacı Bektaş Velî velayetnamesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Emre, İ. (2005). Edebiyat ve psikoloji. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Eyüboğlu, S. (1985). Yunus Emre. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Fordham, F. (1983). Jung psikolojisinin ana hatları. (Çev. A. Yalçıner), İstanbul: Say Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1975). Yunus Emre: hayatı, sanatı, şiirleri. İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Güneş, M. (2015). Arayıştan yeniden doğuşa arketipsel eleştiri bağlamında Matmazel Noraliya'nın Koltuğu romanı. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 14(Temmuz-Aralık), 57-80. Erişim adresi: http://www.ytearastirmalari.com/Makaleler/f9dc5b96-24d7-41ac-9498-c8accc6c7961.pdf
• Güzel, C. (2014). Monomit teorisi bağlamında Bayan Toolay Destanı. TÜBAR: Türklük Bilimi Araştırmaları, 36(Güz), 191-206. doi: https://doi.org/10.17133/tba.45710
• Işık, İ. (2006). Nezihe Araz. Türkiye edebiyatçılar ve kültür adamları ansiklopedisi, 1. cilt. (s.325-327) içinde. Ankara: Elvan Yayınları.
• Jacobi, J. (2002). C. G. Jung psikolojisi. (Çev. M. Arap), İstanbul: İlhan Yayınları.
• Jung, C. G. (1998). Analitik psikolojinin temel ilkeleri (konferanslar). (Çev. K. Şipal), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji. (Çev. E. Gürol), İstanbul: Payel Yayınevi.
• Moran, B. (1998). Türk romanına eleştirel bir bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2001). Türk romanına eleştirel bir bakış 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2002). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıçiçek, M. (2020). Modern kahramanın mitolojik yolculuğu. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Stevens, A. (2002). Archetype revisited: an updated natural history of the self. London: Brunner-Routledge.
• Tan, N. (2009). Yitirdiklerimiz: oyun yazarı, şair, araştırmacı, gazeteci ve yayımcı Nezihe Araz. Türk Dili, XCVII (694), 551-554. Erişim adresi: https://www.tdk.gov.tr/dosyalar/TDD/2009s694/2009s6941 5TAN.pdf
• Tatçı, M. (1990). Yunus Emre divanı II: tenkitli metin. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ürkmez, M. (2008). Büyük Türk mutasavvıfı Yunus Emre. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(Yaz), 161-181.