Dualist Agreement via Nationalism of the Coexistence of Laicism-Islam in the Kemalism

Yıl 2015, Cilt: 70 Sayı: 3, 571 - 606, 03.11.2015

Gökhan Ak

https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002364

Öz

Laicism and Islam are two main factors which mainly left their marks on the new socio-politics life that commenced with the modern Republic in Turkey. This new cooperation which was formatted by the Republic accommodated while experiencing an inevitable necessity on the one hand and dilemmas such as clinching each other and even nutrating each other on the other hand. This paradoxical unity describes the existence in concert of two robust social poles compelling each other which resembles the unity of mind and material (philosophical) or good and bad-like (theological). Thus this poses a dualist situation. In this context, the goal of this study at first is to try to put forward that this cooperation of dependency and mutual-interest of laicism and Islam lasting from early Republican era to current times was in fact stemmed from new understanding of nationalism regarding that period. In order to realize this, dualist treaty via nationalism which was made between laicism that was branded in the social backbone by the Republican reforms and Islam that had been formal religion of the state for nearly 1200 years in the Turkish socio-political history as well as sometimes paradoxical and sometimes rational-tactical relations and impacts of this agreement will be analyzed

Anahtar Kelimeler

Laicism, Islam, Nationalism, Dualism, Kemalism

Kemalizm'de Laiklik-İslam Birlikteliğinin Milliyetçilik Üzerinden Düalist Akdi

Öz

“Laiklik” ve “İslam”, Türkiye’de çağdaş Cumhuriyet’le başlayan yeni sosyo-politik yaşama damgalarını vurmuş iki temel etkendir. Cumhuriyet’le formatlanan bu yeni birliktelik, bir yandan kaçınılmaz bir zorunluluğunu tecrübe ederken, öte yandan birbirine eklemlenme ve hatta birbirini besleme gibi çelişkileri de içerisinde barındırmıştır. Bu paradoksal içiçelik, akıl ile maddenin (felsefî) veya iyi ile kötünün (teolojik) birlikteliğine benzer türden birbirini iten iki güçlü toplumsal kutbun birlikte var olmalarını betimlemektedir. Bu da, düalist bir durumu ortaya çıkarmaktadır. Bu bağlamda, bu çalışmanın amacı, öncelikle laiklik ile İslam’ın, erken Cumhuriyet döneminden günümüze sarkan bu “muhtaçlık ve menfaat” birlikteliğinin, esasta dönemin yeni milliyetçilik anlayışından kaynaklandığını ortaya koymaya çalışmaktır. Bunu gerçekleştirmek için de, Türkiye sosyo-politik tarihinde yaklaşık 1200 yıldır devletin resmi dinî olan İslamlık ile Cumhuriyet devrimlerinin toplumsal omurgaya nakşettiği laikliğin, Kemalist milliyetçilik üzerinden yaptıkları düalist akit ve bu akdin kimi zaman paradoksal, kimi zaman da rasyonel-taktiksel ilişki ve etkileşimleri analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Laiklik, İslam, Milliyetçilik, Düalizm, Kemalizm

Kaynakça

• Adjukiewicz, Kazimierz (1994), Felsefe Giriş: Temel Kavramlar ve Kuramlar (Ankara: Gündoğan Yayınları) (2.b.) (Çev. Ahmet Cevizci).
• Ağaoğulları, Mehmet Ali (2006), “Aşırı Milliyetçi Sağ”, Schick, Irvin C. ve E. Ahmet Tonak (Der.), Geçiş Sürecinde Türkiye (5.b.) (İstanbul: Belge Yayınları): 189-236.
• Akçam, Alper (2009), Anadolu Rönesansı Esas Duruşta ... (Ankara: Arkadaş Yayınevi).
• Akçura, Yusuf (2008), Üç Tarz-ı Siyaset (Ankara: Lotus Yayınevi) (3.b.).
• Aktay, Yasin (2003), “İslamcılıktaki Muhafazakâr Bakiye”, Çiğdem, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-5 (Muhafazakarlık) (İstanbul: İletişim Yayınları): 346-360.
• Alpkaya, Faruk (2009), “Bir 20. Yüzyıl Akımı: Sol Kemalizm”, İnsel, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-2 (Kemalizm) (İstanbul: İletişim Yayınları): 477-517.
• Altun, Fahrettin (2005), “M. Şemseddin Günaltay”, Aktay, Yasin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-6 (İslamcılık) (2.b.) (İstanbul: İletişim Yayınları): 160-173.
• Atay, Tayfun (2009), “Gelenekçilikle Karşı-Gelenekçiliğin Gelgitinde Türk “Gelenek-çi” Muhafazakârlığı”, Çiğdem, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-5 (Muhafazakarlık) (İstanbul: İletişim Yayınları): 154-178.
• Akşin, Sina (1980), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki (İstanbul: Gerçek Yayınevi).
• Arsal, Sadri Maksudi (1979), Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları (İstanbul: Ötüken Neşriyat) (4.b.).
• Atatürk, Mustafa Kemal (2010), Nutuk (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Aytekin, Arif (2013), “Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Düşünsel, Ekonomik ve Bürokratik Kodları” SDÜ FEF SBD, 30: 313-329.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı (1942), Türke Doğru (Cilt-1) (İstanbul: Kültür Basımevi).
• Bauman, Richard (2001), “Anthropology of Tradition”, Smelser, Neil J. ve Paul B. Baltes (Eds.), International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences, 23: 15823.
• Beneton, Philippe (1991), Muhafazakarlık (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Cüneyt Akalın).
• Berkes, Niyazi (1965), Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler (İstanbul: Yön Yayınları).
• Berkes, Niyazi (1973), Türkiye’de Çağdaşlaşma (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Berkes, Niyazi (1997a), 200 Yıldır Neden Bocalıyoruz-1 (İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları).
• Berkes, Niyazi (1997b), Unutulan Yıllar, Sezer, Ruşen (Yay.Haz.) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Beşikçi, İsmail (2010), “Nutuk’ta Kürtler…”, Başkaya, Fikret ve Mete Kaan Kaynar (Eds), Resmi Tarih Tartışmaları - 5 (Nutuk) (2.b.) (Ankara: Özgür Üniversite): 15-33.
• Bila, Hikmet (1979), CHP Tarihi (1919-1979) (Ankara: DMS Doruk Matbaacılık).
• Bora, Tanıl (2009), Türk Sağının Üç Hali (İstanbul: Birikim Yayınları) (6.b.).
• Boratav, Müeyyet (2006), Sakıncalı Doktor: 20. Yüzyıldan Anılar (Ankara: İmge Kitabevi Yayınları).
• Bozarslan, Hamit (2011), “Türkiye’de Kürt Milliyetçiliği: Zımni Sözleşmeden Ayaklanmaya (1919- 1925)”, Zürcher, Erik-Jan (Der.), İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Etnik Çatışma (6.b.) (İstanbul: İletişim Yayınları): 89-121.
• Cevizci, Ahmet (2010), Felsefe Sözlüğü (İstanbul: Paradigma Yayınları).
• Çağaptay, Soner (2009), “Otuzlarda Türk Milliyetçiliğinde Irk, Dil ve Etnisite” Bora, Tanıl (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-4 (Milliyetçilik) (Çev. Defne Orhun) (4.b.) (İstanbul: İletişim Yayınları): 245-262.
• Çetinsaya, Gökhan (2005), “İslamcılıktaki Milliyetçilik” Aktay, Yasin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-6 (İslamcılık) (2.b.) (İstanbul: İletişim Yayınları): 420-468.
• Duran, Burhanettin (2005), “Cumhuriyet Dönemi İslâmcılığı: İdeolojik Konumları, Dönüşümü ve Evreleri” Aktay, Yasin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-6 (İslamcılık) (2.b.) (İstanbul: İletişim Yayınları): 129-156.
• Erliket Başer, Alev (2000), Ortadoğu’da İslamcı Hareketler (Ankara: Yöneliş Yayınları).
• Esenel [Berkes], Mediha (1999), Geç Kalmış Kitap (1940’lı Yıllarda Anadolu Köylerinde Araştırmalar ve Yaşadığım Çevreden İzlenimler) (İstanbul: Sistem Yayıncılık).
• Frey, Frederick W. (1968), “Socialization to National Identification Among Turkish Peasants” Journal of Politics, 30(4): 934-965.
• Galeotti, Anna E. (2002), Toleration as Recognition (Cambridge, UK: Cambridge University Press).
• Gökalp, Ziya (2010), Türkçülüğün Esasları (İstanbul: Akvaryum Yayınevi).
• Göktürk, Eren Deniz (Tol) (2009), “1919-1923 Dönemi Türk Milliyetçilikleri” Bora, Tanıl (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-4 (Milliyetçilik) (4.b.) (İstanbul: İletişim Yayınları): 103-116.
• Göze, Ayferi (1980), Liberal, Marxist, Faşist, Sosyal Devlet Sistemleri (İstanbul: Fakülteler Matbaası).
• Greiffenhagen, Martin (1984), “Das Dilemma des Koservatismus in Deutschland” Schumann, Hans Gerd (Hrsg.), Konservatismus (2. Aufl.) (Königsstein: Athenaeum): 156-198.
• Günaltay, M. Şemseddin (1987), “Geçmişten Geleceğe” Kara. İsmail (Haz.), Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi, Metinler / Kişiler II (İstanbul: Risâle Yayınları): 417-423.
• Güzel, Murat (2000), “Türkiye’de İslâmcılık ve Sağcılık”, Tezkire, 9(17): 65-89.
• Haldun, İbn (1988), Mukaddime, Cilt- I (İstanbul: Dergah Yayınları) (Çev. Süleyman Uludağ).
• Heper, Metin (1985), The State Tradition in Turkey (North Humberside: The Eothen Press).
• Hobsbawm, Eric J. (1995), 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik-Program, Mit, Gerçeklik (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (2.b.) (Çev. Osman Akınhay).
• Hürkan, Serhat (2010), Halk Fırkası’ndan CHP’ye (Ankara: Sinemis Yayınları).
• İğdemir, Uluğ (Der.) (1980), Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50. Yılı Semineri: Bildiriler ve Tartışmalar (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları).
• İşçi, Metin (2004), Siyasi Düşünceler Tarihi (İstanbul: Der Yayınları).
• Kahraman, Hasan Bülent (2010), Türk Siyasetinin Yapısal Analizi - II (1920-1960) (İstanbul: Agora Kitaplığı).
• Kara, İsmail (1994a), İslamcıların Siyasi Görüşleri (İstanbul: İz Yayınları).
• Kara, İsmail (1994b), Bir Arada Yaşama/Türkiye’de Din-Devlet İlişkisi Sempozyumu (Yay.Haz.: Şehrazat Çakıroğlu) (İstanbul: Helsinki Yurttaşlar Derneği Yayını).
• Kara, İsmail (1998), Şeyhefendinin Rüyasındaki Türkiye (İstanbul: Kitapevi Yayınları).
• Karabekir, Kazım (2010), İstiklal Harbimiz, 1. Cilt (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları) (3.b.).
• Karal, Enver Ziya (2008), “Önsöz”, Akçura Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset (3.b.) (Ankara: Lotus Yayınevi): 7-32.
• Kaynar, Mete Kaan (2009), Tarihin İnşası ve Siyaset: Yazılar (Ankara: Adımlar Yayınevi).
• Kemal, Yahya (1993), Eğil Dağlar (İstanbul: MEB Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2009), Konuşmalar (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları) (5.b.).
• Kinross, Patrick B. (1964), Atatürk: The Rebirth of a Nation (London: Weidenfeld and Nicolson) [Kinross, Lord (1973), Atatürk (Bir Millettin Yeniden Doğuşu) (İstanbul: Sander Yayınevi) (Çev. Nihal Yeğinobalı ve Ayhan Tezel)].
• Kirişçi, Kemal ve Gareth M. Winrow (2010), Kürt Sorunu: Kökeni ve Gelişimi (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları) (6.b.) (Çev. Ahmet Fethi).
• Lüle, Zeynel (2009), Mustafa Kemal’in Can Yoldaşı Ali Çavuş (İstanbul: Doğan Kitap) (4.b.).
• Mardin, Şerif (1969), Din ve İdeoloji (Ankara: Sevinç Matbaası).
• Mardin, Şerif (1977), “Laiklik İdeali ve Gerçekler”, ITBA Mezunları Derneği (Düz.), Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları: 1923-1938 (14-17 Ocak 1977, İstanbul) (İstanbul: Murat Matbaacılık): 381-385.
• Mardin, Şerif (1984), “Religion and Politics in Modern Turkey”, Piscatori, James L. (Ed.), Islam in the Political Process (Cambridge: Cambridge University Press): 138-159 [Mardin, Şerif (1995), Türkiye’de Din ve Siyaset (İstanbul: İletişim Yayınları)].
• Mardin, Şerif (1996), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Mümtazer Türköne) (Yay.Haz. Ömer Laçiner).
• Mardin, Şerif (2012), Türk Modernleşmesi: Bütün Eserleri 9 Makaleler 4 (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mert, Nuray (1998), İslam ve Demokrasi: Bir Kurt Masalı (İstanbul: İz Yayınları).
• Nur, Dr. Rıza (1967), Hayatım ve Hatıratım, Cilt III (İstanbul: Altındağ Yayınevi).
• Oran, Baskın (2008), Türkiye’de Azınlıklar (İstanbul: İletişim Yayınları) (5.b.).
• Öğün, Süleyman Seyfi (1997), “Türk Milliyetçiliğinde Hakim Millet Kodunun Dönüşümü”, Politik Kültür Yazıları: Süreçler, Kişiler (Bursa: Asa Kitabevi): 238-271.
• Öğün, Süleyman Seyfi (2009), “Türk Muhafazakârlığının Kültürel Politik Kökleri”, Çiğdem, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-5 (Muhafazakarlık) (İstanbul: İletişim Yayınları): 539-589.
• Örmeci, Ozan (2008), İttihat ve Terakki’den AKP’ye Türk Siyasal Tarihi (İstanbul: Güncel Yayıncılık).
• Özek, Çetin (1968), 100 Soruda Türkiye’de Gerici Akımlar (İstanbul: Gerçek Yayınevi).
• Özturanlı, M. İskender (2007), Türkiye’de Laikliğin Serüveni (İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları) (3.b.).
• Radin, Max (1935), “Tradition” Seligman, Edwin R.A. (Ed.), Encyclopedia of Social Sciences, 15: 64-65.
• Renner, Karl (1899), Staat und Nation (Vienna: Dietl).
• Safa, Peyami (1999), Türk İnkılâbına Bakışlar (İstanbul: Ötüken Neşriyat) (5.b.).
• Şaylan, Gencay (1983-85), “Milliyetçilik İdeolojisi ve Türk Milliyetçiliği”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt-7 (İstanbul: İletişim Yayınları): 1945-1949.
• Tanilli, Server (2006), İslam Çağımıza Yanıt Verebilir mi? (İstanbul: Alkım Yayınevi) (6.b.).
• Tanör, Bülent (1999), “Laikleş(tir)me Kemalistler ve Din”, Tunçay, Mete (Der.), 75 Yılda Düşünceler, Tartışmalar (İstanbul: Tarih Vakfı): 183-196.
• Tanör, Bülent (2006), “Türk Sistemi Siyasal İslam Karşısında”, Tanilli, Servet (Ed.), Türkiye’de Aydınlanma Hareketi (6.b.) (İstanbul: Alkım Yayınları): 63-69.
• Tanrıöver, Hamdullah Suphi (1929), Dağyolu (İstanbul: Yeni Matbaa).
• Taşkın, Yüksel (2009), “Muhafazakâr Bir Proje Olarak Türk-İslam Sentezi”, Çiğdem, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-5 (Muhafazakarlık) (İstanbul: İletişim Yayınları): 381-401.
• Tekin, Yusuf (2002), Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Modern Ulus Devlete Yönelik Girişimler, Yayınlanmış doktora tezi, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, Sivas.
• Toprak, Binnaz (2006), “Dinci Sağ”, Schick, Irvin C. ve E. Ahmet Tonak (Der.), Geçiş Sürecinde Türkiye (5.b.) (İstanbul: Belge Yayınları): 237-254.
• Topuz, Hıfzı (2000), Eski Dostlar (İstanbul: Remzi Kitabevi).
• Toynbee, Arnold J. (1947), A Study of History, Cilt-VI (London: Oxford University Press).
• Tunçay, Mete (2009), “İkna (İnandırma) Yerine Tecebbür (Zorlama)” İnsel, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-2 (Kemalizm) (İstanbul: İletişim Yayınları): 92-96.
• Uslubaş, Tolga ve Sezgin Dağ (2010), İlk Çağlardan Günümüze Dünya Tarihi (İstanbul: Karma Kitaplar).
• Ülken, Hilmi Ziya (1979), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi (İstanbul: Ülken Yayınları).
• Vergin, Nur (1994), “Din ve Devlet İlişkileri: Düşüncenin “Bitmeyen Senfonisi””, Türkiye Günlüğü, 29: 5-24.
• Yeğen, Mesut (2009), “Kemalizm ve Hegemonya?”, İnsel, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-2 (Kemalizm) (İstanbul: İletişim Yayınları): 56-74.
• Yıldız, Ahmet (2009), “Kemalist Milliyetçilik”, İnsel, Ahmet (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt-2 (Kemalizm) (İstanbul: İletişim Yayınları): 210-234.