The Freedom of Departure From the Country of the Inconvenient Ones’ in Terms of the General Security and the Article 23 of the Passport Code

Yıl 2012, Cilt: 67 Sayı: 03, 109 - 158, 01.03.2012

Nimet Özbek Hadimoğlu

https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002257

Öz

After the recent amendments took place about the article 23 of the Constitution (1982), the right of departure from the country of a citizen would be restricted by a judicial degree, which could be given solely on grounds of a crime investigation or prosecution. According to the Article 22 of the Passport Code, “Passport or a travel document cannot be given to the people whose freedom of departure from the country have prohibited by a court or whose departure from the country have been identified as inconvenient by the Ministry of Internal Affairs regarding to the general security.” This mentioned code gives the right to the executive organ to dispose restrictions on the freedom of travel of Turkish citizens. The Article 23 of the Passport Code states that, “In case of a danger of war or in other emergency situations pertaining to security or public health, the Council of Ministers may partially or completely bans the travel of the Turkish citizens to foreign countries and may also decide, for political and economic reasons, to issue passports which will be valid for certain countries.” In this article, we examine the compatibility of the above mentioned provisions
of the Passport Code to the Constitution and specifically the freedom of travel of the inconvenient ones’ on the grounds of general security.

Anahtar Kelimeler

Freedom of travel, prohibition leaving the country, inconvenience on grounds of general security, Passport Code, direct applicability of constitutional rules

"Genel Güvenlik Bakımından Mahzurlu Olanlar"ın Yurt Dışına Çıkış Özgürlüğü İle Pasaport Kanunu'nun 23. Maddesi

Öz

1982 Anayasası’nın Türk vatandaşlarının yurt dışına çıkış özgürlüğünün sınırlanmasına ilişkin 23. maddesinin 4. fıkrasının son haline göre, “Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir”. Pasaport Kanunu’nun “Pasaport veya vesika verilmesi yasak olan haller” başlığıyla düzenlenen 22. maddesinin ilk fıkrasına göre, “Yurt dışına çıkmaları; mahkemelerce yasaklananlara, memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere pasaport veya seyahat vesikası verilmez”. Kanunun anılan bu hükmü, Türk vatandaşlarının yurt dışına çıkış özgürlüğünün sınırlanmasında yürütme organının tasarrufta bulunabilmesine olanak tanımaktadır. Pasaport Kanunu’nun 23. maddesi, “Bakanlar Kurulu, harp tehlikesi veya memleket güvenliğine veya sağlık durumuna dokunan diğer olağanüstü haller dolayısıyla Türk vatandaşlarının yabancı memleketlere gitmelerini kısmen veya tamamen men edebileceği gibi, siyasî ve ekonomik mülâhazalarla sadece belli ülkeler için geçerli pasaport düzenlenmesine de karar verebilir” hükmünü amirdir. Bu çalışmada, Pasaport Kanunu’nun anılan hükümlerinin Anayasaya aykırı olup olmadığı ve özellikle genel güvenlik bakımından mahzurlu olanların yurt dışına çıkma özgürlüğü ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Seyahat özgürlüğü, yurt dışına çıkış yasağı, genel güvenlik bakımından mahzurlu sayılma, Pasaport Kanunu, Anayasa hükümlerinin doğrudan uygulanabilmesi

Kaynakça

• Akbal, Oktay (1972), “Pasaport Sorunu”, 25 Aralık 1972 tarihli Cumhuriyet Gazetesi.
• Aliefendioğlu, Yılmaz (1995a), “Yönetsel ve Anayasal Yargıda Yokluk”, Amme İdaresi Dergisi, 28 (2): 3-10.
• Aliefendioğlu, Yılmaz (1995b), “Anayasal Yargıda Yorum”, Amme İdaresi Dergisi, 28 (4): 3-26.
• Aliefendioğlu, Yılmaz (1996), Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi (Ankara: Yetkin Yayınları).
• Aliefendioğlu, Yılmaz (2004), İnsan Hakları Uluslararası Sözleşmelerinin İç Hukukta Doğrudan Uygulanması (Any. m. 90/Son), Panel, Ankara 5 Kasım 2004, (Türkiye Barolar Birliği Yayınları: 76).
• Arslan, Zühtü (2002), “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması: Anayasa’nın 13. Maddesi Üzerine Bazı Düşünceler”, Anayasa Yargısı Dergisi, (19): 139-155.
• Arslan, Cem Barlas (2010), “Gücünü Anayasadan Alan ve Anayasal Bir Hakkı Sınırlandıran Uygulama: Yurt Dışı Çıkış Yasağı”, Maliye Dergisi, (158): 447-463.
• Aybay, Rona (1974), “Bir Kamu Özgürlüğü Sorunu: Pasaport Kanunu’nun 22. Maddesi”, Amme İdaresi Dergisi, 7 (4): 11-27.
• Aybay, Rona (1975), Amerikan, İngiliz ve Türk Hukukunda Yurt Dışına Çıkma ve Yurda Girme Özgürlüğü (Ankara: ODTÜ İdarî Bilimler Fakültesi Yayın No: 26).
• Aybay, Rona (1979), “Bir İnsan Hakkı Olarak Uluslararası Seyahat Özgürlüğü”, İnsan Hakları Yıllığı, (1): 80-93.
• Aybay, Rona (1989), “Tartışmalar”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu Bildiriler- Tartışmalar, IV (14-15 Nisan 1989), (Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları Yayın No: 233): 312-314.
• Aybay, Rona (2003), “Taraf mıyız, değil miyiz? Tuhaf Bir Durum: AİHS 4 Nolu Protokol ve Türkiye”, Açık Sayfa, (6): 16-20.
• Aybay, Rona (2007a), Yabancılar Hukuku (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Aybay, Rona (2007b), “Uluslararası Antlaşmaların Türk Hukukundaki Yeri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (70): 187-213.
• Aybay, Rona (2009), “Uluslararası Antlaşmalar Konusunda Türk Hukukunun Önemli Bir Eksikliği: Ön-Denetim”, Mülkiye Dergisi, 258 (32): 17-47.
• Aybay, Rona (2010), “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Konusunda Bazı Gözlemler ve 14.Protokol”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (88): 225-260.
• Aybay, Rona (2006), Açıklamalı İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Yayın No:113).
• Akıllıoğlu, Tekin (1996), İnsan Hakları (Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri) (Ankara: AÜSBF İnsan Hakları Merkezi Yaınları No:17).
• Bal, Yakup, Mustafa Karabulut ve Yahya Şahin (2003), Danıştay Onuncu Daire Kararları, Cilt:1 (Ankara: Turhan Kitabevi).
• Başlar, Kemal (2004), “Uluslararası Antlaşmaların Onaylanması, Üstünlüğü ve Anayasal Denetimi Üzerine, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Prof. Dr. Sevin Toluner’e Armağan, 24 (1-2): 1-62.
• Çağlar, Bakır (1985), “Anayasa Yargısında Yorum Problemi Karşılaştırmalı Analizin Katkıları”, Anayasa Yargısı Dergisi, (2): 163-195.
• Çelikel, Aysel ve Öztekin Gelgel, Günseli (2009), Yabancılar Hukuku (İstanbul: Beta Basım Yayım).
• Çiçekli, Bülent (2009), Yabancılar Hukuku (Ankara: Seçkin Yayıncılık).
• Duran, Lütfi (1970), “Anayasa, Kanun ve Hâkimler”, Özel Galatasaray Yüksek Ticaret ve İktisat Okulu Dergisi, (4): 274-296.
• Eroğul, Cem (2001), “Altıncı Anayasa Değişikliği”, Mülkiye Dergisi, 231 (25): 271-288.
• Eroğlu, İzzet (2006), “TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu”, Yasama Dergisi, (2): 32-74.
• Erkut, Celal (1988), “İdare Hukukunda Yokluk Teorisi”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Prof. Dr. Lütfi Duran’a Armağan Özel Sayısı, (1-3): 69-91.
• Fendioğlu, H. Tahsin (2002), “2001 Anayasa Değişiklikleri Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması (Any m. 13)”, Anayasa Yargısı Dergisi, (19): 111-148.
• Gemalmaz, Mehmet Semih (2007), Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş (İstanbul: Legal Yayıncılık).
• Göğer, Erdoğan (1973), Pasaport Hukuku (Ankara: Hukuk Fakültesi Yayınları, Yayın No: 325).
• Gönenç, Levent “1982 Anayasasında Sessiz Devrim: 90. Madde Değişikliği ve Getirdiği Sorunlar”, http:// www.yasayananayasa.ankara.edu.tr/belgeler/analizler/90_madde.pdf, (28.2.2012).
• Gözler, Kemal (2000), Türk Anayasa Hukuku (Bursa: Ekin Yayınevi).
• Gözler, Kemal (2001), "Anayasa Değişikliğinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri: Anayasa’nın 13’üncü Maddesinin Yeni Şekli Hakkında Bir İnceleme", Ankara Barosu Dergisi, 59 (4): 53-67.
• Gözler, Kemal (2003), İdare Hukuku (Bursa: Ekin Yayınevi).
• Gözler, Kemal (2004), “Milletlerarası Andlaşmalara Kanun Üstü Bir Değer Tanınabilir mi? (Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bir Eleştiri)”, http://www.anayasa.gen.tr/madde90.htm, (28.2.2012).
• Gözler, Kemal (2011), İdare Hukukuna Giriş (Bursa: Ekin Yayınevi).
• Gözübüyük, Şeref (2009), Yönetsel Yargı (Ankara: Turhan Kitabevi).
• Gülmez, Mesut (2004), Birleşmiş Milletler Sisteminde İnsan Haklarının Korunması (Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları), (2004 a).
• Gülmez, Mesut (2004), “Anayasa Değişikliği Sonrasında İnsan Hakları Sözleşmelerinin İç Hukuktaki Yeri ve Değeri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (54): 147-161, (2004 b).
• Günday, Metin (2004), İdare Hukuku (Ankara: İmaj Yayınevi).
• Hakyemez, Yusuf Şevki (2002), “Temel Hak ve Özgürlüklerde Objektif Sınır Kavramı ve Düşünce Özgürlüğünün Objektif Sınırları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 57 (2): 19-40.
• İnceoğlu, Sibel (1999), Ölme Hakkı: Ötenazi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
• Kabaoğlu, İbrahim Özden (2002), Özgürlükler Hukuku: İnsan Haklarının Hukuksal Yapısı (İstanbul: Afa Yayınları).
• Kazancı, Metin (1992), “TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu ve Ülkemizde İnsan Hakları”, İnsan Hakları Yıllığı, 14 (1): 47-64.
• Koca, Mahmut (2003), “Bir Koruma Tedbiri Olarak Yurt Dışına Çıkarmama”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, 7 (1-2): 161-198.
• Kunter, Nurullah, Yenisey, Feridun ve Nuhoğlu, Ayşe (2008), Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku (İstanbul: Beta Basım Yayım).
• Nadi, Nadir (1972), “Pasaport”, 25 Aralık 1972 tarihli Cumhuriyet Gazetesi.
• Oder, Bertil Emrah (2010), Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri Hukuksal Yöntembilimine Dayalı Karşılaştırmalı Bir Araştırma (İstanbul: Beta Basım Yayım).
• Özay, İlhan (2002), “Anayasa: Özgürlükler ve İdarî Kolluk Etkinlikleri”, Anayasa Yargısı Dergisi, (19): 275-286.
• Özay, İlhan (2007), “İdarî Yargıdan İtiraz Yolu ile Anayasa Mahkemesi’ne Gönderilen Konularda Yürütmenin Durdurulmasına İlişkin Sorunlar”, İdarî Yargı Sempozyumu 11 Mayıs 2007, http://www.danistay.gov.tr (15.1. 2012).
• Özbudun, Ergun (2009), Anayasa Hukuku (Ankara: Yetkin Basım ve Yayıncılık).
• Sağlam, Fazıl (2002), “2001 Yılı Anayasa Değişikliğinin Yaratabileceği Bazı Sorunlar ve Bunların Çözüm Olanakları”, Anayasa Yargısı Dergisi, (19): 288-310.
• Sağlam, Fazıl (1982), Temel Hakların Sınırlanması ve Özü (Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Yayın No: 506).
• Sağlam, Mehmet (2002), “Ekim 2001 Tarihinde Yapılan Anayasa Değişiklikleri Sonrasında Düzenlendikleri.
• Maddede Hiçbir Sınırlama Nedenine Yer Verilmemiş Olan Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırı Sorunu", Anayasa Yargısı Dergisi, (19): 1-32.
• Savcı, Bahri (1980), Yaşam Hakkı ve Boyutları (Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları).
• Savcı, Bahri (1979), “Yaşam Hakkı Üzerine”, Amme İdaresi Dergisi, (1): 17-35.
• Sezer, Abdullah (2002), “Pasaport Kanunu Madde 22 ve 23: 1982 Anayasası ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ne Ek IV No.lu Protokol’e Aykırılık Sorunu”, AÜSBF, 57 (3): 49-76.
• Tanör, Bülent ve Yüzbaşıoğlu, Necmi (2006), 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (İstanbul: Beta Basım Yayım).
• Teziç, Erdoğan (2006), Anayasa Hukuku (İstanbul: Beta Basım Yayım).
• Tosun, Öztekin (1984), Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Yayın No: 685).
• Turhan, Mehmet (1993), “Anayasa Hukukumuzda İhmal Sorunu”, Amme İdaresi Dergisi, 26 (4): 59- 68.
• Türkiye Barolar Birliği Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi (2007), Geliştirilmiş Gerekçeli Yeni Metin (Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Yayın No: 131).
• Yanık, Murat (2008), “1982 Anayasasının İnsan Hakları Anlayışının Uluslararası Belgeler ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12 (1-2): 1133-1161.
• Yurtcan, Erdener (2007), Ceza Yargılaması Hukuku (İstanbul: Beta Basım Yayım).
• Yüzbaşıoğlu, Necmi (1993), Türk Anayasa Yargısında Anayasallık Bloku (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları).