Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Projesi Kapsamındaki Anlaşmaların Hukuki Yönden Değerlendirilmesi

Yıl 2008, Cilt: 63 Sayı: 04, 89 - 134, 01.04.2008

Sedat Çal

https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002080

Cited By: 3

Öz

Anahtar Kelimeler

-

BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTI PROJESİ KAPSAMINDAKİ ANLAŞMALARIN HUKUKİ YÖNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Kafkas bölgesindeki zengin petrol kaynaklarının dünya pazarlarına ulaştırılabilmesi için güvenli ulaşım yoluna duyulan gereksinim, aynı zamanda dünya politikasının önde gelen aktörlerinin dahil olduğu bir satranç oyunu sonrasında Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı Projesi’ni gündeme getirmiştir. Buna yönelik anlaşmalar dizisi 2000 yılı itibariyle imzalanabilmiş, nihayet 2005 yılında da işletmeye girmiştir. Bahsekonu anlaşmaların hükümleri incelendiğinde, sıradan anlaşma kurgusunun ötesinde bir ayrıcalıklar ve bağışıklıklar silsilesiyle karşılaşılmaktadır. Bu yönüyle, ülkemizde Osmanlı döneminden bu yana olumsuz yönleriyle anımsanan kapitülasyon ve imtiyaz kavramlarının güncel bir uygulama örneği olup olmadığı hususunda çağrışımlar içermektedir. Konu, aynı zamanda anlaşmalar nezdindeki uyuşmazlıkların uluslararası tahkim yoluyla çözülmesini de öngördüğü veçhile, 1999 yılı Anayasa değişiklikleriyle ülkemizde imtiyaz sözleşmelerinde uluslararası tahkime gidilebilmesine imkan veren düzenlemeler bağlamında ele alınmayı gerekli kılmaktadır. Bu çalışma, bahsekonu denklemin temelsizliğini vurgulamakta ve imtiyaz sözleşmelerinin yeni bir Anayasal rejime kavuşturulmasına neden gereksinim duyulduğuna örnek bir olayın ayrıntılı şekilde hukuksal değerlendirmesine gitmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı (BTC) Projesi, imtiyaz, kamu hizmeti, kapitülasyon, uluslararası tahkim

Kaynakça

• ABDULLAYEV, Cavid (1999), “Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Hazar’ın Statüsü ve Doğal Kaynaklarının İşletilmesi Sorunu,” AÜHFD, 48/1-4: 255-290.
• AKİPEK, Serap (1999), “Türk Mevzuatının Onaylanan Uluslararası Antlaşmalar ile Uyumlaştırılması Sorunu,” AÜHFD, 48/ 1-4: 15-22.
• AKTÜRK, Arif (2007), “Avrupa’da Gazprom Korkusu,” Enerji Ajansı (26 Eylül) (www.enerjiajansı.com).
• ASLANLI, Araz (2006), “Asrın Projesi Tamamlandı,” ASAM (14 Temmuz) (www.asam.org.tr).
• ATAY, Ener Ethem (2000), “Uluslararası Andlaşmaların İç Hukuktaki Yeri ve Bağlayıcılığı,” Ankara Barosu Hukuk Kurultayı (Ankara: Ankara Barosu Yayını).
• AUST, Reuter (2000), Modern Treaty Law and Practice (Cambridge University Press).
• BABALI, Tuncay (2005), “Implications of the Baku-Tbilisi-Ceyhan Main oil Pipeline Project,” Perceptions (Winter): 29-59.
• BAKU-CEYHAN MEMO (2002), “Developmental, Human Rights and Environmental Impacts of the Baku-Tbilisi-Ceyhan Oil Pipeline: Memorandum from Concerned Non-Governmental Organizations to Department for International Development Foreign and Commonwealth Office,” H.M. Treasury & UK Export Credits Guarantee Department, Baku Ceyhan Campaign.
• BASIN AÇIKLAMASI (2000), (19 Ekim, 2000 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilen BTC imza töreninde dağıtılmıştır).
• BASKICI, M. Murat / DARDAĞAN, Esra / ERDEM, Gökhan / ERHAN, Çağrı / HADİMOĞLU, Nimet Özbek / KESKİN, Funda / KÜRKÇÜOĞLU, Ömer / ÖZERSAY, Kudret (2003), Yaşayan Lozan ERHAN, Çağrı (ed.), (Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, No. 2990, 1. Baskı).
• BAŞLAR, Kemal (2004), “Uluslararası Antlaşmaların Onaylanması, Üstünlüğü ve Anayasal Denetimi Üzerine,” Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni: Prof. Dr. Sevin Toluner’e Armağan, 24/1-2.
• BAŞLAR, Kemal (2005), “Avrupa Birliği’ne Katılım Sürecinde Türk Anayasası’nın Uyumlaştırılması Sorunu,” The Journal of Turkish Weekly (28 Ocak).
• BELYI, Andrei V. / KLAUS, Ulrich G. (2007), “Russia’s Gas Exports and Transit Dispute Resolution under the ECT: Missed Opportunities for Gazprom or False Hopes in Europe?,” Journal of Energy and Natural Resources Law, 25/3: 205-224.
• BİLİR, Faruk (2005), “Anayasa’nın 90. Maddesinde Yapılan Değişiklik Çerçevesinde Milletlerarası Andlaşmaların İç Hukuktaki Yeri,” SÜHFD, 13 / 1: 77-107.
• BİNAY, Şükrü / AYDOĞDU, Hatice / YÖNEZER, Nurhan (2007), Krizin Sözlü Tarihi (Ankara: Dipnot Yayınları No. 34, 1. Baskı).
• BOYD-CARPENTER, Harry / LABADI, Walid, “Striking a balance: Intergovernmental and host government agreements in the context of the Baku-Tblisi-Ceyhan pipeline project” (LIT online: a supplement to Law in transition, EBRD Yayını) (www.ebrd.com/ pubs/legal/lit042e.pdf) (tarihsizdir).
• CANDAN, Turgut (2000), Ankara Barosu Hukuk Kurultayı (Ankara: Ankara Barosu Yayını).
• CORNELL, Svante (2007), “Europe’s Energy Security: Role of the Black Sea Region,” Greg AUSTIN& Marie / SCHELLEKENS-GAIFFE, Ange (eds), Energy and Conflict Provision
• (Anna LINDTH Programme on Conflict Prevention; Madriaga European Foundation, East West Institute, The Bank of Sweden Tercentenary Foundation): 111-132.
• ÇAL, Sedat (1998), “İmtiyaz ve Kamu Hizmeti Kavramlarına Analitik Bir Bakış,” Finans Dünyası Dergisi (Nisan): 170-202.
• ÇAL, Sedat (2008a), Türkiye’de Kamu Hizmeti ve İmtiyazın Dönüşüm Öyküsü (TOBB Yayını No. 58).
• ÇAL, Sedat (2008b), “Enerjide ‘Tersine Reform’ veya ‘Quo Vadis?’,” Cumhuriyet Gazetesi Enerji Dergisi (29 Nisan).
• ÇİMEN, Yılmaz (2004), “Danıştay’ın Danışma İşlevi,” Danıştay 2004 Yılı İdari Yargı Sempozyumu (www.danistay.gov.tr).
• DOST, Süleyman (2006), Yabancı Yatırım Uyuşmazlıkları ve ICSID Tahkimi (Ankara: Asil Yayıncılık, 1. Baskı).
• DURAN, Lûtfi (1982), İdare Hukuku Ders Notları (İstanbul: Fakülteler Matbaası). ELKIND, Jonathan (2005), “Economic Implications of the Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline,” STARR, S.
• Frederick / CORNELL, Swante E. (eds), The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Oil Window to the West (Johns Hopkins University): 39-60.
• ENERJİ ŞARTI SEKRETERYASI (2007), “Turkey Investment Climate and Market Structure Report,” (www.encharter.org).
• ERGUVAN, Derya Deviner (2003), “İdare Hukuku’nda Tahkim Yolu,” DEÜSBE Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamıştır).
• EROĞLU, Hamza (1984), Devletler Umumi Hukuku (Ankara: Turhan Kitapevi, 2. Baskı).
• GİRİTLİ, İsmet / BİLGEN, Pertev / AKGÜNER, Tayfun (t.y.), İdare Hukuku (İstanbul: Der Yayınları, Gözden Geçirilmiş 2. Basım).
• GÖZLER, Kemal (2003), İdare Hukuku (Bursa: Ekin Kitabevi, 1. Baskı).
• GÖZLER, Kemal (2004), “Milletlerarası Andlaşmalara Kanun üstü Bir Değer Tanınabilir mi? (Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bir Eleştiri),” (www.anayasa.gen.tr/ madde90.htm).
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref / TAN, Turgut (2006), İdare Hukuku (Ankara: Turhan Kitabevi, C. 1, 4. Bası).
• GÜNDAY, Metin (1998), Altyapı Projelerine Özel Sektörün ve Yabancı Sermayenin Katılımında İmtiyaz Hakkı ve Uluslararası Tahkim Açısından Ortaya Çıkan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Paneli (Ankara: ASO Yayını).
• GÜNDAY, Metin (2003), İdare Hukuku (Ankara: İmaj Yayıncılık, 8. Baskı).
• GÜRAN, Sait (2000), “Egemenlik Ulus’undur Üstünlük Anayasa’dadır,” AYD, 17: 43-61.
• HAGHIGHI, Sanam S. (2007), Energy Security – The External Legal Relations of the European Union with Major Oil and Gas Supplying Countries (Hart Publishing).
• HILDYARD, Nicholas / MUTTITT, Greg (2006), “Turbo-Charging Investor Sovereignity: Investment Agreements and Corporate Colonialism,” (www.thecornerhouse.org.uk/ pdf/document/HGAPSA.pdf): 43-63.
• HÜRRİYET GAZETESİ (2006), Yuvacık Barajı’nda Su Bitti (8 Aralık). JENNINGS, Robert / WATTS, Arthur (1996), Oppenheim’s International Law (Pearson Education Limited – Longman, Ninth Edition).
• JOSEPH, Jofi (1999), “Pipeline Diplomacy: The Clinton Administration’s Fight for Baku-Ceyhan,” (WWS Case Study 1/99) (www.wws.princeton.edu/research/cases/pipeline.pdf).
• KANETİ, Selim (1990), “Avrupa Topluluğu Hukuku’nun Üstünlüğü Karşısında Türkiye Cumhuriyeti Anayasası,” AYD, 7: 131-140.
• LEUBUSCHER, Susan, “International Standards, The WTO and Protection (?) of the Environment,” (www.fern.org/pubs/reports) (tarihsizdir).
• MARASHIAN, Onnic (1998), “Pipeline Routes & Pipeline Politics: The Geopolitics of Oil & Gas Exports from the Caspian Basin,” University of California, The Geopolitics of Oil, Gas, and Ecology in the Caucasus and Caspian Sea Basin – 1998 Caucasus Conference Report, Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies (Paper 1998_02’conf): 28- 44.
• MİLLİYET GAZETESİ (2006), Samsun-Ceyhan’da İmza Tartışması (6 Mart). MORNINGSTAR, Richard (2006), “The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: A Retrospective and A Look at the Future,”(CACI Analyst, 8 Ağustos) (www.cacianalyst.org).
• MURATOĞLU, Reha Aykul (2002), “Trilateral Agreements: Bakü-Tiflis-Ceyhan Pipeline Case Study,” (www.iea.org/textbase/work/2002/seegas/NMCMURS2/PDF).
• NITZOV, Boyko (2004), “the Energy Charter view on financing barriers, options, strengths and weaknesses – what is need,” (16-17 Mart, 2004 tarihinde Saint Petersburg’daki ‘Northern Dimension in a BASREC Perspective and the Energy Forum’da yapılan sunum) (www.cbss.st/basrec/conferences/dbaFile4184.doc).
• NOWROT, Karsten (2004), “Transnational Enterprises and Global Public Goods: Towards a Presumption of Normative Responsibilities,” Transnational Economic Law Research Center (Policy Papers on Transnational Economic Law No. 1/104): 1-4.
• ODYAKMAZ, Zehra (1998), “Genel Olarak İdarenin Sözleşmeleri,” GÜHFD, Prof. Dr. İhsan Tarakçıoğlu’na Armağan, C. II, Sy. 1-2 (www.hukuk.gazi.edu.tr/dergi/cilt_2-sayi_1- 2.pdf))
• ONAR, Sıddık Sami (1966), İdare Hukukunun Umumî Esasları (İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, Üçüncü Bası).
• ÖZAY, İl Han (1994), (İkinci Bine Kavuşurken) Günışığında Yönetim (İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım).
• PALA, Cenk (2007), “BTC ve Enerji Arz Güvenliği,” EM Enerji, 2: 28-31. PAZARCI, Hüseyin (2007), Uluslararası Hukuk (Ankara: Turhan Kitabevi, 5. Bası).
• REMER, Terre-Eve Lawson (2005), “A Role for the IFC in Integrating Environmental & Human Rights Standards into Core Project Covenants: Case Study of the Baku-Tbilisi-Ceyhan Oil Pipeline Project,” Houser Global Law School Program, NYU School of Law (Global Law Working Paper 01/05): 1-41.
• RESMİ GAZETE (2000), “Türkiye Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Gürcistan arasında Petrolün Azerbaycan Cumhuriyeti, Gürcistan ve Türkiye Cumhuriyeti Ülkeleri Üzerinden, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana İhraç Boru Hattı Yoluyla Taşınmasına İlişkin Anlaşma,” (10 Eylül, 2000 tarih ve 24166 sayılı (Mükerrer) Resmi Gazete): 26-1336.
• SASLEY, Brent (1998), “Turkey’s Energy Politics in the Post-Cold War Era,” Middle East Review of International Affairs (Vol. 2, No. 4) (http://meria.idc.ac.il/journal/1998/ issue4/jv2n4a4.html).
• SAYIŞTAY RAPORU (2002), “Yap-İşlet-Devret Modeli ile Yapılan “İzmit Şehri Kentsel ve Endüstriyel Su Temini Projesi” Hakkında Sayıştay Raporu,” (www.sayistay.gov.tr).
• SOLIGO, Ronald, “The Economics of Transport Routes for Caspian Oil,” (www.denizhukuku.bilgi. edu.tr/doc/soligo%5B1%5D.doc) (tarihsizdir).
• SOYSAL, Mümtaz (1985), “Anayasaya Uygunluk Denetimi ve Uluslararası Sözleşmeler,” AYD, 2: 7- 18.
• SUR, Melda (2006), Uluslararası Hukukun Esasları (İstanbul: Beta Kitabevi, Geliştirilmiş 2. Baskı). ŞÜKRÜOĞLU, Mehmet (2004), Küreselleşen Dünyada Enerji Poltikaları ve Savaş (Ankara: EMO Ankara Şubesi Yayını, Mayıs 2004).
• TAN, Turgut (2000), Ankara Barosu Hukuk Kurultayı (Ankara: Ankara Barosu Yayını). TBMM TUTANAK DERGİSİ (2003), Dönem: 22, C. 30, Yasama Yılı: 2 (www.tbmm.gov.tr).
• TİRYAKİOĞLU, Bilgin (2001), “Doğrudan Yabancı Yatırımlara İlişkin Uluslararası Düzenlemeler,” Ekonomik İstikrar, Büyüme ve Yabancı Sermaye (Ankara: TCMB Yayını):165-181.
• UNÇ, Hasan (2000); “Milletlerarası Sözleşmelerin Türk İç Hukukuna Etkisi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Türkiye ile İlgili Örnek Karar İncelemesi,” AYD, 17: 174-192.
• ULUSOY, Ali (2004), Kamu Hizmeti İncelemeleri (Ülke Kitapları).
• WATERS, Christopher P. M. (2004), “Who Should Regulate the Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline?,” Georgetown International Environmental Law Review (Vol. XVI, Issue 3) (http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3970/is_200404/ai_n9406122).
• ZABUNOĞLU, Yahya (2000), Ankara Barosu Hukuk Kurultayı (Ankara: Ankara Barosu Yayını).