21. YÜZYIL PROTESTO VE İSYANLARINI MODERN SİYASALLIK KAVRAMIYLA ANLAMLANDIRMAK

Yıl 2025, , 1 - 22

Demet Sayınta Selvioğlu

https://doi.org/10.33630/ausbf.1742048

Öz

Bu çalışmanın amacı, 21. yüzyılda, özellikle kapitalizmin en sarsıcı krizi kabul edilen 2008 küresel finansal krizinden sonra, yaygın ve kesintisiz olarak yaşanan protesto ve isyanları modern siyasallık kavramı kılavuzluğunda anlamaktır. Kapitalizmin son yapısal krizi, gerek sistemi rehabilite etmek isteyenler gerekse sistem karşıtları tarafından insanlık için bir eşik olarak görülmektedir. İlgili çalışmalar krizin en belirgin semptomları olarak kabul edilen protesto ve isyanların nedenlerini genel olarak siyasal sistemlerin işlemez hale gelmesi, iktisadi adaletsizlik ve kemer sıkma politikaları, yurttaşlığa ilişkin hak ihlalleri ve uluslararası güç ilişkilerinden kaynaklanan küresel adaletsizlik olarak tasnif etmekteler. Daha çok orta ve üst gelir seviyesindeki ülkelerde ortaya çıkan, organize ve gittikçe siyasallaşan protesto ve isyanları anlamak, insanlığın içinden geçtiği kritik karar anında toplumsal gelişmelerin yönünü anlamak için elzemdir. Protesto ve isyanlar, toplumsal bağı oluşturan siyasallıktan ileri gelmektedir. Kamusal alana, herkesi ilgilendiren meselelere yön verme gücü olarak belirlediğimiz siyasallık, özgürlükle mümkün olmaktadır. Toplumu sürekli kılan yeniden üretim rejimi, kendi çıkarlarını kamunun çıkarları olarak sunacak kadar güçlü, dolayısıyla özgür çıkar grupları egemenliğinde hayat bulmaktadır. Modern siyasallık, kamusal alanı biçimlendirebilmenin (özgürlük) koşulu kıldığı piyasada alınıp satılabilen mülk sahipliğini herkese serbest kılmıştır. Ancak kapitalist toplumlarda, asıl mülk sahipleri sermayedarlar olduğundan, toplumsal bağı tesis eden hegemonik burjuva iktidarı, piyasayı merkezine alan bir düzen etrafında şekillenir. Geniş kitlelerin siyasallığı, piyasa aktörü, seçmen ve yurttaş rollerini üstlenen bireyde çerçevelenip özgürlük serbestliğe indirgenir. Dolayısıyla modern dönem öncesi isyanların sistem yerine iktidarı değiştiren isyan ve protestoları yerini, sistemik krizlerde siyasallaşan toplum kesimlerinin sürekli toplumsal değişim taleplerine bırakmış; modern siyasallık protesto ve isyanların yapısal nedenidir artık. Öyle ki kapitalizmin yapısal krizlerini referans alarak protesto ve isyanları eski, yeni toplumsal hareketler ve meydan hareketleri olarak sınıflandıran bir toplumsal hareketler yazını ortaya çıkmıştır. Kitlelerin siyasallaştığı her yapısal krizde kapitalizm siyasallaşmayı içererek yeniden yapılanmıştır. Siyasal bir programa bağlı, sınıf temelli protesto ve isyanları sendikacılık, sosyal demokrasi, refah harcamaları ile içeren kapitalizm, güçlenen, siyasallaşan toplum kesimlerini neoliberalizmle zayıflatmıştır. Derinleştirilen neoliberalizmle siyasal kapasiteleri zayıflatılan toplum kesimlerinin ırk, din, cinsiyet, çevre, etnisite odaklı yeni toplumsal muhalefetinin son yapısal krizin yol açtığı protesto ve isyanlarda dışa vurulan tepkisel siyasallığı, toplumsal kutuplaşmaya, güvencesizleştirmeye, otoriterleşmeye yaslanan popülizmler yoluyla içerilmiştir. Siyasal olarak felce uğramış kitlelerin popülist idarelerin keskin ama sorunları derinleştiren politikalarına yaslanan tepkisel siyasallıklarının tekrar etmesi beklenmelidir.

Anahtar Kelimeler

21. Yüzyıl Protesto ve İsyanları , Modern Siyasallık , Toplumsal Hareketler , Neoliberalizm , Popülist İçerme

Interpreting 21st Century Protests and Uprisings through the Concept of Modern Politicality

Öz

The aim of this study is to understand the widespread and sustained protests and uprisings in the 21st century, particularly after the 2008 global financial crisis, acknowledged as capitalism’s most devastating crisis, through the concept of modern politicality. Capitalism’s latest structural crisis is viewed as a threshold for humanity, by both those seeking to rehabilitate the system and by its opponents. Relevant studies research categorizes the causes of these protests and rebellions—seen as the crisis’s most visible symptoms—into political system failures, economic injustice and austerity policies, violations of citizenship rights, and global injustices stemming from international power relations. Understanding these organized and increasingly politicized protests, predominantly emerging in middle- and high-income countries, is crucial for grasping the direction of societal developments at this critical juncture. Protests and uprisings arise from politicality, which constitutes the social bond. Politicality, defined as the power to shape public matters affecting everyone, is possible through freedom. The reproduction regime that sustains society thrives under the dominance of powerful interest groups that present their agendas as public interests. Modern politicality has made free commodified property ownership -the condition for shaping the public sphere. However, in capitalist societies, true property owners are capitalists, and the hegemonic bourgeois order, centered around market-driven governance, structures the social bond. The politicality of the masses is confined through the individual as market actor, voter, and citizen, reducing freedom to mere liberty. Thus, unlike premodern rebellions that sought to replace rulers rather than the system, modern protests arise from systemic crises, with politicized societal groups demanding continuous change. Modern politicality is now the structural cause of protests and uprisings. Consequently, a body of social movement literature has emerged, classifying protests and rebellions—based on capitalism’s structural crises—as old, new social movements, or square movements. In each structural crisis that politicizes the masses, capitalism restructures by incorporating politicization. While capitalism incorporated the class-based protests tied to political programs through unions, social democracy, and welfare spending, it weakened these mobilized sectors through neoliberalism. Through deepened neoliberalism, reactionary politicality of weakening societal segments’ new social opposition (focusing on race, religion, gender, etc.), manifested in protests triggered by the last structural crisis, has been incorporated by populisms, based on precarity, polarization and authoritarianism. Recurrence of reactive politicality of paralyzed masses, relying on populisms' sharp yet problem-deepening policies, seems inevitable.

Anahtar Kelimeler

21st Century Protests and Uprisings , Modern Politicality , Social Movements , Neoliberalism , Populist Inclusion

Kaynakça

• Amin, S. (2016). Liberal virüs (F. Başkaya, Çev.). Yordam Kitap.
• Badiou, Alain (2011). Komünist hipotez (Oylum Bülbül, Çev.). Encore Yayınları.
• Başkaya, F. (2016). Başka bir uygarlık için manifesto. Yordam Kitap.
• Bauman, Z. (2018). Retrotopya (A. Karatay, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Brown, W. (2021). Neoliberalizmin harabelerinde (B. O. Doğan, Çev.). Metis Yayınları.
• Bullock, Justin B. vd. (2024). The Oxford handbook of AI governance. Oxford University Press.
• Castells, M. (2006). Enformasyon çağı: ekonomi, toplum ve kültür -Cilt 2 -Kimliğin gücü. (E. Kılıç, Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Coşkun, M. K. (2006). Süreklilik ve kopuş teorileri bağlamında Türkiye’deki eski ve yeni toplumsal hareketler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61(1), 67-102.
• Crouch, C. (2004). Post-democracy. Polity Press.
• Çetinkaya, D. (2020). Toplumsal hareketler, devrim ve siyaset (1999-2020). SAV Katkı, 10, 37-48.
• de La Boétie, E. (2011). Gönüllük kulluk üzerine söylev (M. A. Ağaoğulları, Çev.). (3. Baskı). İmge Kitabevi Yayınları.
• della Porta, D. (2015). Social movements in times of austerity. Polity Press.
• Gauchet, M. (2013). Yurttaşını arayan demokrasi (Z. Savaşçın, Çev.). İletişim Yayınları.
• Giddens, A. (2000). Elimizden kaçıp giden dünya (O. Akınhay, Çev.). Alfa.
• Gözler, K. (2008). Tabiî hukuk ve hukukî pozitivizme göre adalet kavramı. Muhafazakâr Düşünce, 4(15), 77-90. Gray, J. (2000). Two faces of liberalism. The New Press.
• Gray, J. (2003). Liberalism (2. Baskı). University of Minnesota Press.
• Fuchs, C. (2014). Social media a critical introduction. Sage Publications.
• Harman, C. (2013). Halkların dünya tarihi: Taş devrinden yeni binyıla (U. Kocabaşoğlu, Çev.). (3. Baskı). Yordam Kitap.
• Hardt, M. ve A. Negri (2011). Çokluk. (B. Yıldırım, Çev.). (2. Baskı). Ayrıntı Yayınları.
• Hardt, M. ve A. Negri (2023). İmparatorluk. (A. E. Pilgir, Çev.). (10. Baskı). Ayrıntı Yayınları.
• Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin kısa tarihi (A. Onacak, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Held, D. (Der.) (2004). A globalizing world?: culture, economics, politics. (2. Baskı). Open University.
• Koselleck, R. (2013). Kavramlar tarihi: Politik ve sosyal dilin semantiği ve pragmatiği üzerine araştırmalar (A. Dirim, Çev.). (2. Baskı). İletişim Yayınları.
• Kotz, D. M. (2010). The final conflict: What can cause a system-threatening crisis of capitalism? Science & Society, 74(3), 362-379.
• Laclau, E. (2007). Popülist akıl üzerine. (N. B. Çelik, Çev.,). Epos Yayınları.
• Lichtman, R. (2013). Liberal ideolojinin Marksist eleştirisi (Ş. Alpagut, Çev.). Yordam Kitap.
• Locke, J. (2012). Hükümet üzerine ikinci inceleme (F. Bakırcı, Çev.). (2. Baskı). Ebabil Yayınları.
• Lopez-Claros, A., Dahl, A. L., & Groff, M. (2020). Global governance and the emergence of global institutions for the 21st century. Cambridge University Press.
• Meiksins Wood, E. (2013). Yurttaşlardan lordlara (O. Köymen, Çev.). (2. Baskı). Yordam Kitap.
• Mouffe, C. (2019). Sol popülizm. (A. Yanık, Çev.).İletişim Yayınları.
• Mudde, Cas ve C. R. Kaltwasser (2012). Populism in Europe and the Americas. Cambridge University Press.
• Okar, B. (2014). Antik Yakındoğu’da halk isyanları. Bilim ve Gelecek, 121. https://bilimvegelecek.com.tr/index.php/2014/03/01/antik-yakindoguda-halk-isyanlari/ [Erişim Tarihi Mayıs 2025].
• Ortiz, I., Burke, S., Berrada, M., & Saenz Cortés, H. (2022). World protests: A study of key protest issues in the 21st century. https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/978-3-030-88513-7.pdf [Erişim Tarihi Mart 2025].
• Özen, H. (2015). Meydan hareketleri ve ‘eski’ ve ‘yeni’ toplumsal hareketler. Mülkiye Dergisi, 39(2), 11-40.
• Panitch, L., & Gindin, S. (2011). Capitalist crises and the crisis this time. Socialist Register, 47.
• Pleyers, G. (2020). Interconnected challenges of the 21st century. Global Dialogue. https://globaldialogue.isa-sociology.org/articles/interconnected-challenges-of-the-21st-century [Erişim Tarihi Şubat 2025].
• Polanyi, K. (1986). Büyük dönüşüm (A. Buğra, Çev.). Alan Yayıncılık.
• Smith, A. (2016). Milletlerin zenginliği (H. Derin, Çev.). (11. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tilly, C., Castañeda, E., & Wood, L. J. (2022). Toplumsal hareketler 1768-2018 (O. Düz, Çev.). Alfa Yayınları.
• Traverso, E. (2018). Solun melankolisi: Marksizm, tarih ve bellek (E. Ersavcı, Çev.). İletişim Yayınları.
• Wallerstein, I. (2012). Tarihsel kapitalizm ve kapitalist uygarlık (N. Alpay, Çev.). (Genişletilmiş Basım). Metis Yayınları.
• Wallerstein, I. (2001). Ütopistik. (T. Doğan, Çev.). Aveste.
• Yalçınkaya, A. (2015). Yunan uygarlığı içinde polis ve siyaset. In M. A. Ağaoğulları (Ed.), Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da siyasal düşünceler tarihi (s. 23-90). İletişim Yayınları.
• Yıldırım, Y. (2024). Demokrasi ve toplumsal hareketler. Fol Kitap.
• Zuboff, S. (2021). Gözetleme kapitalizmi çağı, (T. Uzunçelebi, Çev.). Okuyan Us Yayınevi.