Etik Liderler Üretkenlik Karşıtı İş Davranışlarını Nasıl Etkiler? İş Tatmininin Rolü: Banka Çalışanları Örneği

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 3, 849 - 870, 30.09.2024

Fetullah Battal

https://doi.org/10.18037/ausbd.1383763

Öz

Bu çalışmanın amacı, etik liderlik ile üretkenlik karşıtı iş davranışları arasındaki ilişkiyi ortaya koyarken iş tatmininin rolünü incelemektir. Çalışma Bayburt ve Erzurum illerinde faaliyette bulunan özel banka çalışanlarını kapsamaktadır. Bu amaçla çalışmaya katılacak olan banka personeline gönüllülük esasına dayanarak anketler dağıtılmıştır. Katılımcıların anketlere verdiği cevaplar SPSS 22 programı yardımıyla analiz edilmiştir. Bulgular ve analizler sonucunda, özel banka çalışanlarının algıladığı etik liderlik davranışı güçlendikçe iş yerindeki üretkenlik karşıtı davranışlarının zayıfladığı görülmüştür. Ayrıca algılanan etik liderlik davranışının güçlü olması banka çalışanlarının iş tatmini duygularını yüksek oranda artırmaktadır. Son olarak, iş tatmini duygusu yüksek olan banka çalışanlarının üretkenlik karşıtı iş davranışı sergileme düzeyleri azalmaktadır. Etik liderlik davranışları ile üretkenlik karşıtı iş davranışları arasındaki ilişkide iş tatmini kısmi aracılık rolü üstlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Etik Liderlik, Üretkenlik Karşıtı Davranışlar, İş Tatmini

How Do Ethical Leaders Influence Counterproductive Work Behaviors? The Role of Job Satisfaction: The Case of Bank Employees

Öz

The aim of this study is to examine the role of job satisfaction while revealing the relationship between ethical leadership and counterproductive work behaviors. The study covers private bank employees operating in Bayburt and Erzurum provinces. For this purpose, surveys were distributed to bank personnel who would participate in the study on a voluntary basis.The participants' answers to the surveys were analyzed with the help of SPSS 22 program. As a result of the findings and analysis, it was observed that as the ethical leadership behavior perceived by private bank employees strengthens, their counterproductive behaviors at work weaken. In addition, strong perceived ethical leadership behavior significantly increases the job satisfaction of bank employees. Finally, bank employees with a high sense of job satisfaction are less likely to exhibit counterproductive work behavior. Job satisfaction plays a partial mediator role in the relationship between ethical leadership behaviors and counterproductive work behaviors.

Anahtar Kelimeler

Ethical Leadership, Counter Productive Work Behavior, Job Satisfaction

Kaynakça

• Addai, P., Avor, J., Ofori, I. N. ve Tweneboah, D. N. (2019). Ethical leadership and productive work attitudes among micro financial institutions in Ghana: Moderating role of organizational climate. Management Research Review, 42(9), 1049-1061. https://doi.org/10.1108/MRR-06-2018-0235
• Ahmed, B., Shad, I., Mumtaz, R. ve Tanveer, Z. (2012). Organizational ethics and job satisfaction: Evidence from Pakistan. African Journal of Business Management, 6(8), 2966-2973. doi:10.5897/AJBM11.2107
• Avey, J. B., Wernsing, T. S. ve Palanski, M. E. (2012). Exploring the process of ethical leadership: The Mediating role of employee voice and psychological ownership. J Bus Ethics, 107, 21–34. https://doi.org/10.1007/s10551-012-1298-2
• Banks, G. C., Whelpley, C. E., Oh, I.-S. ve Shin, K. (2012). (How) are emotionally exhausted employees harmful? International Journal of Stress Management, 19(3), 198. https://doi.org/10.1037/a0029249
• Baron, R. M. ve Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.6.1173
• Başol, O. ve Çömlekçi, M. F. (2020). İş tatmini ölçeğinin uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 1(2), 17-31. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/klusbmyo/issue/59287/839121
• Bedi, A., Alpaslan, C. M. ve Green, S. (2016). A meta-analytic review of ethical leadership outcomes and moderators. Journal of Business Ethics, 139(3), 517-536. https://doi.org/10.1007/s10551-015-2625-1
• Berghofer, D. ve Schwartz, G. (2008). The ethical leadership scales (Ethical competence scale, ethical leadership scale, ethical organization scale). USE: Trafford Publishing. https://www.amazon.com/Ethical-Leadership-Scales-Organization-Organizations/dp/1425165117
• Bolat, O. İ., Bolat, T. ve Seymen, O. A. (2009). Güçlendirici lider davranışları ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkinin sosyal mübadele kuramından hareketle incelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 215-239. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunsobed/issue/50238/648019
• Bouzari, M., Safavi, H. ve Vatankhah, S. (2020). The impact of ethical leadership on counterproductivity among cabin crews. European Journal of Tourism Research, 25, 2507-2507. https://doi.org/10.54055/ejtr.v25i.422
• Brief, A. P. ve Weiss, H. M. (2002). Organizational Behavior: Affect in the Workplace. Annual Review of Psychology, 53(1), 279-307. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.53.100901.135156
• Brown, M. E., Treviño, L. K. ve Harrison, D. A. (2005). Ethical leadership: A social learning perspective for construct development and testing. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 97(2), 117-134. https://doi.org/10.1016/j.obhdp.2005.03.002
• Çelik, S., Dedeoğlu, B. B. ve Inanir, A. (2015). Relationship between ethical leadership, organizational commitment and job satisfaction at hotel organizations. Ege AcademicReview, 15(1), 53-64. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/eab/issue/39935/474443
• Deery, S. J., Iverson, R. D., ve Walsh, J. T. (2006). Toward a better understanding of psychological contract breach: A study of customer service employees. Journal of Applied Psychology, 91(1), 166. https://doi.org/10.1037/0021-9010.91.1.166
• Demirtas, O. (2015). Ethical Leadership ınfluence at organizations: Evidence from the field. Journal of Business Ethics, 126(2), 273-284. https://doi.org/10.1007/s10551-013-1950-5
• Demirhan, H. (2017). Etkin bir mali yönetim aracı olarak kamuda hesap verme sorumluluğu ve kültür ilişkisi: Türkiye açısından bir analiz (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Eagly, A. H. ve Chaiken, S. (1993). The psychology of attitudes. Florida: Harcourt brace Jovanovich college publishers. Erişim adresi: https://psycnet.apa.org/record/1992-98849-000
• Eisenberger, R., Armeli, S., Rexwinkel, B., Lynch, P. D. and Rhoades, L. (2001). Reciprocation of perceived organizational support. Journal of Applied Psychology, 86(1),42. https://doi.org/10.1037/0021-9010.86.1.42
• Ekmekçioğlu, E. B. (2019). Etik liderlik ve işyeri sapkın davranışları ilişkisinde ahlaki uzaklaşma ve güç mesafesi oryantasyonunun rolü (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Enser, R. K. (2021). Trajediden kaçışın trajedisi: Gabrıel Garcıa Marquez’in Kırmızı Pazartesi adlı romanının incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 10(3), 996-1013. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/teke/issue/65009/1000800
• Esmer, Y. ve Özdaşlı, K. (2018). Akademik yönetimde psikolojik sözleşme ihlali, etik liderlik ve prososyal davranışlar. Ankara: Çizgi Kitapevi Yayınları. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Yusuf-Esmer/publication/325621265.
• Fatima, A., Atif, Q. M., Saqib, A. ve Haider, A. (2012). A path model examining the relations among organizational injustice, counterproductive work behavior and job satisfaction. International Journal of Innovation, Management and Technology, 3(6), 697. Erişim adresi: https://ijimt.org/papers/322-CM310.pdf
• Freeman, R. E. and Stewart, L. (2006). Developing ethical leadership. Business Roundtable Institute for Corporate Ethics, 9, 1-17. Erişim adresi: https://link.springer.com/article/10.1057/jdg.2009.20
• Fruhen, L., Flin, R. ve McLeod, R. (2013). Chronic unease for safety in managers: A conceptualisation. Journal of Risk Research, 17, 969-979. doi: 10.1080/13669877.2013.822924
• Ghahroodi, H. K., Mohd, M. Z. B. T. S. ve Ghorban, Z. S. (2013). Examining ethical leadership and ıts ımpacts on the followers’ behavioral outcomes, Asian Social Science, 9(3), 91-96. doi:10.5539/ass.v9n3p91
• Guy, M. E. (1990). Ethical decision making in everyday work situations. Bloomsbury Publishing USA. Erişim adresi: https://books.google.com.tr/books?id=eRo0vcsbslQC&printsec=front_cover&redir_esc=y
• Gürbüz, S. ve Bayık, M. E. (2021). Aracılık modellerinin analizinde yeni yaklaşım: Baron ve Kenny’nin yöntemi hâlâ geçerli mi? Türk Psikoloji Dergisi, 37(99), 1-14. https://doi.org/10.31828/tpd1300443320191125m000031
• Hair, J. F., Anderson, R. E., Tatham, R. L. ve Black, W. C. (1987). Multivariate data analysis with readings. New York: McMillan. Erişim adresi: https://library.wur.nl/WebQuery/titel/505786
• Hair, J. F., Risher, J. J., Sarstedt, M. ve Ringle, C. M. (2019). When to use and how to report the results of PLS-SEM. European Business Review, 31(1), 2-24. https://doi.org/10.1108/EBR-11-2018-0203
• Harper, D. (1990). Spotlight abuse-save profits. Industrial distribution, 79(3), 47-51. Erişim adresi: https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=2509584
• Hassan, S., Wright, B. E. ve Yukl, G. (2014). Does ethical leadership matter in government? Effects on organizational commitment, absenteeism, and willingness to report ethical problems. Public Administration Review, 74(3), 333-343. https://doi.org/10.1111/puar.12216
• Hayes, A. F. (2018). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach (2nd Ed.). New York, NY: The Guilford Press.
• Hayes, A. F. (2009). Beyond Baron and Kenny: Statistical mediation analysis in the new millennium. Communication Monographs, 76(4), 408-420. https://doi.org/10.1080/03637750903310360
• Huang, S. Y., Li, M. W. ve Chang, T. W. (2021). Transformational leadership, ethical leadership, and participative leadership in predicting counterproductive work behaviors: evidence from financial technology firms. Frontiers in Psychology, 12, 658727. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.658727
• Jonathan, H., Darroux, C. ve Massele, J. (2013) Perceived Job satisfaction and its impact on organizational commitment: An empirical study of public secondary school teachers in dodoma, Tanzania, IOSR Journal of Business and Management, 13(3), 41-52. doi: 10.9790/487X-1334152
• Judge, T. A. ve Church, A. H. (2000). Job satisfaction: Research and practice. Industrial and Organizational Psychology: Linking Theory with Practice, 166, 198. Erişim adresi: https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=2982860
• Kılılnç, S. (2017). Yöneticilerin etik liderlik davranışlarının örgütsel özdeşleşme, sapkın davranışlar ve sinizme etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi. Erişim adresi: http://acikerisim.nevsehir.edu.tr/handle/20.500.11787/294
• Kickul, J. (2001). When organizations break their promises: Employee reactions to unfair processes and treatment. Journal of Business Ethics, 29(4), 289-307. https://doi.org/10.1023/A:1010734616208
• Koçel, T. (2007). İşletme yöneticiliği: Yönetim ve organizasyon, organizasyonlarda davranış, klasik, modern, çağdaş ve güncel yaklaşımlar. İstanbul: Arıkan Basım Yayınları.
• Kouzes, J. M. ve Posner, B. Z. (1993). Credibility. San Francisco: Jose Bass. Inc. Publisher. https://cmc.marmot.org/Record/.b12460291
• Locke, E. A. (1976). The nature and causes of job satisfaction. In Handbook of industrial and organizational psychology. Erişim adresi: https://cir.nii.ac.jp/crid/1573105975115113600
• Minkes, A. L., Small, M. W. ve Chatterjee, S. R. (1999). [No title found]. Journal of Business Ethics, 20(4), 327-335. https://doi.org/10.1023/A:1005741524800
• Mount, M., Ilies, R. ve Johnson, E. (2006). Relationship of personality traits and counterproductive work behaviors: The mediating effects of job satisfaction. Personnel Psychology, 59(3), 591-622. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.2006.00048.x
• Neuman, J. H. ve Baron, R. A. (2005). Aggression in the workplace: A social-psychological perspective. Erişim adresi: https://psycnet.apa.org/record/2004-19514-001
• Öcel, H. (2010). Üretim karşıtı iş davranışları ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 13(26), 18-26. Erişim adresi: https://toad.halileksi.net/olcek/uretim-karsiti-is-davranislari-olcegi/
• Öztürk, B. (2018). Örgütsel stresle başa çıkma, örgütsel adalet algısı, iş tatmini ve duyguların üretkenlik karşıtı iş davranışlarındaki rolü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pascal, B. (1852). Pensées de Pascal publiées dans leur texte authentique avec un commentaire suivi et une étude littéraire par Ernest Havet... Dezobry et E. Magdeleine. Erişim adresi: https://www.google.com/books?hl=trvelr=veid=-Sk-AAAAcAAJveoi=fndvepg=PR51vedq=++Pascal, +B.+(1852).+pens%C3%A9es.+Dezobry+et+E.+Magdeleine.veots=Eb-5FfDhyjvesig=jaL1jowURZ76c 7OSbJm0ZtAjLyc
• Robinson, S. L. ve Bennett, R. J. (1997). Workplace deviance: Its definition, its manifestations, and its causes. Erişim adresi: https://psycnet.apa.org/record/1998-07309-001
• Rost, J. C. (1995). Leadership: A discussion about ethics. Business ethics quarterly, 5(1), 129-142. https://doi.org/10.2307/3857276
• Rousseau, D. M. (1990). New hire perceptions of their own and their employer’s obligations: A study of psychological contracts. Journal of Organizational Behavior, 11(5), 389-400. https://doi.org/10.1002/job.4030110506
• Rucker, D. D., Preacher, K. J., Tormala, Z. L. ve Petty, R. E. (2011). Mediation analysis in social psychology: Current practices and new recommendations: Mediation analysis in social psychology. Social and Personality Psychology Compass, 5(6), 359-371. https://doi.org/10.1111/j.1751-9004.2011.00355.x
• Sackett, P. R. (2002). The structure of counterproductive work behaviors: Dimensionality and relationships with facets of job performance. International Journal of Selection and Assessment, 10(1-2), 5-11. https://doi.org/10.1111/1468-2389.00189
• Senaviratna, N. ve A Cooray, T. M. J. (2019). Diagnosing multicollinearity of logistic regression model. Asian Journal of Probability and Statistics, 5(2), 1-9. 10.9734/ajpas/2019/v5i230132
• Sökmen, A., Kenek, G. ve Uğraş, E. (2019). Etik liderlik ve üretkenlik karşıtı iş davranışı ilişkisi: Örgütsel bağlılığın aracı rolü. Third Sector Social Economic Review, 54(4), 1568-1582. doi: 10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.19.09.1184
• Spector, P. E. ve Fox, S. (2005). The stressor-emotion model of counterproductive work behavior. Erişim adresi: https://psycnet.apa.org/record/2004-19514-007
• Spencer, H. (1893). The principles of ethics, (Vol. 2). Erişim adresi: https://psycnet.apa.org/psycinfo/2008-12548-000/
• Tekeli, M. (2022). İş tatmininin üretkenlik karşıtı iş davranışına etkisi: Otel işletmelerine yönelik bir uygulama. doi:10.33083/joghat.2022.196
• Thomas, C. (2001). The ethical leader. Executive Excellence, 18(1), 15. Erişim adresi: http://www.ef.uni lj.si/docs/osebnestrani/MIhelic_Lipicnik_Tekavcic_2010_clute.pdf
• Tian, Q., Zhang, L. ve Zou, W. (2014). Job insecurity and counterproductive behavior of casino dealers–the mediating role of affective commitment and moderating role of supervisor support. International Journal of Hospitality Management, 40, 29-36. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2014.03.005
• Turnley, W. H. ve Feldman, D. C. (2000). Re-examining the effects of psychological contract violations: Unmet expectations and job dissatisfaction as mediators. Journal of Organizational Behavior, 21(1), 25-42. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1379(200002)21:1<25::AID-JOB2>3.0.CO;2-Z
• Vardi, Y. ve Wiener, Y. (1996). Misbehavior in organizations: A motivational framework. Organization Science, 7(2), 151-165. https://doi.org/10.1287/orsc.7.2.151
• Yılmaz, V. ve Kinaş, Y. (2020). Kısmi en küçük kareler yapısal eşitlik modellemesiyle bir elektrik dağıtım şirketinin hizmet kalitesinin araştırılması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(2), 437-456. https://doi.org/10.17153/oguiibf.534641