Ankara Yapılarında Bacini Uygulamaları

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 349 - 384, 29.03.2022

Yunus Emre Karasu

https://doi.org/10.18037/ausbd.1095215

Öz

Seramikler günlük hayatı ve toplumların sosyo-ekonomik yapılarını yansıtması açısından önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda kültürel ve dönemsel olarak farklı form, bezeme ve kompozisyon özelliklerini yansıtmaktadır. Günlük yaşamın vazgeçilmez öğelerinden biri olan seramikler süs eşyası olarak da kullanılabilmektedir. Ustaca yapılmış oldukça kaliteli ve yoğun bezemeli seramiklerin ağırlıklı olarak süs eşyası olarak kullanıldığı ve ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Ticaret aracılığıyla toplumların sosyo-kültürel etkileşiminde oldukça büyük etkisi olan seramiklerin mimari yapılarda da kullanıldığı görülmektedir. “Bacini” olarak tanımlanan mimari yapılarda seramik kullanımının ne zaman ve nerede ortaya çıktığı kesin olarak bilinmemektedir. Genellikle taş, tuğla ve alçı malzemeli yüzeye gömülen seramikler çeşitlilik göstermektedir. Anadolu ve Avrupa yapılarında görülen bacinilerin geniş bir dönem aralığında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ankara’da bulunan çok sayıda yapıda da bacini kullanımı görülmektedir. Ankara yapılarında mihrap başta olmak üzere giriş kapısı ve beden duvarlarında örneklerine rastlanmaktadır. Çalışmamızda bacinilerin Ankara örneklerindeki kullanım amacı ve şekli, yapıların hangi kısımlarında tercih edildiği ve seramik özelliklerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Beylikler, Seramik, Bacini

Kaynakça

• Aguzzi, F. (1969). Bacini arthitettonici a Pavia. Atti della Societa Ligure di Storia Patria, 83 (9), 113-115. Erişim adresi: http://www.rmoa.unina.it
• Akşit, A. (2018). Arslanhane Camii’nin inşa tarihine dair notlar. USAD, (9), 172-180. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/
• Akşit, A. (2018). Ankara’nın Selçuklular devrindeki kentsel gelişimine dair notlar. Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (21), 71-79. Erişim adresi: https://sobider.com
• Akyol, H. (2016). Ankara’nın Türk hakimiyetine girişi ve şehrin ilk Türk fatihi. Belleten, 80(289), 757-772. Erişim adresi: https://belleten.gov.tr
• Andros N. and Vallauri, L. and Laure Laharie M. (2006). Exemples de bacini dans les églises de Chypre. Actas del VIII Congreso Internacional de Cerámica Medieval en el Mediterráneo, del 27 de febrero al 3 de marzo de 2006, Ciudad Real-Almagro, 1, in (881-890). Espana.
• Türkiye’de vakıf abideler ve eski eserler-I. (1983). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Başar, Fahamettin. (1995). Fetret devri. TDV İslam Ansiklopedisi, 12, içinde (s.480-482). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Beyazıt, M. (2007). Ankara hacı ivaz mescidi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 47 (1), 179-201. Erişim adresi: http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr
• Blake, H. (1978). The bacini of North Italy. La Ceramıque Medievale En Medıterranee. Occıdentale Xe-XVe Siecles”, (11-14 septembre 1978), Valbonne, in (93-111), Paris: Centre Nationsl De La Recherche Scientifique.
• Blake, H. (1981). I "bacini" umbri: ceramiche medioevali inserite negli edifici. Ceramiche medioevali dell'Umbria, (25 giugno - 12 luglio 1981), Firenze, in (87-91). Firenze: Nuova Guaraldi.
• Blake, H. and Aguzzi, F. (1990). Eleventh century islamic pottery at Pavia, North Italy: the Torre Civica Bacini. The Accordia Research Papers, (1), 95-147. Erişim adresi: https://www.academia.edu/
• Cuteri, F. and Fede, E. (2012). Bacını e vası acustıcı nelle chıese del terrıtorıo dı Megara (Attıca – Grecıa). Atti del IX Congresso Internazionale sulla Ceramica Medievale nel Mediterraneo (23-27 novembre 2009), in (529-535). İtalia: All’Insegna del Giglio.
• Çağlar, Y. (2008). Kalecik Türk devri yapıları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Çeken, M. (2005). Hasankeyf (1991, 2001-2003 Yılı) kazı buluntusu fırın ve atölyeleri ile seramik malzemeleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çerkez, M. (2007). Ankara susuz köyü camii. Ekev Akademi Dergisi, 11(32), 209-224. Erişim adresi: http://ktp.isam.org.tr
• Çiftçioğlu, İ. (2001). Ahiler Döneminde Ankara’daki bazı ilim ve fikir adamları. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 27-35. Erişim adresi: https://acikerisim.aku.edu.tr
• Çorum, B. (1976). 1974 yılında Bursa Müzesi tarafından müsadere edilen İznik keramikleri. Sanat Tarihi Yıllığı, (6), 279-294. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Demirci, İ. (2006). 2004-2005 yılları arasında İznik Roma tiyatrosunda ortaya çıkarılan erken Osmanlı dönemi milet işi seramikleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Demiriz, Y. (1973). Mimari süslemede renk unsuru olarak kullanılan keramik çanaklar. Sanat Tarihi Yıllığı, (5), 175-208. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Demiriz, Y. (1979). Osmanlı mimarisinde süsleme ı: erken devir (1300-1453). İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• Dişçi, G. ve Bahçeci, M. (2018). Ayaş, Başayaş köyü’nde bir yeniden işlevlendirme önerisi: tarihi köy camii ve köy evi örneği. Online Journal of Art and Design, 6(3), 61-89. Erişim adresi: http://www.adjournal.net
• Eskici, B. (2002) Ankara mihrabları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Eyice, S. (1988). Ahi Şerafeddin Camii. TDV İslam Ansiklopedisi, I, içinde (s.531-532). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Eyice, S. (1996). Hacı İvaz Paşa Mescidi. TDV İslam Ansiklopedisi 14, (s.484). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Fehervari, G. (2000). Ceramics of the Islamic world: in the Tareq Rajab Museum. London-Newyork: İ. B. Tauris Publishers.
• Gelichi, S. (1978). I bacini ceramici della torre campanaria della ex chiesa di Sant'Antimo a Piombino. Prospettiva, (15), 46-52. Erişim adresi: https://www.jstor.org
• Gelichi, S. (2019). Ceramiche architettoniche ınedite dalle marche: San Prospero A Petritoli (Fm), Al-Kitab, in (s.237-244). Madrid: Espanola de Arqueologia Medieval.
• Giorgio, M. (2013). Daı bacını aı repertı da scavo: commercıo dı ceramıca medıterranea Nella Pısa Bassomedıevalei, Atti XLV Convegno Internazionale della Ceramica, 25-26 maggio 2021, in (s.43-56). İtalia: All’ Insegna del Giglio.
• Gök, S. (2021). Manisa Ulu Cami’nin örtü ve duvar sisteminde ortaya çıkarılan testiler. Sanat Tarihi Dergisi, 30 (1), 567-589. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Gök Gürhan, S. (2010). “Balat İlyas Bey Külliyesi kazısında ortaya çıkarılan seramiklerin değerlendirilmesi (2007-2008)”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 14-16 Ekim 2009, Denizli, içinde (s.291-305). İstanbul: Ege Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (1977). Osmanlı müesseseleri teşkilatı ve medeniyeti tarihine genel bakış. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Hacıgökmen, M. A. (2005). Ankara ahilerinin ticari faaliyetleri ve baciyan-ı rum hakkında bir araştırma. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (18), 185-211. Erişim adresi: https://dspace.ankara.edu.tr
• Hacıgökmen, M. A. (2012). Anadolu’da ahiliğin esnaf teşkilatı haline dönüşmesi ve tımar sistemine yansımaları (Ankara örneği). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 263-291. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Jenkins, M. (1984). Mamluk underglaze-painted pottery: foundations for future study. Muqarnas, (2), 95-114. Erişim adresi: https://www.jstor.org
• Karaçağ, A. (2002). Beylikler Devri mimarisinde alçı süslemeler (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Karasu, Y. E. (2020). Osmanlı dönemi çinilerinde mozaik ve kakma teknikleri üzerine tespitler. Sosyal Bilimler Dergisi, 7(47), 413-443. Erişim adresi: https://sobider.com
• Kaya, A. (2014). Anadolu’nun Türk ve İslam yurdu haline gelişinde ahilerin rolü ve önemi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(29), 547-561. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Mathews, K. R. (2014). Other peoples’ dishes: Islamic bacini on eleventh-century churches in Pisa. Gesta, 53(1), 5-23. Erişim adresi: https://www.journals.uchicago.edu
• Megaw, A. H. S. (1964). Glazed bowls in Byzantine churches, Deltion of the Christian Archeological Society, IV, 145-162. Erişim adresi: https://www.jstor.org
• Nicolaï A. and Vallauri L. (1986). A propos des céramiques ornementales sur les édifices médiévaux du sud de la France. Archéologie du Midi médiéval, 4, 103-111. Erişim adresi: https://www.persee.fr
• Orhanlı, O. (2018). Anadolu Türk mimarisinde bezeme unsuru olarak seramik kullanımı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Öney, G. (1971). Ankara’da Türk devri yapıları. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Özaydın, A. (1991). Ankara (İslami dönem). TDV İslam Ansiklopedisi, 3, içinde (s.203-204). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Özcan, A. (1996). Hacı İvaz Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi, 14, içinde (s.485-486). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Özdemir, R. (1991). Ankara (Osmanlılar devri). TDV İslam Ansiklopedisi, 3, içinde (s.204-209). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Özdeniz, H. H. (2019). Gevale Kalesi kazılarında bulunan Ortaçağ seramikleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Özkul Fındık, N. (2001). İznik roma tiyatrosu kazı buluntuları (1980-1995) arasındaki Osmanlı seramikleri. Ankara Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Öztaşkın, M. (2017). Byzantine and Turkish glazed pottery finds from Aphrodisias. Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, 10th-18th Centuries, 2, in (165-188). Kazan: Stratum Plus Journal.
• Parıgı, B. (2015). Söz kitabı Türkçe-İtalyanca sözlük (Çev. Yavuz Kartallıoğlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Polat, T. ve Orhanlı, O. (2020). Adıyaman camilerinde süsleme unsuru olarak “bacini” uygulamaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (35), 672-701. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Polat, T. (2021). Geç Dönem Osmanlı mimarisinde bölgesel bir süsleme: bacini (Şanlıurfa örnekleri üzerinden bir değerlendirme). Sanat Tarihi Dergisi, 30 (2), 1117-1145. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Sanders, G. D. R. (2015). William of Moerbeke's church at Merbaka: the use of ancient spolia to make personal and political statements. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 84(3), 583-626. Erişim adresi: www.researchgate.net
• Sargon, E. (1991). Ankara. TDV İslam Ansiklopedisi, 3, içinde (s.201-203). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Sönmez, Z. (1996). Hacı İvaz Paşa (Mimari). TDV İslam Ansiklopedisi, 14, içinde (s.486-487). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Turan, O. (1951). Selçuklular zamanında Sivas şehri. DTCF Dergisi, 9(4), 447-457. Erişim adresi: http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr
• Uysal, A. O. (1998). Ankara Arslanhane Camii üzerine bazı tespitler. VII. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri: II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı-Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 30 Nisan -02 Mayıs 1998, içinde (207-225). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Vallauri, L. (2011). Les “bacini”: disques de lumière en Méditerranée et sur les façades du Midi français. Les couleurs de la ville: Réalités historiques et pratiques contemporaines, Viviers, France, 185-194. Erişim adresi:
• Varvara, V. (2021). I Bacini di santa francesca romana al foro. Storie [di] Ceramiche 7: Bacini Ceramici 29 Ottobre 2020, in (53-58). İtalia: All’Insegna del Giglio.
• Yangaki, A. G. (2017). Immured Vessels in the Church of Panagia Eleousa, Kitharida, Crete. Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, 10th-18th Centuries, 2, in (135-164). Kazan: Stratum Plus Journal.
• Yetkin, Ş. (1972). Anadolu’da Türk çini sanatının gelişmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yıldırım, S. (2013). Ankara’nın Kalecik ilçesindeki camiler. History Studies, 5(2), 539-563. Erişim adresi: http://isamveri.org
• Yılmaz, G. (2009). Edirne-Zindanaltı kurtarma kazılarında erken Osmanlı seramikleri-I. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, (9), 25-42. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Yılmaz, İ. (1985). İtalyanca-Türkçe sözlük ve İtalyanca fiilleri. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Yüksel, A. E. (2016). Ankara cami ve mescitlerinde “Ankara üslubu. Journal of History and Future, 2(1), 154-177. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Тесленко, И. Б. (2021). Керамика крыма xv века. kyiv: Instıtute of Archeology National Academy of Sciences of Ukraine.