1991 Tarihinde Sovyetler Birliği’nin Dağılması Sonrasında Kafkasya ve Orta Asya’daki Türk Modeli

Yıl 2006, Cilt: 61 Sayı: 3, 167 - 191, 06.02.2015

Necati İyikan

Öz

1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması, bunun akabinde bölgede ortaya çıkan gelişmeler ve özellikle de yeni politik oluşumlar, dünya kamuoyu için önemli bir yer tutmuştu; bu önem bugün de devam etmektedir. Bu makalede öncelikle Türkiye’de uygulanan ve adına “Türk Modeli” denilen siyasal sistemin Kafkasya ve Orta Asya’daki Türk kökenli devletler olan Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Kırgızistan’da 1991 den sonraki dönemde uygulanmaya geçiş aşaması incelenmektir. Türk Modeli’nin kendisine has en önemli özelliklerinden birisi devlet ve din işlerinin birbirinden ayrılmasıdır. 1991 yılındaki tarihi dönüşümün ardından Türk Modeline Batı ve de özellikle ABD siyasetinin bakışı, bunun bölgede uygulanması yönünde olağanüstü çabaları ve bunun sebepleri irdelenmeye çalışılmaktadır. Makalenin bir diğer ağırlıkla ele almaya çalıştığı konu da, Sovyetler Birliği’nde önemli görevlerde bulunan ve sonraki aşamada adı geçen ülkelerde Cumhurbaşkanlığı gibi önemli görevleri üstlenen siyaset dünyasının güçlü politikacılarını “Türk Modeli’ni” benimsemeye ve uygulamaya iten faktörleri incelemektir.Yazarın amacı, adı geçen ağırlıklı konuların analizi ile “Türk Modeli”nin sadece Kafkasya, Orta Asya için değil, aynı zamanda Avrupa kıtasında da barış faktörüne olası katkılarını dile getirmeye çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk modeli, Kafkasya, Orta Asya, Sovyetler Birliği’nin dağılması, ABD

Kaynakça

• ALHAN, M. Ferhat (1997), Ebülfez Ali Elçibey Dönemi Türkiye Azerbaycan İlişkileri (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı).
• ARIK, Umut (1995-96), “21. Yüzyılda Uluslararası Güvenlik Sistemi ve Türkiye“ Avrasya Etüdleri .
• AVŞAR, Zakir / SOLAK, Ferruh / YORULMAZ, Ferhan / YORULMAZ, Ayşe (1994), Yeni Bir Yüzyılın Eşiğinde Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri (Ankara).
• BATEMAN,Graham / EGAN/Victoria (1997), Geografie der Welt, Eine Enzyklopädie, Umwelt (Augsburg: Kultur Wirtschaft Politik).
• BEHAR ERSANLI, Büşra (1996), “Türkçülük, Türkiye’de ve Azerbaycan’da, (1990’lı Yıllar),”Avrasya Etüdleri.
• BİNGÖL, Yılmaz (1998), “Sovyet Sonrası Orta Asya Karşısında Türkiye’nin Politikası, Fırsatlar ve Çözülmesi Gereken Meseleler,“ Avrasya Etüdleri.
• BLANK, Stephen (1995), “Orta Asya, Güney Asya ve Asya Güvenliği,“ Avrasya Etüdleri.
• BROWN, Bess / FULLER, Elisabeth (1994), Die Türkei und die muslimischen Republiken derehemaligen Sowjetunion (Sankt Augustin: Konrad-Adenauer-Stiftung).
• ERHAN, Çağrı (14.06.2004), TRT Telegün ve Sabah Haberleri, TRT INT,Ankara..
• COŞTUROĞLU, Mustafa (1981), Sosyal Şizofreni ve Atatürk (Ankara).
• HAFIZOĞULLARI, Z. (1998), “Bir Kültür Ürünü Olarak Hukuk Düzeni” Avrasya Etüdleri.
• HALBACH, Uwe (1986), Die Türkei im Spanungsfeld zwischen „atlantischer“ und „regionaler“ Außen– und Sicherheitspolitik: Aktuelle Entwicklungen und sowjetische Kritik (Köln:Berichte des Bun-desinstituts für ostwissenschaftliche und internationale Studien).
• HALBACH, Uwe (1991), Islam, Nation und politische Öffentlichkeit in den zentral-asiatischen
• (Unions-) Republiken (Köln: Berichte des Bundes-instituts für ostwissenschaftliche undinternationale Studien).
• HALBACH, Uwe (1996), Der Islam in der GUS: Die regionale und einzelstaatliche Ebene (Köln:Berichte des Bundesinstituts für ostwissenschaftliche und internationale Studien).
• İLHAN, Suat (1995), “Jeopolitik Gelişmeler ve Türk Dünyası,“ Avrasya Etüdleri.
• İYİKAN, Necati (2005), Die politischen Beziehungen zwischen der Türkei und Aserbaidschan (1992-2003) unter besonderer Berücksichtigung des türkischen Modells im Kaukasus und in Zentralasien und dessen Bedeutung nach den Anschlägen vom 11. September 2001 in den USA (Hamburg).
• KASSENOW, Umirserik T. (1995), Zentralasien und Russland, der dornige Weg zu gleichberechtigten Beziehungen (Köln: Berichte des Bundesinstituts für ostwissenschaftlicheund internationale Studien).
• KREISER, Klaus (1998), “Die Rolle der türkischen Völker,” Weltmacht Islam, BayerischeLandeszentrale für politische Bildungsarbeit (München).
• KUBICEK, Paul (1996), “Orta Asya’da Topluluklar Arası Etnik İlişkilerin İdaresi: Teori ve Uygulama” Avrasya Etüdleri.
• LERCH, Wolfgang Günter (21.06.1995), “Von Fundamentalisten keine Spur,” Frankfurter Allgemeine Zeitung.
• LORCA, V. Alejandro (1995), “Türkiye: Orta Asya’ya Açılan Kapı,“ Avrasya Etüdleri.
• MUMCU, Uğur (1993), Rabıta (İstanbul).
• MUMCU, Uğur (1993), Tarikat, Siyaset, Ticaret (İstanbul).
• MÜTERCİMLER, Erol (1993), 21. Yüzyılın Eşiğinde Uluslararası Sistem ve Türkiye-Türk Cumhuriyetleri İlişkiler Modeli (İstanbul).
• NIRUMAND, Bahman (1990), Im Namen Allahs: Islamische Gruppen und der Fundamen-talismus inder Bundesrepublik Deutschland (Köln).
• PEKER, Günden (1996), “İslamiyet Orta Asya’da Mit mi Gerçek mi?“ Avrasya Etüdleri.
• ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (1997), Yeniden Yapılanmak, Kurana Dönüş (İstanbul).
• ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (2001), Cevap Veriyorum (Gerçek Dini Arayanlarla Başbaşa) (İstanbul).
• RAŞİT, Ahmet (1996), Orta Asya’nın Dirilişi, İslam mı, Milliyetçilik mi? (İstanbul).
• SCHLÖTZER, Christiane (01.12.2001), “Anmache in Ankara,” Süddeutsche Zeitung.
• TAŞHAN, Seyfi (1994),“Ortadoğu Barış Süreci ve Türkiye,“ Balkanlar, Kafkasya ve Ortadogu ’dakiGelişmeler ve Türkiye (İstanbul: Kıbrıs Araştırmalar Vakfı).
• TRT Telegün, Nachrichten im Bildschirmtext des türkischen Fernsehens, Ankara.