Hangi Garp? Adımlar Dergisinde Otarşi, Hümanizm ve Irkçılık Tartışmaları (Mayıs 1943 – Nisan 1944)

Yıl 2024, SBF Dergisi Erken Görünüm, 1 - 27

Mustafa Bölükbaşı

https://doi.org/10.33630/ausbf.1313194

Öz

Bu makale, erken Cumhuriyet dönemindeki Batılılaşma tartışmalarını, Behice Boran’ın öncülüğünde bir grup sol görüşlü entelektüel tarafından çıkarılan Adımlar dergisindeki hümanizm, otarşi ve ırkçılık eleştirileri özelinde incelemektedir. Türkçe literatürde sol akımlar üzerine yapılan araştırmalarda Adımlar dergisi genellikle ya gözden kaçmış ya da dolaylı olarak ve sınırlı bir şekilde ele alınmıştır. Bu makale, sosyo-politik gelişmelerin ve ideolojik çatışmanın etkisiyle dönemin entelektüelleri arasında önemli tartışmalara yol açan belirli temalara yoğunlaşarak Adımlar dergisinin Batı tasavvurunu ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Adımlar dergisi makale, sanat-edebiyat eleştirisi, roman-hikâye-şiir ve güncel yazı-eleştiri gibi türlerde ve köy, otarşi, ırkçılık, hümanizm, iktisat, toplum-kültür, eğitim, şehircilik gibi konularda toplam 105 yazı yayınlamıştır. Bu çalışmada yapılan tasnif sonucunda hümanizm, otarşi ve ırkçılık, dergide Batılılaşma tartışmasının yürütüldüğü üç ana tema olarak belirlenmiş ve bu üç temayla ilişkili toplam on sekiz yazı nitel içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Dergi, anti-faşist, halkçı ve realist bir yaklaşım benimseyen, ilerleme fikrine bağlı, tarihsel materyalist yöntem uygulayan bir grup entelektüelin 1940’lı yıllardaki buluşma noktası olmuştur. II. Dünya Savaşı’nın ve Milli Şef iktidarının etkisi altında dönemin sosyo-politik, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel problemlerini tartışan Adımlar, “Hangi Garp?” sorusuna ilerici, halkçı, özgür ve müreffeh olan yanıtını vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Adımlar, Erken Cumhuriyet Dönemi, Ankara Solu, Batılılaşma, Faşizm

Which West? Discussions on Autarchy, Humanism, and Racism in the Adımlar Journal (May 1943 – April 1944)

Öz

This article examines the Westernization debates in the early Republican period in terms of criticisms of humanism, autarky, and racism in the journal Adımlar, which was published by a group of left-wing intellectuals under the leadership of Behice Boran. In research on leftist movements in Turkey, the journal Adımlar has often either been overlooked or has been dealt with indirectly and in a limited way. This article aims to reveal Adımlar’s conception of the West by concentrating on specific themes that led to significant debates among the intellectuals in the 1940s with the influence of socio-political developments and ideological conflict. Adımlar has published a total of 105 essays in genres such as articles, art-literary criticism, novel-story-poetry, and polemics, and on topics such as village, autarky, racism, humanism, economics, society-culture, education, and urbanism. In this study, humanism, autarky, and racism were identified as the three main themes on which the Westernization debate was carried out, and a total of eighteen articles related to these three themes were analyzed by qualitative content analysis method. The journal became the meeting point of a group of intellectuals who adopted an anti-fascist, populist, and realist approach, adhered to the idea of progress, and applied historical materialist methods in the 1940s. Under the socio-political, socio-economic, and socio-cultural conditions of World War II and the National Chief's power, Adımlar sought to answer the question of “Which West?”. And its answer was the one represents progressive, populist, free, and prosperous.

Anahtar Kelimeler

Adımlar, The Early Republican Period, The Ankara Left, Westernization, Fascism.

Kaynakça

• Kaynakça Adanır, Fikret (2001), “Kemalist Authoritarianism And Fascist Trends in Turkey During the Inter-War Period”, Stein Ugelvik Larsen (Der.), Fascism Outside Europe: The European Impulse against Domestic Conditions in the Diffusion of Global Fascism (New York: Columbia University Press): 313-361.
• Ağduk, Meltem Gevrek (1994), “Yurt ve Dünya (1941-1944)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Ağduk, Meltem Gevrek (1998), “Yurt ve Dünya/1941-1944: 1940’ların Solunun Ankara Çevresi”, Toplum ve Bilim, 78: 255-272.
• Atılgan, Gökhan (2007), “Behice Boran: Siyasal ve Entelektüel Bir Biyografi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Atılgan, Gökhan (2008), “Anti-emperyalizm ve Bağımsızlıkçılık (1920-1971)”, Murat Gültekingil (Der.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 8: Sol (İstanbul: İletişim Yayınları): 661-704.
• Barutçu, Zübeyir (2012), “Tek Parti Döneminde Muhalif Bir Dergi: Yurt ve Dünya”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Başoğlu, Muzaffer Şerif (1943), Irk Psikolojisi (İstanbul: Üniversite Kitabevi).
• Berkes, Niyazi (2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Berkes, Niyazi (2021), Unutulan Yıllar (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Bölükbaşı, Mustafa (2021), “A Reassessment of the Turkish Party System”, Siyasal: Journal of Political Sciences, 30 (2): 277-289.
• Çakır, Hamza (2002), “Takrir-i Sükûn Mağduru Bir Taşra Gazetesi”, İstanbul İletişim Fakültesi Dergisi, 14: 91-109.
• Çatal, Barış (2013), “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Çıkan Yurt ve Dünya Dergisinde Ekonomi Tartışmaları”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çavdar, Tevfik (1999), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950 (Ankara: İmge Kitabevi).
• Çılgın, Canan (2011), “1940'lı Yıllarda Yayımlanan Irkçı Turancı Dergilerin İncelenmesi (Bozkurt, Gök-Börü, Ergenekon, Orhun)”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Çulhaoğlu, Metin (2007), “Modernleşme, Batılılaşma ve Türk Solu”, Uygur Kocabaşoğlu (Der.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 3: Modernleşme ve Batıcılık (İstanbul: İletişim Yayınları): 170-188.
• Darendelioğlu, İlhan (1979), Türkiye’de Komünist Hareketler (İstanbul: Toker Yayınları).
• Deringil, Selim (2003), Denge Oyunu İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Dinçer, Hasan (2008), “II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Bir Dergi: Yurt ve Dünya”, Atatürk Yolu Dergisi, 11 (42): 193-230.
• Drisko James W. ve Tina Maschi (2016), Content Analysis (New York: Oxford University Press).
• Durakbaşa, Ayşe (1993), “Behice Boran ve 1940’larda Toplumcu Düşün”, Toplumbilim, 2: 41-46.
• Ercan, Eren Ekin (2021), “Erken Cumhuriyet Döneminde Hümanizma Kavrayışları II: Adımlar Dergisi Hümanizma Anketinin Sonlandırılması”, İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6 (2): 158-174.
• Erkul, Ali (1997), “Behice Boran’ın Toplumsal Yapı ve Toplumsal Değişme Görüşleri”, Amme İdaresi Dergisi, 30 (1): 83-107.
• Esenel, Mediha (1999), Geç Kalmış Kitap: 1940’lı Yıllarda Anadolu Köylerinde Araştırmalar ve Yaşadığım Çevreden İzlenimle. (İstanbul: Sistem Yayıncılık).
• Franzosi, Roberto (1999), From Words to Numbers: Narrative as Data (Cambridge: Cambridge Univeristy Press).
• Georgeon, François (2006), Osmanlı-Türk Modernleşmesi: 1900-1930 (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları) (Çev. Ali Berktay).
• Göldaş, İsmail (1997), Takrir-i Sükun Görüşmeleri (İstanbul: Belge Yayınları).
• Göz, Ali Cem (2011), “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Siyasal İktidar Tarafından Kapatılan Basın Organları Bağlamında Bir Listeleme Denemesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 3 (5): 1-12.
• Güvenir, Murat (1991), 2. Dünya Savaşı’nda Türk Basını: Siyasal İktidarın Basını Denetlemesi ve Yönlendirmesi (İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti).
• Hanioğlu, Şükrü (2008), A Brief History of the Late Ottoman Empire (Princeton: Princeton University Press).
• Hirsch, Ernst E. (1997), Anılarım: Kayzer Dönemi, Weimar Cumhuriyeti, Atatürk Ülkesi (Ankara: Tübitak Yayınları) (Çev. Fatma Suphi).
• Hsieh Hsiu-Fang ve Sarah E. Shannon (2005), “Three Approaches to Qualitative Content Analysis”, Qualitative Health Research, 15 (9): 1277-1288.
• İnalcık, Halil (2013), Osmanlı ve Modern Türkiye (İstanbul: Timaş Yayınları).
• İnuğur, Nuri (1992), Türk Basın Tarihi (İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti).
• İrem, Nazım (1999), “Muhafazakâr Modernlik, ‘Diğer Batı’ ve Türkiye’de Bergsonculuk”, Toplum ve Bilim, 82: 141-179.
• Karadeniz, Abdurrahim (2002), Düşünce ve Edebiyatımızda Yurt ve Dünya Dergisi (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları).
• Karpat, Kemal (2002), Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays (Leiden: Brill).
• Kasapoğlu, Aytül (2011), “Bir Halk Sosyolojisi Örneği Olarak Adımlar Dergisinin Semiyotik İncelemesi”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 14 (1): 135-191.
• Kayalı, Kurtuluş (1987), “Sosyolog Behice Boran”, Bilim ve Sanat, 84: 10-13.
• Kaynar, Mete Kaan ve Gökhan Ak (2016), “Niyazi Berkes ve 1940’lı Yılların Sol Muhalif Dergisi Yurt ve Dünya”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16 (33): 325-372.
• Koçak, C. (1996a). Türkiye'de Milli Şef Dönemi (1938-1945): Cilt 1 (İstanbul: İletişim).
• Koçak, C. (1996b). Türkiye'de Milli Şef Dönemi (1938-1945): Cilt 2 (İstanbul: İletişim).
• Koloğlu, Orhan (2006), Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi (İstanbul: Pozitif Yayınları).
• Korkmaz, Eren Emre (2021), “Turkish Left and Anti-imperialism in the 1970s”, Immanuel Ness ve Zak Cope (Der.), The Palgrave Encyclopedia of Imperialism and Anti-Imperialism (Cham: Palgrave Macmillan): 2665-2673.
• Krippendorff, Klaus (2004), Content Analysis: An Introduction to Its Methodology (Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage).
• Küçük, Yalçın (1983), “Cumhuriyet Döneminde Aydınlar ve Dergileri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1 (İstanbul: İletişim Yayınları): 138-144.
• Landau, Jacob (1995), Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation (London: C. Hurst & Co.).
• Mardin, Şerif (1991), Türk Modernleşmesi (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mazıcı, Nurşen (1996), “1930’a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu”, Atatürk Yolu Dergisi, 5 (18): 131-154.
• Mumcu, Uğur (2021), Bir Uzun Yürüyüş (Ankara: Umag Vakfı Yayınları).
• Oran, Baskın (1969), “İç ve Dış Politika Açısından İkinci Dünya Savaşında Türkiye’de Siyasal Hayat ve Sağ-Sol Akımlar”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 24 (3): 227-275.
• Oyan-Altuntaş, Ekin (2021), “Turkey and Imperialism (1923–2018)”, Immanuel Ness ve Zak Cope (Der.), The Palgrave Encyclopedia of Imperialism and Anti-Imperialism (Cham: Palgrave Macmillan): 2650–2665.
• Parla, Taha (2006), Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye`de Korporatizm, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Sarantakos, Sotirios (2013), Social Research (Basingstoke: Palgrave Macmillan).
• Sefercioğlu, Necmeddin (2008), Türkçü Dergiler (Ankara: Türk Ocakları Ankara Şubesi Yayını).
• Somay, Bülent (2008), “Türkiye Solunun Kemalizmle İmtihanı”, Murat Gültekingil (Der.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 8: Sol (İstanbul: İletişim Yayınları): 647-660.
• Şentürk, Ayşegül (2016), “1931 Matbuat Kanunu’ndaki Değişiklikler Üzerine Kronolojik Bir Değerlendirme: Basın Hürriyeti Bağlamında Meclis Tartışmaları ve Basındaki Yankılar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 30 (1): 199-230.
• Topuz, Hıfzı (2015), II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi (İstanbul: Remzi Kitabevi).
• Tunçay, Mete (2005), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931) (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Türkislamoğlu, Elif (2020), “1960'lı Yıllar Türk Düşünce Hayatında Kurtuluş Savaşı'nın Anti-Emperyalist Niteliğine İlişkin Tartışmalar”, Atatürk Yolu Dergisi, 67: 507-532.
• Üstün, Hasan (2013), “Türk Basın Birliği’nin 1939-1946 Arasında Gazetecilerin Çalışma İlişkilerini Kurumlaştırma Girişimleri ve Günümüze Bıraktığı Miras”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 45: 149-170.
• Yurdal, İlkay (2022), “Kültür Otarşisi Kavramı Üzerinden Adımlar Dergisinde Yürütülen Faşizm Tartışmaları”, Eğitim Bilim Toplum, 20 (79): 38-63.
• Zürcher, Erik Jan (2018), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Yasemin Saner).