Milletleşme Sürecinde Yunus Emre Yorumları

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: Özel Sayı, 155 - 170, 03.01.2022

Serdar Şimşek

https://doi.org/10.18037/ausbd.1053029

Öz

Türk tasavvuf edebiyatının en önemli şahsiyetlerinden biri kabul edilen Yunus Emre, Anadolu’da halk arasında şiirleri vasıtasıyla bilinmekle birlikte, bilim âleminde ve diğer çevrelerde daha çok Fuad Köprülü’nün çalışmaları sayesinde tanınmaya başlamıştır. Daha sonraki yıllarda Köprülü’nün mirası üzerinden şekillenen Yunus Emre ile ilgili hem bilimsel hem popüler açıdan pek çok çalışma yapılmıştır. Yunus Emre’nin tarihî ve efsanevî şahsiyetini ortaya koyma amacını taşıyan ve şiirlerinin tespiti ve incelenmesine dayanan bu çalışmalarda, birbirinden oldukça farklı görüşler ileri sürülmüştür. Söz konusu çalışımlarda birbirine tezat teşkil eden birçok Yunus Emre portresi kurgulandığı da görülmektedir. Nitekim kimi araştırıcılar onu İslami dönem Türk kültürü dairesi içinde oluşan tasavvuf edebiyatının en önemli mutasavvıf şairleri arasında değerlendirirken; kimi araştırıcılar ise çağlar ötesinden günümüze seslenen, hümanist bir şair veya sınıf eksenli çatışmada rol alan bir temsilci olarak değerlendirmişlerdir. Aynı zamanda millî kimlik ve edebiyat kanonu oluşturulması sırasında Yunus Emre’nin millî bir veli olarak değerlendirildiğini söylemek mümkündür. Günümüzde de gerek popüler yayınlarda gerekse çeşitli kültür odaklı alanlarda üretilen eserlerde bu türden yaklaşımların sürdüğü görülmektedir. Bu makalede Yunus Emre ile ilgili üretilen yorumların millî kimlik tasarımındaki farklı yönelişlere bağlı olarak çeşitlendiğini öne sürülmekte ve özellikle milliyetçi yaklaşım ile hümanist yaklaşım değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Yunus Emre, Milliyetçilik, Hümanizm

Kaynakça

• Alpay, G. (1971). Yunus Emre’nin hümanizmasının temelleri. Uluslararası Yunus Emre Semineri. 6-7-8 Eylül. Bildiriler. (s. 7-33.) içinde. İstanbul: Akbank Kültür Hizmeti.
• Aksakal, H. (2015). Türk politik kültüründe romantizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akyıldız, K. ve Karacasu, B. (1999). Mavi Anadolu: Edebî kanon ve millî kültürün yapılandırılışında Kemalizm ile bir ortaklık denemesi. Toplum ve Bilim, 81, 26-43.
• Ayvazoğlu, B. (2016). Yunus ne hoş demişsin: Cumhuriyet sonrası Yunus Emre yorumları. 2. bs. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Başkal, Z. (2004). Claiming Yunus Emre: Historical contexts and politics of reception. (Doktora Tezi). Erişim adresi: https://www.proquest.com/docview/305109816/ 427CACB462E4 4A0BPQ/1?accountid=15272
• Dieckhoff, A. (2018). Siyasal milliyetçiliğine karşı kültürel milliyetçilik mi? (2. bs.). A. Dieckhoff ve C. Jaffrelot (Yay. haz.). Milliyetçiliği yeniden düşünmek, kuramlar ve uygulamalar (s. 83-102) içinde. (D. Çetinkasap Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dović, M. and J. K. Helgason (Ed.) (2019). Great immortality: Studies on european cultural sainthood. National Cultivation of Culture Series 18. Brill: Leiden.
• Dressler, M. (2016). Türk Aleviliğinin İnşası: Oryantalizm, tarihçilik, milliyetçilik ve din yazımı. (Çev. D. Orhun). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Dundes, A. (2007). Fakelore fabrikasyonu. S. Gürçayır (Yay. haz).(Çev. S. Gürçayır-A. Teke). Folklorun sahtesi: Fakelore (s. 71-86)) içinde. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Eskin, Ş. (2017). Cumhuriyet Türkiyesi’nde (1923-1950) ulusal kimlik ve hafıza inşası bağlamında edebiyat faaliyetleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Eyuboğlu, S. (1966). Yunus Emre’ye selâm. Çan Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019). Bütün eserleri-bir: kitaplar. M. S. Koz (Yay. haz) 2. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gündüz, A. (1929). Büyük Türkün kitabı. Yunus Emre (s. 29) içinde. Ankara: İktisat Matbaası.
• Gürçağlar, Ş. T. (2018). Türkiye’de çevirinin politikası ve poetikası 1923-1960. (Çev. Tansel Demirel). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Halman, T. S. (1971). Yunus Emre’nin hümanizması. Uluslararası Yunus Emre Semineri. 6-7-8 Eylül. Bildiriler, (s. 7-33) içinde. İstanbul: Akbank Kültür Hizmeti.
• İsen. M. (1995). Yunus Emre’nin çağdaş yorumcuları. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri (s.159-164) içinde. Ankara: AKM Yayınları.
• Jusdanis, G. (2018). Gecikmiş modernlik ve estetik kültür: Millî edebiyatın icat edilişi. (3. bs.). (T. Birkan Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kahraman, H. B. (2009). Türk milliyetçi romantisizminin sonu: Kurucu modernist ideolojinin dönüşümü ve yazınsal söylem. A. Öncü- O. Tekelioğlu (Yay. haz). Şerif Mardin’e armağan (s. 105-153) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kansu, C. A. (1971). Anadolu halk tarihinde Yunus Emre. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XXIV(240), 411-429.
• Karakaya-Stump, A. (2016). Vefailik, Bektaşilik ve Anadolu’da “Heterodoks” İslâm’ın kökenleri meselesi: Köprülü paradigmasını yeniden düşünmek. (2. bs.). Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık (s.185-206) içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2018). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. 4. bs. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Maraş, İ. (2005). Yunus Emre’nin humanist yorumcuları. Dinî Araştırmalar, 8(23), 29-38. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/51890
• Ocak, A. Y. (2009). Türkiye’de Yunus Emre araştırmaları üzerinde genel bir değerlendirme ve Yunus Emre problemi. Türkiye’de tarihin saptırılması sürecinde Türk sûfîliğine bakışlar (s. 98-108) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2012). Yunus Emre: 13-14. yüzyıllar arasında “Bir garip derviş-i kalender-reviş” yahut önce kendi zaman ve zeminin insanı. A. Y. Ocak (Ed.), Yunus Emre (s. 183-198) içinde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2011). Çok mekânlı ve/veya çok mezarlı anlatı kahramanları: Yunus Emre. Milli Folklor Dergisi, 12(91), 5- 11. Erişim adresi: https://www.millifolklor.com/PdfViewer. aspx?Sayi=91&Sayfa=2
• Önal, M. (1991). Millî edebiyat döneminde Yunus Emre’nin tesirleri. Türk Kültürü Dergisi, 34, 519-524. Erişim adresi: http://isamveri.org/pdfdrg/D00206/1991_341/1991_341_ONALM.pdf
• Öztürkmen, A. (1998). Türkiye’de folklor ve milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Shin, B. (2017). Inventing a national writer: The Soviet celebration of the 1948 Alisher Navoı jubilee and the writing of Uzbek history. International Journal of Asian Studies, 14(2), 117-142. doi: 10.1017/S1479591417000031
• Soileau M. (2006). Humanist mystics: Nationalism and the commemoration of saints in Turkey. (Doktora Tezi). Erişim adresi: https:// www.proquest.com/ docview/ 305350604 /D90D151AEFDC4EF8PQ/1?accountid=15272
• Taştan, Y. K. (2016). Millî veli yaratmak: Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar üzerinde farklı bir okuma denemesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16(2), 33-73. doi: 10.13062/tdid.2016.122
• Tatcı, M. (2013). Yûnus Emre. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 43, s.600-606) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Thiesse, A.M. (2018). Ulusal kimlikler, ulusaşırı bir paradigma. A. Dieckhoff ve C. Jaffrelot (Yay. haz.). Milliyetçiliği yeniden düşünmek, kuramlar ve uygulamalar (s. 151-178) içinde. (D. Çetinkasap Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunç, G. (2007). Fakelore kavramı merkezinde Yunus Emre. Millî Folklor, 19(75), 17-23. Erişim adresi: https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=75&Sayfa=14
• Türk Halk Bilgisi Derneği (1929). Yunus Emre. Ankara: İktisat Matbaası.
• Yıldırım, E. (2012). Modern cumhuriyetin kimlik arayışları: Kayıp kimliğin peşinde Mavi Anadoluculuk hareketi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Yıldırım. R. (2012). Büyüklüğün büyümeye set çekmesi: Fuat Köprülü’nün Türkiye’de Yesevîlik araştırmalarına katkısı üzerine bir değerlendirme. Y.K. Taştan (Ed.), Mehmet Fuat Köprülü (s. 357-389) içinde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.