Osmanlı Devleti’nde Coğrafya ve Mali Kapasite

Yıl 2023, Cilt: 78 Sayı: 4, 687 - 710, 26.12.2023

Sadullah Yıldırım

https://doi.org/10.33630/ausbf.1118759

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma mali kapasite ile coğrafya arasındaki ilişkiyi Osmanlı Devleti özelinde incelemektedir. Vergi elde etme sürecinde ortaya çıkabilecek işlem maliyetleri üzerinden geliştirilen teorik çerçeve ışığında, merkezi devletin erişiminin zor olduğu yerlerdeki vergi tabanlarının tımar kesimine, buna karşın kolay olduğu yerlerdeki vergi tabanlarının ise merkezi devlete ayrılması gerektiği çıkarsanmıştır. Bu hipotezi test etmek için ise kaza düzeyinde gelirlerin merkez, tımar ve vakıf-mülk arasında nasıl pay edildiği bilgisini içeren 1530 yılı muhasebe defterleri ile işlem maliyetlerini yansıtma potansiyeline sahip coğrafi değişkenler olan yükselti, orman yoğunluğu, nehre mesafe yağış, sıcaklık, toprağın tarıma elverişliliği, enlem, İstanbul’a, ticaret yollarına, ana yollara ve askeri yollara olan mesafe değişkenleri kullanılmıştır. Analiz sonuçları yükselti ve orman yoğunluğu değişkeninin tımara giden payı artırırken merkezi devlete giden payı azalttığını göstermektedir.
Bununla birlikte İstanbul’a olan mesafe arttıkça ilginç bir şekilde merkeze ayrılan payın arttığı ama vakıf-mülk kesimine ayrılan oransal payın ise azaldığı görülmektedir. İstanbul’a olan mesafe ile tımara ayırılan pay arasında istatistiki olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Mali kapasite, Coğrafya, Osmanlı Devleti, Muhasebe defteri

Geography and Fiscal Capacity in the Ottoman Empire

Öz

This paper examines the impact of geography on fiscal capacity in the Ottoman Empire. Developing an argument based on transaction costs associated with revenue raising, it argues that while the tax bases in places where the access of the central government is easy will be allocated for the center, the tax bases in the places where it is difficult will be left for the local administrative units. For an empirical analysis the paper uses information from accounting books of 1530 regarding the revenue allocation across the central government, timar and vakif-mulk in a given district. Results show that increased elevation is negatively associated with the central government’s share of total revenue while it is positively associated with the timar’s share. Moreover, as the distance to Istanbul increases, the fraction of total revenue that goes to timar and surprisingly to the central government increases while the fraction allocated for vakif-mulk decreases.

Anahtar Kelimeler

Fiscal capacity, Geography, Ottoman State, Accounting books

Kaynakça

• Ciolek, T. Matthew (2005), Georeferenced data set (Series 1 - Routes): Trade routes in the Ottoman Empire 1300-1600 CE. OWTRAD Dromographic Digital Data Archives (ODDDA), Old World Trade Routes (OWTRAD) Project (Canberra: www.ciolek.com - Asia Pacific Research Online), (www.ciolek.com/OWTRAD/DATA/tmcTRm1300.html)
• Coşgel, Metin M. ve Thomas J. Miceli (2009), "Tax Collection in History", Public Finance Review, no. 4: 399-420.
• Coşgel, Metin M., Haggay Etkes ve Thomas J. Miceli (2011), "Private Law Enforcement, Fine Sharing, and Tax Collection: Theory and Historical Evidence", Journal of Economic Behavior & Organization, no. 3: 546-552.
• Coşgel, Metin (2004), "Ottoman Tax Registers (Tahrir Defterleri)", Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History, no. 2: 87-102.
• Fick, Stephen E. ve Robert J. Hijmans (2017), "WorldClim 2: New 1‐km Spatial Resolution Climate Surfaces for Global Land Areas", International Journal of Climatology, no. 12: 4302-4315.
• Genç, Mehmet (2000), Devlet ve Ekonomi (İstanbul: Ötüken Yayınları).
• Halaçoğlu, Yusuf (2002), Osmanlılarda Ulaşım Ve Haberleşme (Menziller) (Ankara).
• İnalcık, Halil (1993), "Giriş" 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) I.: Kütahya, Karahisâr-i Sâhip, Sultanönü, Hamîd Ve Ankara Livâları içinde, haz. T.C. Basbakanlık, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, T.C. Basbakanlık, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• İnalcık, Halil (1954), Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi).
• Karaman, K. Kıvanç, ve Şevket Pamuk (2010), "Ottoman State Finances in European Perspective, 1500–1914", The Journal of Economic History, no. 3: 593-629.
• National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) and U.S. National Geophysical Data Center, Terrain Base, release 1.0 (CD-ROM), Boulder, Colo.
• Özvar, Erol (2003), Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması (İstanbul: Kitabevi).
• Ramankutty, Navin, Jonathan A. Foley, John Norman, ve Kevin McSweeney (2002), "The Global Distribution of Cultivable Lands: Current Patterns and Sensitivity to Possible Climate Change", Global Ecology and Biogeography, no. 5: 377-392.
• Scott, James C. (2009), The Art of Not Being Governed, (Yale University Press).
• Sng, Tuan-Hwee ve Chiaki Moriguchi (2014), "Asia’s Little Divergence: State Capacity in China and Japan before 1850", Journal of Economic Growth no. 4: 439-470.
• T.C. Basbakanlık, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2003), 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-Ili Defteri (937/1530) I: Paşa Livası Solkol Kazaları (Gümülcine, Yenice-i Kara-Su, Drama, Zihne, Nevrekop, Timur-Hisarı, Siroz, Selanik, Sidre-Kapsi, Avrat-Hisarı, Yenice-i Vardar, Kara-Verye, Serfiçe, Iştin, Kestorya, Bihlişte, Görice, Florina Ve Köstendil Livası, (T.C. Basbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü).
• ------ (2001), 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-Ili Defteri (937/1530) I: Paşa (Sofya) Ve Vize Livâları Ile Sağkol Kazâları (Edirne, Dimetoka, Ferecik, Keşan, Kızıl-Ağaç, Zağra-i Eski-Hisâr, Ipsala, Filibe, Tatar-Bâzârı, Samakov, Üsküb, Kalkan-Delen, Kırçova, Manastır, Pirlepe, Ve Köprülü), (T.C. Basbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü).
• ------ (2002), 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-Ili Defteri (937/1530) II: Çirmen, Müsellemân-ı Kızılca, Silistre, Kefe, Niğbolu Ve Vidin Livâları, Çirmen Ve Vize Müsellemleri, Yörük Ve Tatar Cemâatleri Ile Voynugân-ı Istabl-ı Âmire Ve Kıbtiyân-ı Vilâyet-i Rûm-Ili, (T.C. Basbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü).
• ------ (2008), 367 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-Ili Defteri Ile 94 Ve 1078 Numaralı Avlonya Livası Tahrir Defterleri ( 926-1520 / 937-1530 ), III, Yanya, Iskenderiye, Ohri, Ilbasan Ve Avlonya Livaları Ile Dukakin Vilayeti, (T.C. Basbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü).
• ------ (2007), 367 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-Ili Defteri Ile 114, 390 Ve 101 Numaralı Icmal Defterleri ( 920-937 / 1514-1530 ), I, Karlıili, Agrıboz, Mora, Rodos Ve Tırhala Livaları, (T.C. Basbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü).
• ------ (2004), 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-Ili Defteri (937/1530) II: Vılçıtrın, Prizrin, Alaca-Hisâr Ve Hersek Livâları, (T.C. Basbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü).
• Uyar, Mesut, and Edward J. Erickson (2009), A Military History of the Ottomans: From Osman to Ataturk: From Osman to Ataturk, (ABC-CLIO).
• Yıldırım, Sadullah (2008), 1000/1592-93 ve 1001/1593-94 Tarihli Ruznamçe Gelir Defterine Göre Osmanlı Devleti'nin Merkezi Hazine Gelirleri, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).