Tracing the Pragmatic Nature of Justice and Development Party (AKP) Back to Its Party Programme

Yıl 2025, Cilt: 80 Sayı: 3, 419 - 442, 10.09.2025

Canan Özbey

https://doi.org/10.33630/ausbf.1588858

Öz

This article examines the Justice and Development Party (Adalet ve Kalkınma Partisi – AKP) and argues that the party’s strategic adaptability is not incidental but intrinsic to its political identity. While the AKP has its roots in political Islam, it has consistently recalibrated its discourse and policies to maintain and consolidate power. By analyzing the party’s program and juxtaposing it with its policy record in key areas such as fundamental rights, economy, education and gender, this study demonstrates that pragmatism is embedded in both the party’s founding vision and its long-term governance approach. The article defines pragmatism as a political orientation that prioritizes outcomes over ideological coherence and views the AKP’s shifts, ranging from EU-aligned reformism to competitive authoritarianism, not as ideological inconsistencies but as expressions of a flexible, interest-driven strategy. Finally, the study highlights how the AKP has instrumentalized both Islamist and secular-democratic narratives, reconfiguring them in response to changing political contexts.

Anahtar Kelimeler

Turkish politics , Party programs , Justice and Development Party (AKP) , Political pragmatism , Political Islam , Authoritarianization

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin (AKP) Pragmatik Doğasının Parti Programında İzinin Sürülmesi

Öz

Bu makale Adalet ve Kalkınma Partisi’ni (AKP) incelemekte ve partinin stratejik uyum yeteneğinin tesadüfi değil, siyasi kimliğinin temel bir parçası olduğunu öne sürmektedir. AKP’nin kökleri siyasal İslam’a dayanmasına rağmen, iktidarını sürdürmek ve pekiştirmek amacıyla söylem ve politikalarını sürekli olarak yeniden şekillendirmiştir. Partinin programı ile temel haklar, ekonomi, eğitim ve toplumsal cinsiyet gibi kilit alanlardaki politika uygulamaları karşılaştırılarak yapılan analiz, pragmatizmin hem partinin kuruluş vizyonuna hem de uzun vadeli yönetim anlayışına içkin olduğunu ortaya koymaktadır. Makale, pragmatizmi ideolojik tutarlılıktan ziyade sonuçlara öncelik veren bir siyasi yönelim olarak tanımlamakta ve AKP’nin Avrupa Birliği yanlısı reformculuktan rekabetçi otoriterliğe uzanan dönüşümlerini ideolojik tutarsızlıklar olarak değil, esnek ve çıkar odaklı bir stratejinin ifadeleri olarak değerlendirmektedir. Son olarak, çalışma AKP’nin hem İslamcı hem de seküler-demokratik anlatıları araçsallaştırarak, bunları değişen siyasi bağlamlara göre nasıl yeniden yapılandırdığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye siyaseti , Parti programları , Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) , Siyasal pragmatizm , Siyasal İslam , Otoriterleşme

Kaynakça

• 18. Millî Eğitim Şûrası Kararları. (2010). 18. Millî Eğitim Şûrası Kararları. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29170222_18_sura.pdf
• Akdoğan, Y. (1994). İstanbul, İslam Kültür Merkezi Olacak. Yeni Zemin, 15, 11–13.
• Akdoğan, Y. (2004). Ak Parti ve Muhafazakâr Demokrasi. Alfa Yayınları.
• AKP’s Program. (2002). Kalkınma ve Demokratikleşme Programı. Ak Parti. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/bitstream/handle/11543/926/200205071.pdf?sequence=1&i sAllowed=y
• Altınordu, A. (2016). The Political Incorporation of Anti-System Religious Parties: The Case of Turkish Political Islam (1994–2011). Qualitative Sociology, 39(2), 147–171.
• Atabay, B. (2025, October 7). Zorunlu eğitimin kısaltılması tartışması: “Talep olursa değerlendiririz.” BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/articles/c98wjw9n293o
• Balta, E., Kaltwasser, C. R., & Yagci, A. H. (2022). Populist attitudes and conspiratorial thinking. Party Politics, 28(4), 625–637.
• Baykan, T. S. (2018). The Justice and Development Party in Turkey: Populism, Personalism, Organization. Cambridge University Press.
• Baykan, T. S. (2023). Otoriter ve Şahısçıl Yönelimler Karşısında Partiler, Parti Sistemleri ve Demokrasi. In M. Çınar (Ed.), Demokrasi (Kavram-Kurum-Süreç): Kavram, Kurum, Süreç. İletişim Yayınları.
• BBC News Türkçe. (2021, August 11). Erdoğan: Kim “İstanbul Sözleşmesi” diye başlayan bir cümle kurarsa ona en başta kadınlarımız tepki göstermelidir. BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-59214996
• BBC News Türkçe. (2024, March 6). Çocuk işçilerin ölümüyle gündeme gelen MESEM nedir, neden eleştiriliyor? BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/articles/cpwwzqnqg61o
• Bianet. (2014, December 22). Erdoğan: 1-2-3-4 Çocuk, Gerisi Allah Kerim. Bianet. https://bianet.org/haber/erdogan-1-2-3-4-cocuk-gerisi-allah-kerim-160991
• Bianet. (2021, March 22). Cumhurbaşkanlığı’ndan İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme açıklaması. Bianet. https://m.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/241171-cumhurbaskanligi-ndan istanbul-sozlesmesi-nden-cekilme-aciklamasi
• Boğaziçi University, Faculty of Education. (2012). 5.1.1961 tarih ve 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi Hakkında Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nin Güncellenen Görüşü. https://web.archive.org/web/20140318062400/http://www.fed.boun.edu.tr/default.asp?MainId=18
• Çakır, R. (2005). Millî Görüş Hareketi. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık (Vol. 6). İletişim Yayınları.
• Cerrahoğlu, N. (1996, July 14). Veliaht’ Tayyip Erdoğan’a göre RP hepimizin partisi: “Demokrasi bizim için araçtır.” Milliyet.
• Çınar, M. (2018). From Moderation to De-moderation: Democratic Backsliding of the AKP in Turkey. In J. L. Esposito, L. Zubaidah Rahim, & N. Ghobadzadeh (Eds.), The Politics of Islamism (pp. 127–157). Springer International Publishing.
• Dağı, İ. D. (2005). Transformation of Islamic political identity in Turkey: Rethinking the West and westernization. Turkish Studies, 6(1), 21–37.
• Deutsche Welle Türkçe (DW). (2021, December 31). Erdoğan’dan faiz açıklaması: Bizim silahımız Nas. Deutsche Welle Türkçe (DW). https://www.dw.com/tr/erdoğandan-faiz-açıklaması bizim-silahımız-nas/a-60302714
• Dewey, J. (1929). The Quest for Certainty: A Study of the Relation of Knowledge and Action. George Allen & Unwin Ltd.
• Erdoğan, R. T. (2011, March 6). [X]. https://twitter.com/RTErdogan/status/76645089455247361?lang=en
• Euronews. (2025, June 1). Erdoğan, doğurganlık seviyesinin düştüğüne işaret edip 2025’i ‘Aile Yılı’ ilan etti. Euronews. https://tr.euronews.com/2025/01/06/erdogan-dogurganlik-seviyesinindustugune-isaret-edip-2025i-aile-yili-ilan-etti
• Evrensel Gazetesi. (2017, December 3). AKP’liler Hollanda’yı portakal sıkarak protesto etti. Evrensel Gazetesi. https://www.evrensel.net/haber/311826/akpliler-hollandayi-portakal-sikarakprotesto-etti
• Guida, M. (2018). Negotiating Values in the Islamist Press after 2013. Middle East Critique, 27(2), 193–206.
• Gülalp, H. (1999). Political Islam in Turkey: The Rise and Fall of the Refah Party. The Muslim World, LXXXIX(1).
• Gumuscu, S. (2024). The AKP and Stealth Islamization in Turkey. Turkish Studies, 25(3), 371–397.
• Haber Türk. (2021, December 20). Nas ne demek, nedir? Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kullandığı Nas kelimesinin anlamı. Haber Türk. https://www.haberturk.com/nas-ne-demek-nedir-naskelimesinin-anlami-3276866
• Hürriyet. (2002, July 16). Erdoğan: İslamcı değilim. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/erdoganislamci-degilim-84971
• Hürriyet. (2012, February 2). Dindar gençlik yetiştireceğiz. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/dindar-genclik-yetistirecegiz-19825231
• Hürriyet. (2013, August 11). Yalçınbayır: AK Parti’yi “muhafazakâr demokrat” olarak kurmadık. Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/yalcinbayir-ak-partiyi-muhafazakar-demokrat olarak-kurmadik-25071249
• James, W. (1907). Pragmatism: A New Name for Some Old Ways of Thinking. Longmans, Green & Co.
• Kaya, A. (2015). Islamisation of Turkey Under the AKP Rule: Empowering Family, Faith and Charity. South European Society and Politics, 20(1), 47–69.
• Kitschelt, H., & Wilkinson, S. I. (2007). Citizen-Politician Linkages: An Introduction. In H. Kitschelt & S. I. Wilkinson (Eds.), Patrons, Clients and Policies: Patterns of Democratic Accountability and Political Competition. Cambridge University Press.
• Kubicek, P. (2020). Faulty Assumptions about Democratization in Turkey. Middle East Critique, 29(3), 245–257.
• Magaloni, B. (2014). Defining Political Clientelism’s Persistence. In D. A. Brun & L. Diamond (Eds.), Clientelism, Social policy, and the Quality of Democracy. JHU Press.
• Mecham, R. Q. (2004). From the Ashes of Virtue, a Promise of Light: The Transformation of Political Islam in Turkey. Third World Quarterly, 25(2), 339–358.
• Middle East Technical University, Faculty of Education. (2012). “5.1.1961 tarih ve 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” Hakkında ODTÜ Eğitim Fakültesinin Görüşü. https://web.archive.org/web/20120324062456/http://www.fedu.metu.edu.tr/web/documents/other/222sayilIlkogretimveEgitimKanunuHakkindaEgitimFakultesiGorusu_s4_1.pdf
• Mynet Haber. (2002, May 8). Muhafazakar demokratız. Mynet Haber. https://haber.mynet.com/muhafazakar-demokratiz-110100004581
• NTVMSNBC. (2001, August 14). AK Parti’nin programı. NTVMSNBC. http://arsiv.ntv.com.tr/news/99825.asp
• Öktem, K. (2011). Turkey Since 1989: Angry Nation. Zed Books.
• Öniş, Z. (2001). Political Islam at the Crossroads: From Hegemony to Co-existence. Contemporary Politics, 7(4), 281–298.
• Özbudun, E. (2022). Constitutions and Political Systems. In J. Jongerden (Ed.), The Routledge Handbook on Contemporary Turkey (pp. 144–152). Routledge.
• Öztürk, F. (2018, August 18). AKP kongresinde partililerin gündemi “dış güçler”: Bunun altından sadece Reis kalkabilirdi. BBC Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/45235386
• Peirce, C. S. (1878). How to Make Our Ideas Clear. Illustrations of the Logic of Science.” Popular Science Monthly, 12, 286–302.
• Riker, W. H. (1986). The Art of Political Manipulation. Yale University Press.
• Sartori, G. (1976). Parties and Party Systems: A Framework for Analysis. Cambridge University Press.
• Schmitt, C. (2005). Political Theology: Four Chapters on the Concept of Sovereignty. The University of Chicago Press.
• T24. (2025, May 23). Erdoğan, kürtaj için “cinayet” dedi, gelecek 10 yılı “Aile ve Nüfus Yılı” ilan etti: Demografik dengemiz alt üst oldu, bu bir felaket! T24. https://t24.com.tr/haber/erdogan 2026-2035-donemini-aile-ve-nufus-10-yili-ilan-ediyoruz,1240897
• Taşkın, Y. (2017). AKP Devri: Türkiye Siyaseti, İslamcılık, Arap Baharı. Birikim Kitapları. TMMOB İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Çalışma Grubu. (2024). MESEM ve Çocuk İşçi Ölümleri Hakkında TMMOB İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Çalışma Grubu Değerlendirmeleri. http://www.tmmob.org.tr/icerik/mesem-ve-cocuk-isci-olumleri-hakkinda-tmmob-iscisagligi-ve-guvenligi-calisma-grubu
• Tuğal, C. (2009). Passive Revolution: Absorbing the Islamic Challenge to Capitalism. Stanford University Press.
• Tugal, C. (2016). The Fall of the Turkish Model: How the Arab Uprisings Brought Down Islamic Liberalism. Verso books.
• Türegün, A. (2023). The Political Ideology of Turkey’s Islamist Swing Under Erdoğan. Journal of Political Ideologies, 1–23.
• White, J. (2014). Muslim Nationalism and the New Turks. Princeton University Press.
• Yavuz, M. H. (2009). Secularism and Muslim Democracy in Turkey. Cambridge University Press.
• Yavuz, M. H., & Öztürk, A. E. (2019). Turkish Secularism and Islam Under the Reign of Erdoğan. Southeast European and Black Sea Studies, 19(1), 1–9.