8th President Turgut Özal's Istanbul Technical University Years as the Construction Process of Conservative and Liberal Engineer Habitus (1945-1950)

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 3, 563 - 582, 25.09.2025

Sami Orçun Ersay

https://doi.org/10.18037/ausbd.1711881

Öz

This study has two main aims, which are connected to each other in a cause-and-effect manner. The first of these, and the motivation behind the writing of this article, is the problem of “given value” in the literature on Turgut Özal, the 8th President of Turkey. The problem of taken for granted value is related to the fact that the liberal-conservative identity attributed to Özal in terms of political identity and temperament is constantly reproduced in the relevant literature from an essentialist perspective without being problematized in academic studies. This perspective leads to the production of Turgut Özal narratives that are singular, isolated even from their own historical reality and generalized, thus overlooking possible nuance differences. This approach, which hegemonizes the literature on Özal, focuses on the 13 years from the beginning of the 1980s, when Özal's public recognition increased, until his death in 1993. However, the socio-political identity of a biographical subject is formed in the earlier stages of his life story. This leads to the second main aim of the study: Turgut Özal's years at Istanbul Technical University should be scrutinized as a critical phase of the formation of his socio-political identity. In this context, the article focuses on Özal's years at ITU between 1945 and 1950. The study combines the historical material from this period with the theory of biography, oral history and Bourdieu's sociological concepts of habitus, capital and space. Consistent with the main problematic of the study, the main finding of the aforementioned tripartite methodology is that Turgut Özal's university years have a critical importance in the formation process of his socio-political identity.

Anahtar Kelimeler

Turgut Özal , the problem of given value , liberalism , conservatism , theory of biography , Bourdie sociologie

8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın Muhafazakâr ve Liberal Mühendis Habitusunun İnşa Süreci Olarak İstanbul Teknik Üniversitesi Yılları (1945-1950)

Öz

Bu çalışmanın, birbirine neden-sonuç bağıyla bağlı iki temel amacı vardır. Bunlardan ilki ve makalenin kaleme alınma motivasyonunu oluşturan unsur, 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal’a dair ilgili literatürdeki “verili değer” problemidir. Verili değer problemi, siyasi kimlik ve mizaç hususunda Özal’a atfedilen liberal-muhafazakâr kimliğinin, akademik çalışmalarda sorunsallaştırılmadan, özcü bir bakış açısıyla, ilgili alan yazınında sürekli yeniden üretilmesiyle ilgilidir. Bu perspektif, Özal’ı merkez alan akademik yazında; tekil, kendi tarihsel gerçekliğinden dahi yalıtılmış, genelleştirilmiş; bu yüzden olası nüans farklılıklarını gözden kaçıran Turgut Özal anlatılarının üretilmesine sebep olur. Özal ile ilgili literatürü hegemonyasına altına alan bu yaklaşımın, ağırlıkla odaklandığı dönem aralığı ise Özal’ın kamusal tanınırlığının arttığı 1980’lerin başından 1993’teki ölümüne kadar geçen 13 senedir. Halbuki biyografik bir öznenin sosyo-politik kimliği, yaşam hikayesinin daha erken evrelerinde oluşur. Bu durum çalışmanın ikinci temel amacını da ortaya çıkarır: Turgut Özal’ın sosyo-politik kimliğinin oluşum sürecinin, kritik bir evresi olarak İstanbul Teknik Üniversitesi yıllarının mercek altına alınması gerekliliği. Bu bağlamda makale, Özal’ın 1945-1950 yılları arasında İTÜ’de geçirdiği yıllarını odağına alır. Çalışma bu süreç içerisindeki tarihsel malzemeyi; biyografi teorisi, sözlü tarih ve Bourdieu sosyolojisinin temel kavramları olan habitus, sermaye ve alan kavramları ile birlikte düşünen üçlü bir yöntem ile işler. Anılan üçlü yöntem izleğinde ulaşılan temel bulgu, çalışmanın ana sorunsalıyla tutarlı bir şekilde, Turgut Özal’ın sosyo-politik kimliğinin oluşum sürecinde üniversite yıllarının kritik bir önemi haiz olduğudur.

Anahtar Kelimeler

Turgut Özal , verili değer problemi , liberalizm , muhafazakârlık , biyografi teorisi , Bourdieu sosyolojisi

Etik Beyan

Derginizin ve genel olarak Akademik yazın hayatının tüm etik ilkelerine uyulmuştur. Ayrıca, Araştırma kapsamında herhangi bir kişiyle ve/veya kurumla çıkar çatışması/ilişkisi bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Arklay, T. (2006). Political Biography: Its Contribution to Political Science, (Ed.) T. Arklay, Australian Political Lives Chronicling Political Careers And Administrative Histories, İçinde (s.13-23), Canberra: The Australia and New Zealand School of Government (ANZSOG)
• Akşam Gazetesi, 11 Nisan 1950 tarihli nüsha.
• Barlas, M. (1994). Turgut Özal’ın Anıları, İstanbul: Sabah Kitapları.
• Birand, M.A., Yalçın, S. (2001). The Özal, İstanbul: Doğan Kitap.
• Birinci K. (2017). Terakkici Muahafakâr Bir Mütefekkirin Sivil Toplum Tecrübesi: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 52(14), s.178-197.
• Bolton, G. (2006) The Art Of Australian Political Biography, (Ed.) T. Arklay, Australian Political Lives Chronicling Political Careers And Administrative Histories, İçinde s.1-12, Canberra: The Australia and New Zealand School of Government (ANZSOG)
• Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (pp. 241-258). New York: Greenwood.
• Bourdieu, P. (1997). Toplumbilim Sorunları. Çev: Işık Ergüden, İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Bourdieu, P. Wacquant L. (2003). Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan, K. (1994). Turgut Özal Belgeseli, Ankara: THA Yayınevi.
• Dursun, M. T., & Aydın, Ç. (2022). Sosyal Bilim Araştırmalarında Sözlü Tarih Yöntemi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (Özel Sayı 2), s.1-18, https://doi.org/10.18037/ausbd.1227271
• Edinger, L. J. (1964) Political Science and Political Biography: Reflections on the Study of the Leadership, The Journal of the Politics 26(2), p.423-439
• Jourdain A., Sidonie N. (2016). Pierre Bourdieu’nun Kuramı ve Sosyolojik Kuramı, Çev: Öykü Elitez, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gök, H.V. (2021). Mareşal Fevzi Çakmak’ın Vefatının Türk Basınına Yansıması ve Radyoevi Hadisesi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (35), s.125-154. https://doi.org/10.20427/turkiyat.873389
• Işık, U. (2015). İdeoloji: Gelenekten Geleceğe, Google: E-Book.
• Karaca, M. (2012). İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mühendislik Tarihimiz, İstanbul: Mavi Ofset.
• Karataş, M. (2014). Cumhuriyet Halk Partisi’nin Siyasal İktidar Anlayışı (1946-1950), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 29(7), s.505-524.
• Kaya A. (2007). Pierre Bourdieu’nün Pratik Kuramının Kilidi: Alan Kavramı, Ocak ve Zanaat Pierre Bourdieu Derlemesi. (Ed.) Çeğin G., Göker E., Arlı A., Tatlıcan Ü., İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaya, Y., Yücer, R. (2018). Türkiye’de Liberalizm Hareketlerine Öncü Bir Model Olarak Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti (1947-1950), Tarih Okulu Dergisi, (38), s.611-663. DOI: 10.14225/Joh1495
• Özdemir, H. (2014). Turgut Özal, İstanbul: Doğan Kitap.
• Parke, C. N. (2002). Biography: Writing Lives, New York: Routhledge.
• Resmi Gazete, 23.6.1945, Sayı: 6039, s.8929- 8930
• Sağlam, S. (2016) 1923-1950 Yılları Arasında Türkiye’de Kent ve Kentleşme Olgusu, Sosyoloji Konferansları,53(1), s.257-274. DOI: 10.18368/IU/sk.09525
• Sargın, S. (2007). Türkiye’de Üniversitelerin Gelişim Süreci ve Bölgesel Dağılımı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5), (s.133-150).
• Serin, N. (1984). Mekteb-i Mülkiyeden Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne 125.Yıl, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 40(1), s.9-16.
• Swartz D. (2011). Kültür ve İktidar Pierre Bourdieu’nün Sosyolojisi, Çev: Elçin Gen, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. (2010). Birlikte Yazılan ve Öğrenilen Bir Tarihe Doğru, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2014) Türkiye’nin Kentleşme Deneyiminden Öğrenebileceklerimiz, İstanbul: TEPAV Yayınları.
• Toker, E., Yükseler N., (2011) İTÜ’nün Çınarları Elektrik Elektronik Fakültesi Anılar ve Görüşler, Ankara: Elektrik Mühendisleri Odası Yayınları.
• Turner, J.H. (1991). The Structure of Sociological Theory. California: Wadsworth Publishing.
• Yaşar, M. E. (2005). İskenderpaşa Cemaaeti, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt:6, İslamcılık, İstanbul: İletişim Yayınları. S.323-345.
• Yücebaş, M. (2014). 1933 Darülfünun’un İlgası ve Yeni Üniversitenin Ruhu: Basında Üniversitenin Anlamı, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13(2), s.259-283.