BİR YAYLAK ANLAŞMAZLIĞININ ANATOMİSİ ÜZERİNDEN GEÇ DÖNEM OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA ORTAK ARAZİLER MESELESİNİ DÜŞÜNMEK: DELİKLİKAYA YAYLAĞI KİMİNDİR?

Yıl 2021, Cilt: 59 Sayı: 1, 5 - 33, 31.07.2021

Zeynep Akan Yetişir

Öz

1860 yazı sonlarında bugün Bulgaristan sınırları içerisinde yer alan iki Osmanlı köyü -Türkçe
adlarıyla Akçakilise ve Turyan, günümüzdeki
adlarıyla Sopot ve Troyan köyleri- bir yaylak
anlaşmazlığı nedeniyle saldırı ve yaralama
olaylarına sebebiyet verecek şekilde kavgaya
tutuşmuştu. Hayvanların itlaf, mandıraların tahrip, çobanların darp edildiği saldırı olayı yerel
makamlara farklı şekilde yansıtılmıştı. Aslında
olay iki köy arasında birkaç yıldır devam eden
ve idari ve hukuki tüm müdahalelere rağmen
çözülemeyen bir anlaşmazlığın patlama noktasıydı. Ne var ki yerel yetkililerin ya da hukukun
bertaraf edemediği husumeti şiddet eylemleri
de sonlandıramadı. İki köy arasındaki anlaşmazlık merkezi ve yerel müdahilleriyle bir süre
daha devam etti.
Bu çalışma bahsi geçen yaylak anlaşmazlığı
üzerinden XIX. yüzyıl ortalarında ortak araziler
üzerindeki mülkiyet haklarının inşasını konu
edinmektedir. Söz konusu süreç merkezi ve yerel idare ile hak iddiasında bulunanların karar
ve eylemleri, ortak arazilerle ilgili kurumsal ve
hukuki dönüşümler, hak mücadelelerinde kullanılan araçların niteliği gibi çeşitli veçheleriyle
ele alınacaktır. Çalışma yeni gelişen bir araştırma alanı olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda ortak arazilerin yönetimi ve kullanımı meselesine
katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, ortak arazi, yaylak, mülkiyet, Bulgaristan, Akçakilise, Turyan

Kaynakça

• BOA, Sadâret Dîvân Kalemi Evrakı (A.DVN), 153/28
• BOA, Sâdâret Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT.MVL), 105-9; 118-52
• BOA, Sadâret Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM), 293-39; 339-47; 347-90; 449-76; 466-2
• BOA, Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 2040-152931.
• BOA, İrade Dahiliye (İ.DH), 1295-102144;
• BOA, İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 381-16708; 443-19716
• BOA, Maliye Nezâreti Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d.), 15558
• BOA, Meclis-i Vâlâ (MVL), 465-4; 902/55; 919/ 78; 921/26; 934-58; 939-37
• BOA, Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı (TFR.I.A), 4-399
• BOA, Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (TFR.I.KV), 53/5521.
• BOA, Rumeli Müfettişliği Umum Evrakı (TFR.I.UM) 2-136.
• BOA, Rumeli Ahkâm Defteri, nr. 85, sayfa no-belge no: 98-233
• Salnâme-i Vilâyet-i Tuna, Sene 1285, Tuna Vilayeti Matbaası, 1285 . Akgündüz, Ahmet, Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Diyarbakır 1986.
• Aydın, Mahir, “Tatarpazarcığı”, The Ottoman State and Societies in Change, (ed.) Hayashi Kayoka, Mahir Aydın, Kegan Paul, Londra 2004, ss. 77-105.
• Birben, Üstüner ve Yusuf Güneş, “The Cibal-i Mübaha: A Special Type of Forest Available for Public Use in the Ottoman Empire Period”, 15th International Symposium on Legal Aspects of European Sustainable Development, Technical University Faculty of Forestry, Albania 2014, ss. 26-32.
• Blomquıst, William ve Elinor Ostrom, “Institutional Capacity and the Resolution of a Commons Dilemma”, Policy Studies Review, Cilt 5, Sayı 2, 1985, ss. 383-394.
• Choe, Hyun ve Sun-Jin Yun, “Revisiting the Concept of Common-Pool Resources: Beyond Ostrom”, Development and Society, Cilt 46, Sayı 1, 2017, ss. 113-129. Cin, Halil ve Mehmet Handan Surlu, Türk Hukukunda Mera, Yaylak ve Kışlaklar, Seçkin Yayınevi, Ankara 2000.
• Demsetz, Harold, “Toward a Theory of Property Rights”, American Economic Review, Cilt 57, Sayı 2, 1967, ss. 347-359.
• Dursun, Selçuk, “Çevresel (Ekolojik) Tarih Lensinden Osmanlı Tarihine Yeniden Bakmak”, 20th CIEPO Symposium: New Trends in Ottoman Studies, Crete University Press, Rethymno 2012, ss. 56-69;
• _____ “Dispossession by Concession: Forests Commons in the Ottoman Empire and Early Turkish Republic”, Seeds of Power: Explorations in Ottoman Environmental History, (ed.) Onur İnal, Yavuz Köse, The White Horse Press, Cambridge 2019, ss. 260-284;
• Ebu’lula Mardin, Arazi Kanunnamesi Şerhi, İkdam Matbaası, Dersaadet 1324.
• Emecen, Feridun, “Dönüm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt IX, 1994, s. 521.
• Ersoy, Neriman, “XIX. Yüzyılda Filibe Şehri”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003, s. 45-46.
• Fung, Archon, Empowered Participation, Princeton University Press, 2004.
• Gıbson, Clark C. ve diğerleri, “The Concept of Scale and the Human Dimension of Global Change: A Survey”, Ecological Economics, Cilt 32, Sayı 2, 2000, s. 217-239.
• Hacısalihoğlu, Neriman Ersoy, “Bulgaristan Prensliği’nde İlan Edilen İlk Anayasa: Tırnova Anayasası”, Eski Çağ’dan Günümüze Yönetim Anlayışı ve Kurumlar, (ed.) Feridun M. Emecen, Kitabevi Yayınları, İsatnbul 2009, ss. 107-118.
• Halis Eşref, Külliyat-ı Şerh-i Kanun-i Arazi, Yuvanaki Panayotidis Matbaası, Dersaadet 1315.
• Hardin, Garret: “The Tragedy of the Commons”, Science, Cilt 162, Sayı 3895, 1968, ss.1243-1248.
• Ianeva, Svetla, “Samokov: An Ottoman Balkan City in the Age of Reforms”, The Ottoman State and Societies in Change, (ed.) Hayashi Kayoka, Mahir Aydın, Kegan Paul, Londra 2004, ss. 47-76.
• Kenanoğlu, M. Macit: “Nizâmiye Mahkemeleri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXIII, 2007, ss. 185-188.
• Koyuncu, Aşkın, “Tuna Vilayeti’nde Nüfus ve Demografi”, Turkish Studies, Vol. 9/4, 2014, ss. 675-737.
• Koyuncu, Aşkın, “1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Öncesinde Şarkî Rumeli Nüfusu”, Avrasya Etüdleri, C. 44, 2013, ss. 177-208.
• LEWIS, T. R. ve J. Cowens, Cooperation in the Commons: An Application of Repetitious Rivalry, University of British Columbia, Vancouver 1983.
• Ostrom, Elinor, Governing the Commons, Cambridge University Press, Cambridge 1990.
• Öncel, Fatma, “Proto-Industrialization in the Mid-Nineteenth-Century Balkan Countryside: Textile Manufacturing in Villages of Plovdiv”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012.
• Özgür, M. Erdem ve Şule Gündüz, “Commons: An Overview”, Archivum Ottomanicum, Cilt 34, 2017, ss. 63-70.
• Palairet, Michael, The Balkan Economies, 1800-1914, Cambridge University Press, Cambridge 1997.
• Sivridağ, Abdullah ve dğr. Tanzimat Sonrası Arazi ve Tapu, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2014.
• Stevenson, Glenn G., Common Property Economics, A General Theory and Land Use Applications, Cambridge University Press, Cambridge 1991.
• Tanır, Engin Deniz, The Mid-Nineteenth Century Ottoman Bulgaria from the Viewpoints of the French Travelers, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.
• Terzibaşoğlu, Yücel, “A Very Important Requirement of Social Life: Privatization of Land, Criminalisation of Custom, and Land Disputes in the Nineteenth-Century Anatolia”, Les Acteurs Des Transformations Foncieres Autour de la Mediterranee au XIXe Siecle, (ed.) Vanessa Gueno et Didier Guignard, Karthala and the Maison Mediterraneenne des Sciences de l’Homme, 2013, ss. 25-47.
• Tuğluca, Murat, Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikayet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul 2016.
• Welch, W. P., “The Political Feasibilty of Full Ownership Property Rights: The Cases of Pollution and Fisheries”, Policy Sciences, Cilt 16, 1983, ss. 165-180.