The Word of Class Struggle: Tracing the 19th-Century Koldere Çiftliği Resistance Through Newspaper Articles

Yıl 2025, Sayı: Advanced Online Publication, 1 - 27

Umut Gündoğdu

https://doi.org/10.33630/ausbf.1752481

Öz

This study examines a peasant uprising that occurred at Koldere Çiftliği in Western Anatolia during the late 19th century, drawing upon articles published in the İstanbul newspapers Saadet and Tarik. Following the sale of the çiftlik to the Balyozzade family, the peasants initiated resistance, claiming their "right of pre-emption" (hakk-ı rüçhan) had been violated. This struggle unfolded through both legal and violent actions, eventually being brought to public attention via the newspapers. Peasant representatives and landowners penned articles directly addressing each other, turning the debate into a newspaper polemic. These writings are significant as they illustrate how class contradictions between rural laborers and property owners in the Ottoman provinces were represented in the press of the period. The article evaluates these newspapers—which fall outside classic bureaucratic documents and directly host inter-class discourse struggles—as a unique source type for social history writing. The events at Koldere are noteworthy as a case study, not only because they were part of the general unrest created by the increasing prevalence of capitalist production relations in the provinces at the turn of the century, but also because the eruption of resistance immediately upon the sale of the çiftlik (whose inhabitants were Greek) to Armenian landowners, and the subsequent reflection of the struggle in the press through lawyers, allows for a discussion of ethno-religious conflicts between the Greek and Armenian communities.

Anahtar Kelimeler

Newspaper polemic , Koldere Çiftliği , Peasant resistance , Ottoman countryside , Balyozzade Family

Sınıf Mücadelesinin Sözü: 19. Yüzyılda Koldere Çiftliği Direnişinin Gazete Makalelerinden Takibi

Öz

Bu çalışma, 19. yüzyıl sonlarında Batı Anadolu’daki Koldere Çiftliği’nde yaşanan bir köylü ayaklanmasını, İstanbul’da yayımlanan Saadet ve Tarik gazetelerinde çıkan makaleler üzerinden incelemektedir. Çiftliğin Balyozzade ailesine satışının ardından köylülerin “hakk-ı rüçhan”larının ihlal edildiğini ileri sürerek başlattıkları direniş, hem hukuki hem de şiddet içeren eylemlerle sürdürülmüş, ardından mücadele gazeteler aracılığıyla kamuoyuna taşınmıştır. Köylü vekilleri ve toprak sahipleri doğrudan birbirlerine hitap eden yazılar kaleme almış ve tartışma bir gazete polemiği halini almıştır. Bu yazılar, Osmanlı taşrasında kır emekçileri ile mülk sahipleri arasındaki sınıfsal çelişkilerin dönemin basınında nasıl temsil edildiğini göstermesi bakımından önemlidir. Makale, klasik bürokratik belgelerin dışında kalan ve doğrudan sınıflar arası söylem mücadelesine sahne olan bu gazeteleri, sosyal tarih yazımı açısından özgün bir kaynak türü olarak değerlendirmektedir. Koldere’de yaşananlar yüzyıl sonunda iyiden iyiye yaygınlaşan kapitalist üretim ilişkilerinin taşrada yarattığı genel huzursuzluk ortamının parçası olduğu kadar ahalisi Rum olan çiftliğin Ermeni toprak sahiplerine satıldığı anda direnişin patlaması ve mücadelenin avukatlar aracılığıyla basına yansıtılmasıyla Rum ve Ermeni cemaatleri arasındaki etno-dinsel mücadeleleri de tartışmaya olanak sağlaması bağlamında incelemeye değer bir vaka olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gazete polemiği , Koldere Çiftliği , Köylü direnişi , Osmanlı taşrası , Balyozzadeler

Teşekkür

Bu çalışmanın erken aşamalarından itibaren katkılarını esirgemeyen Prof. Dr. Alp Yücel Kaya’ya teşekkürü borç bilirim.

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
• A. MKT. MHM. 367/3.
• A. MKT. UM. 1107/51.
• DH. MKT. 1462/120; 1555/57; 1557/86.
• DH. ŞFR. 137/42.
• HR. MKT. 707/86; 757/59; 770/6; 774/56; 775/9.
• İ. DH. 954/75434; 1164/90968.
• İ. MMS. 106/4530.
• ML. EEM. 130/11; 300/13; 485/7; 510/48.
• ML. VRD. TMT. d. 2272.
• MVL. 652/119; 691/24.
• ŞD. 386/64.
• Y. MTV. 35/113.
• Y. PRK. ASK. 200/96.
• Y. PRK. AZJ. 14/69.
• Süreli Yayınlar
• Saadet, 1 Teşrinievvel 1304 [13.10.1888], no: 1152.
• Saadet, 4 Teşrinievvel 1304 [16.10.1888], no: 1155.
• Saadet, 8 Teşrinievvel 1304 [20.10.1888], no: 1158.
• Saadet, 9 Teşrinievvel 1304 [21.10.1888], no: 1159.
• Saadet, 15 Teşrinievvel 1304 [27.10.1888], no: 1164.
• Saadet, 19 Teşrinievvel 1304 [31.10.1888], no: 1168.
• Saadet, 22 Teşrinievvel 1304 [03.11.1888], no: 1170.
• Saadet, 2 Teşrinisani 1304 [14.11.1888], no: 1180.
• Tarik, 11 Teşrinievvel 1304 [23.10.1888], no: 1644.
• Tarik, 13 Teşrinievvel 1304 [25.10.1888], no: 1646
• Tarik, 18 Teşrinievvel 1304 [30.10.1888], no: 1651.
• Tarik, 19 Teşrinievvel 1304 [31.10.1888], no: 1652.
• İkincil Kaynaklar
• Adıtatar, F. (2020). On Dokuzuncu Yüzyılda İzmir’de İngilizler: İngiliz Nüfuzu ve Yahya Efendi’nin Azli Meselesi. O. Pullukçuoğlu Yapucu, A. Ü. Erdem, & A. Erdoğan (Ed.), Geçmişinin Peşinde Bir Kent: İzmir içinde (ss. 115–126). Ege Üniversitesi Basımevi.
• Akgül, Ö. E. (2022). Ecology, the Accumulation of Capital, and Dispossession in Late Ottoman Western Anatolia [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Georgetown University.
• Aydın, E. (1999). Saadet Gazetesindeki Edebî Faaliyet Üzerine Bir Araştırma [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Aydın Vilâyet Salnâmesi, R. 1304 (M. 1888).
• Aytekin, E. A. (2021). Üretim Düzenleme İsyan Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak Meselesi, Arazi Hukuku ve Köylülük. Dipnot Yayınları.
• Berber, F. (2013). Temettüât Kayıtlarına Göre Manisa Koldere Çiftliği/Köyü’nün Sosyo-Ekonomik Durumu (1844-1845). Gazi Akademik Bakış, 7(13), 233–268.
• Berber, F. (2014). II. Abdülhamid’e Satılan Bir Çiftliğin Hikayesi ve Düşündürdükleri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(20), 27–43.
• Berber, F. (2016). Osmanlı Ermenisi Bir Ailenin Serencamı: Balyozzadeler. Tarih İncelemeleri Dergisi, 30(2), 429–442.
• Berber, F. (2021). Bayraklı’nın Gelişiminde Yahya Hayati Paşa’nın Etkisi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 55(55), 76–90.
• Çömelekoğlu, O. (2025). Medyapolis Vatandaşlarının Sesleri: Tanzimat Döneminde Anatoli ve Manzume-i Efkar Gazetelerinde Okur Mektupları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Durdu, M. (2017). Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Eksertzoglou, H. (1999). Osmanlı’da Cemiyetler ve Rum Cemaati Dersaadet Rum Cemiyet-i Edebiyesi, 1861-1912. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Frangakis-Syrett, E. (1999). The Economic Activities of the Greek Community of İzmir in the Second Half of the Nineteenth and Early Twentieth Century. D. Goncidas & C. Issawi (Ed.), Ottoman Greeks in the Age of Nationalism: Politics, Economy, and Society in the Nineteenth Century içinde (ss. 17–44). The Darwin Press.
• Gülmez, M. (2013). 2. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Basınının Dili [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Issawi, C. (1999). Introduction. D. Gondicas & C. Issawi (Ed.), Ottoman Greeks in the Age of Nationalism: Politics, Economy, and Society in the Nineteenth Century içinde (ss. 1–16). The Darwin Press.
• Karagöz-Kızılca, G. (2023). Osmanlı Gazeteciliği ve Ahaliye Ulaşmak, Ahaliyi Görünür Kılmak: Tasvir-i Efkâr Örneği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 78(1), 167–190.
• Kaya, A. Y. (2021). Balkanlar’da ve Batı Anadolu’da İlk Birikimin Gelişimi (1839-1914). Devrimci Marksizm, 45-46, 11–66.
• Kaya, A. Y. (2024). Batı Anadolu’da Çiftlik Sahipliği ve Dönüşümü, 1740-1914 (TÜBİTAK Proje No: 219K145).
• Koç, A. (2006). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Saruhan Sancağı’nda gayrimüslimler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Celal Bayar Üniversitesi.
• Kolay, A. (2019). Anadolu’da İşletmeye Açılan İlk Demiryolu İzmir-Kasaba (Turgutlu) Hattı ve Uzantıları (1863-1897). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Koloğlu, O. (2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. Pozitif Yayınları.
• Koloğlu, O. (2010). Osmanlı Dönemi Basınının İçeriği. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Kurmuş, O. (2008). Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. Yordam Kitap.
• Nagata, Y. (1997). Tarihte âyânlar: Karaosmanoğulları üzerinde bir inceleme. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ortaç Gürpınarlı, H. (2010). Tanzimattan Cumhuriyete Manisa’nın Ekonomik Yapısı. Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri - 2, 201–208.
• Serçe, E. (1996). İzmir’de Belediyeciliğin Tarihsel Gelişimi (Tanzimat’tan 1945 Yılına Kadar) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Terzi, A. (1998). Hazîne-i Hâssa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 17, ss. 137–141). İSAM.
• Tosun Durmuş, B. (2021). Bir biyografi denemesi: Osmanlı basınında ilk gazete patronu örneği Filip Efendi ve yayınları. İNİF e-dergi, 6(2), 31–51.
• Yazıcı, N. (2011). Tarîk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 40, ss. 94–95). İSAM.