Yunus Emre’nin Şiirlerinde Deniz

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 65 - 82, 29.03.2022

Emel Nalçacıgil Çopur

https://doi.org/10.18037/ausbd.1095111

Cited By: 1

Öz

Yunus Emre, Türk milletinin mümtaz mütefekkir ve şairidir. O yaşadığı dönemde sadece Anadolu’nun değil dünyanın da onun gibi aydınlara muhtaç olduğu zamanda yaşayan hâcedir. O döneminde insanların Tanrı-evren, Tanrı-insan ilişkileri gibi ilâhiyata dair merak ettiği konularda dinî terimleri, dervişlik aşamasında yaşadığı tecrübeleri temel alarak tasavvuf dilinde remizlerle anlatan örnek bir sûfidir. Zengin terim, alegori dünyasına sahip olan tasavvuf dilinde ise deniz önemli bir teşbih unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim deniz; insan algılarının anlamakta zorlanacağı, aşkın ve dünyadan bütünüyle bağımsız Tanrı’yı ve sûfilerin Allah’a ulaşmada kat ettikleri aşamaları ifade etmede kullanılan ibaredir. Dolayısıyla bu makalede Yunus Emre Divanı’nda çeşitli teşbihlerden oluşan deniz konusunun incelenmesi hedeflenmiştir. Yunus Emre Divanı’nın titizlikle tetkik edilmesi neticesinde yirmi manzumede denizin çeşitli imgelerle ifade edildiği gözlenmiştir. Bu manzumelerde Yunus Emre denizi Yüce Allah’ın kudretini ifade etmede benzetme unsuru olarak kullanmıştır. Ayrıca ünlü şairin şiirlerinde denizin Dünya’da yer alan yedi deniz, yedi iklim gibi yedi su ve yedi kara parçalarını da tanımlamada kullandığı tespit edilmiştir. Çalışma tasavvufa ve edebiyat bilimine ait çeşitli kitap ve makaleler aracılığıyla Yunus Emre’nin dilinden teşbih unsuru olarak kullanılan denizi ihtiva eden beyitlerin yorumlanmasıyla tamamlanmıştır. Böylece Türk edebiyatının kurucusu Yunus Emre’nin fikir dünyasına daha fazla vakıf olmak, klasik Türk edebiyatında deniz tasavvurunun belirlenmesi ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Yunus Emre, Divan, Tasavvuf, Remz, Deniz

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ iştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. Dımaşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs, 2001.
• Açıkgöz, N. (2020). Yûnus Deyü Göründüm, İstanbul: Post Yayınevi.
• Akyüz Öztokmak, Ç. (2020). Eş benlik perspektifinden Yunus Emre’yi okumak: Bir ben vardır benden içeri. Erdem, 79, 21-40. Erişim adresi: https://doi.org/10.32704/erdem.838412
• Altun, S. (2020). Yunus Emre Divanı’nda sabır ve ahlak, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(3), 1673-1694. Erişim adresi: https://dx.doi.org/10.46868/atdd.38
• Aristoteles (2020). Poetika-şiir sanatı üzerine. (Çev. A. Çokona, Ö. Aygün,). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi, 10. yy).
• Bayram, F. Ali (2009). Mühendisler için jeoloji. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Buran, A. (1991). Yunus’ta hayvan adları ve fonksiyonları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 117-131. Erişim adresi: http://isamveri.org/pdfdrg/D00903/1991_2/1991_2_BURANA.pdf
• Coşkun, O. (2018). Yunus Emre’nin şiirlerinden Fransızca’ya uyarlamalar üzerine genel bir değerlendirme: Yves Régnier’den uyarlamalar. Türkçe Konuşurların Akademik Dergisi, 5(3), 38-55. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkophone/issue/41938/506315
• Çelepi, M. S. (2016). Türk mistisizm geleneğinde Yunus Emre’nin sırra ermesi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 17 (38), 111-134. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sobbiad/issue/36454/413093
• Çelik, E. (2007). Yûnus Emre’yle ölümsüzleşen Türk Dili. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 83-92. Erişim adresi: http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02042/2007_1/2007_1_CELIKCE.pdf
• Çukurlu, T. (2013). Yunus Emre Divanı’nda gül etrafında oluşturulan teşbihler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 29-35. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sbe/issue/23167/247456
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Deveci, Ü. (2021). Yunus Emre I. Cilt. İstanbul: Ihlamur Yayıncılık.
• Diriöz, M. (2018). Nisyâna düşen gölge. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2006). Kur’ân-ı Kerîm Meali, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Doğru, F. (2011). Yunus Emre Divanı’nda savaş ve askerlikle ilgili sözcükler, X. Uluslararası Yunus Emre Sevgi ve Bilgi Şöleni Bildirileri (Ed.) Boz Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi.
• Erdoğan, K. (2011). Sezai Karakoç’un aynasından Yunus Emre’yi seyretmek. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 106-120. Erişim adresi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/cbayarsos/issue/4067/53679
• Gider, M. (2017). Bâkî ve Fuzûlî divanlarında deniz tasavvuru. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 3(3), 22-36. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kulliyat/issue/33689/373786
• Gölpınarlı, A. (1971). Yunus Emre hayatı, sanatı, şiirleri. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gürçay, S. (2017). Yunus Emre’nin mânâ denizine daldık şiirinin göstergebilimsel incelenmesi. Aydın Türklük Dergisi, 1, 23-37. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atb/issue/40092/476961
• Harman, Ö.F. (2012). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Cilt 41 (s. 319-322) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Işık, E. (1995). Fâtiha Suresi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Cilt 12 (s. 252-254) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kaplan, M. (1955). Yunus Emre ve Nebatlar, Türkiyat Mecmuası: Cilt 12 (s. 45-56) içinde, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, K. (2018). Yunus Emre’nin Şiirlerinde İnsan ve Doğa. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 155-166. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/erzisosbil/issue/37685/435957
• Kaval, M. (2013). Yunus Emre ve Mevlâna’nın eserlerinde inan ve tekâmülü, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 101-122. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/202303
• Kaya, D. (2009). Yunus Emre ve seçme beyitler. Sivas: Vilâyet Yayınları.
• Koç, T. (2013). Varoluşun tanıkları. İstanbul: Hece Yayınları.
• Koç, T. (2017). Din dili. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kotan, H. (2017). Yunus Emre Divanı’ndaki ayet ve hadis iktibaslarının söz dizimindeki yeri. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 48(2), 241-270. Erişim adresi: https://doi.org/10.29288/ilted.340094
• Köksal, F. (2014). Yûnus Emre Dîvânı’nın yeni bir nüshası ve Yûnus’un yayımlanmamış şiirleri. İstanbul: Kocav Yayınları.
• Köksal, F. (2017). Şiir mecmuaları ve cönklerde Yûnus. O. K. Tavukçu (Ed.) Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Kurnaz, C. (2009). Bana Seni Gerek Seni. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15(39), 147-160. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2878/39635
• Kurnaz, C. (1998). Hızır. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Cilt 17 (s. 411-412) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Levend, A. S. (1971). İslâm edebiyatın esasları ve kaynakları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 19, 159-194. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38363/444730
• Mutlu, B. (2012). Divân şiirinde deniz imgesi ve şiir öğretiminde kullanılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Nalçacıgil Çopur, E. (2021). Ümmî Sinan Divanı perspektifinden tasavvuf. Pamaukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(42), 44-63. https://doi.org/10.30794/pausbed.742805
• Nehirler. (t.y.). Nehirler wiki içinde. 29/10/2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/En_uzun_nehirler_listesi adresinden erişildi.
• Onat Çakıroğlu, T. (2013). Yunus Emre Divanı’nda gönül. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 77-87. Erişim adresi: https://doi.org/10.18037/ausbd.1053042
• Önal Kılıç, S. (2018). Yedi Sayısının Kültürel Arkaplanı Çerçevesinde Garîbnâme Mesnevisi’nin Yedinci Bölümü Üzerine Bir İnceleme, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşî Araştırma Dergisi, 28, 111-132. Erişim adresi: https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/2336
• Öney, C. (1973). Yunus Emre’nin bütün şiirleri aruzla yazılmıştır, İslam Medeniyeti Dergisi, 3(34), 9-14. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/islammedeniyetidergisi/issue/62439/942619
• Ospanova, G. (2016). Yunus Emre Divanı’nda Ölümü Güzelleştiren İfadeler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 41, 131-149. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue/23718/252640
• Özçelik, M. (2010). Bizim Yunus. Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları.
• Özdemir, M. (2020). Yunus Emre’de Kozmolojinin Estetik Sunumu. İttera Turca, 6(3), 493-518. Erişim adresi: https://doi.org/10.20322/littera.761586
• Pala, İ. (1995). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Pala, İ. (2012). Tûfan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Cilt 41 (s. 322-323) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Râzî, F. (2008). Tefsîr-i Kebîr Mefâtîhu’l-Gayb. (Çev. S. Yıldırım, S. Kılıç, L. Cebeci, C. S. Doğru), İstanbul: Huzur Yayınevi.
• Saraç, Y. M. A. (2000). Tasavvuf Edebiyatında İçki Kavramına Giriş ve Yunus Emre Örneği, İlmi Araştırmaları, 10, 135-154. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/fsmiadeti/issue/6487/85877
• Selçuk, B. (2008). Yunus Emre’de bakma ve görme biçimleri. N. Sağlam, Ö Oğuz ve N. Uzun (Ed.), Aksaray Üniversitesi I. Uluslararası Yunus Emre Sempozyum Kitabı (ss. 116-124), Aksaray, Aksaray Üniversitesi Yayınları.
• Sevgi, A. (2012). Yunus Emre’de İnsan Sevgisinin Evrensel Niteliği Üzerine, Turkish Studies, 7(1), 99-103. Erişim adresi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3182
• Şanlı, İ. (2009). Yunus Emre’nin İnsana, İnsanlığa Bakışı ve Günümüze Mesajları. Turkish Studies, 4(2), 955-961. Erişim adresi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.655
• Şanlı, İ. Dayanç, M. (2016). “Mehmet Kaplan’ın Yunus Emre’nin Şiirlerini Konu Alan Yazıları Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, 11(20), 567-582. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9896
• Şıhıyeva, S. (2017). Yunus Şiirinin Coğrafyası: Fiziksel ve Ruhsal Mekânlar. O. K. Tavukçu (Ed.), Yûnus Emre Kitabı içinde (s. 37-53) Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Tan, B. (2020). İslam kültüründe yedi iklim anlayışı ve manzume-i yedi iklim, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 184-198. https://doi.org/10.47948/efad.794590
• Taşkent, A. (2012). Güzelin peşinde Fârâbî, İbn Sinâ ve İbn Rüşd’de estetik. İstanbul: Klasik Yayınevi.
• Tatcı, M. (2007). Bu yolda acâib çok: Yûnus Emre’nin bir şiirinin yorumu. Turkish Studies, 2(4), 740-749. Erişim adresi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.203
• Tatcı, M. (2008). Yûnus Emre yorumları işitin ey yârenler. İstanbul: H Yayınları.
• Tatcı, M. (2014). Yûnus Emre Divân-ı ilâhiyât. Ankara: Semih Ofset.
• Tatcı, M. (2019). Aşktan söyler bu dilim Yunus Emre, Niyazi-i Mısri ve Türk İslam tasavvufu hakkında konuşmalar. İstanbul: H Yayınları.
• Tatcı, M. (2020). Yûnus’un denizinde, İstanbul: H Yayınları.
• Tatcı, M. (2021). Her genç bir Yûnus. İstanbul: H Yayınları.
• Tavukçu, O. K. (2017). Yûnus Emre kitabı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Timurtaş, F.K. (1972). Yunus Emre Dîvanı. İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Tuncel, B. (1971). Fransızca’da Yunus Emre. Ankara: Başnur Basımevi.
• Uğur, A. (2020). Yûnus Emre Dîvânı’nda Hz. Âdem’in Yaratılışı Etrafında Gelişen Bir Anlatı Üzerine. Mîzanü’l-Hak İslâmî İlimler Dergisi, 11, 323-331. doi: 10.47502/mizan.810705
• Uludağ, S. (1993). Cemâl. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Cilt 7 (s. 297) içinde. İstanbul; Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uludağ, S. (1998). Hızır. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Cilt 17 (s. 409-411) içinde. İstanbul; Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ünver, İ. (2006). Yûnus Emre Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları, 19, 489-498. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubar/issue/16960/177115
• Üstüner, K. (2008). XIV. ve XV. yüzyıl divanlarında tasavvuf, Türklük Bilgisi Araştırmaları, XXVI(II), 271-294. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubar/issue/16965/177182
• Yazır, M. H. (2008). Hak dîni Kur’ân dili, İstanbul: Huzur Yayınevi.
• Yeter, G. B. (2011). Ontolojik Analiz Metoduyla Yunus Emre’nin Bir Şiirinin İncelenmesi. Mukaddime, 3(3), 141-154. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mukaddime/issue/19674/210106
• Yılmaz, Ö. (2013). Zaman ve mekânı aşan söylemleriyle Yunus Emre’de insan anlayışı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(Özel Sayı), 153-168. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ogusbd/issue/11004/131667
• Zavotçu, G. (2013). Klasik Türk Edebiyatı sözlüğü. İstanbul: Kesit Yayınları.