ULUSLARARASI HUKUKTA KUVVET KULLANMA İLKESİNE GÖRE DAĞLIK KARABAĞ’A AZERBAYCAN’IN ASKERİ MÜDAHALESİ

Yıl 2023, Sayı: 62, 5 - 34, 13.11.2023

Erkan Yılmaz

Öz

Bu çalışma uluslararası hukukta kuvvet kullanmanın istisnalarından olan BM Antlaşması’nın 51. maddesinde yer alan “meşru müdafaa” ilkesinin Azerbaycan açısından Karabağ sorununda Ermenistan’a karşı kullanılma hakkının olup olmadığını incelemektedir. Meşru müdafaanın tarihsel alt yapısı olan haklı savaş doktrini incelendikten sonra meşru müdafaa ilkesinin ortaya
çıkış süreci ele alınmış ve bu ilkenin Azerbaycan açısından kullanılabilirliği ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmanın temel savı Azerbaycan’ın bu ilkeye dayalı olarak Ermenistan’ın saldırılarına karşı koyabileceğidir. Azerbaycan’ın meşru müdafaa kapsamında kuvvet kullanması üç faktöre dayandırılabilir. Bunlardan ilki, Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nin (DKÖB) SSCB Anayasası’na göre idari ve siyasi statüsü, ikincisi bu statü devam ederken başlayan I. Karabağ Savaşı’nda BM Güvenlik Konseyi’nin almış olduğu 822, 853, 874, 884 sayılı dört karar ve son olarak cephe hattında zaman zaman silahlı çatışmalar olsa da bunun 27 Eylül 2020 tarihinde tam bir sıcak savaşa dönüşmesine neden olan Ermenistan’ın sivil yerleşim yerlerine yönelik silahlı saldırılarının meşru müdafaa hakkının kullanılma şartlarını sağlamış olmasıdır. Bu çalışma, bu faktörlere dayalı olarak Azerbaycan’ın meşru müdafaa hakkını nasıl kullanacağını göstermeye çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

: Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanma, Haklı Savaş, Birleşmiş Milletler, Azerbaycan, Ermenistan.

Kaynakça

• Abdullahzade, Cavid. Hukuki Yönleriyle Dağlık Karabağ Sorunu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2014.
• Acer, Yücel, İbrahim Kaya. Uluslararası Hukuk Temel Ders Kitabı, Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar, 2020.
• Ahmet H. Topal, Uluslararası Terörizm ve Terörist Eylemlere Karşı Kuvvet Kullanımı, Beta, İstanbul, 2005.
• Akal, Cemal B. Modern Düşüncenin Doğuşu: İspanyol Altın Çağı, Dost Kitabevi, Ankara, 2003.
• Aslanlı, Araz, İbrahim Hesenov. Haydar Aliyev Dönemi Azerbaycan Dış Politikası, Platin Yayınları, Ankara, 2005.
• Aslanlı, Araz. Karabağ Sorunu ve Türkiye-Ermenistan İlişkileri, Berikan Yayınevi, Ankara, 2015.
• Bağce, H. Emre. “Küresel Savaşların Eşiğinde Kant ve Hegel’i Yeniden Okumak: Sürekli Barış İçin Savaş Gerekli mi?” Doğu-Batı, 6(24), 2003, ss. 105-121.
• Cafersoy, Nazım. “Bağımsızlığın 10. Yılında Azerbaycan-Rusya İlişkileri (1991-2001)”, Avrasya Dosyası, 7(1), (İlkbahar 2001, Özel Sayı), ss. 286-318.
• Clausewitz, Carl.Von. Savaş Üzerine, (çev: Selma Koçak), Doruk Yayınları, İstanbul, 2019.
• Demirtepe, Turgut, M. Dağlık Karabağ Sorunu: Dar Alanda Büyük Oyun, ed. Turgut Demirtepe, USAK Raporları Sayı: 11-7, 2011.
• Ereker, Fulya A. İlkçağlardan Günümüze Haklı Savaş Kavramı, Uluslararası İlişkiler, 1(3), 2004, ss. 1-36.
• Grotius, Hugo. Savaş ve Barış Hukuku (De Jure Belli Ac Pacis), (çev. Seha L. Meray), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1967. https://docplayer.biz.tr/35783603-Savas-ve-baris-hukuku.html, Erişim: 25.08.2021
• Hobbes, Thomas. Leviathan, (çev. Semih Lim), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Kasım, Kamer. Soğuk Savaş Sonrası Kafkasya, USAK Yayınları, Ankara, 2011.
• Kaya, İbrahim. Terörle Mücadele ve Uluslararası Hukuk, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Yayınları, Ankara, 2005.
• Keskin, Funda. Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanma: Savaş Karışma ve Birleşmiş Milletler, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 1998.
• Özkan, Güner. “Kafkasya’nın Yükselen Yıldızı İlham Aliyev Döneminde Azerbaycan”, ed. Çağrı Erhan, Azerbaycan-Ermenistan İlişkileri ve Karabağ’daki Ermeni İşgali (1991-2002), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013, ss. 103-127.
• Pazarcı, Hüseyin. Uluslararası Hukuk Dersleri II. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara, 1999.
• Pazarcı. Hüseyin. Uluslararası Hukuk. Gözden Geçirilmiş 6. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2008.
• Shaw, Malcolm N. Uluslararası Hukuk, (çev. Yücel Acer, İbrahim Kaya, M. Turgut Demirtepe, G. Engin Şimşek), Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), 2018.
• Sönmezoğlu, Faruk. Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi, Der Yayınları, İstanbul, 2012.
• Taşdemir, Fatma. Uluslararası Terörizme Karşı Devletlerin Kuvvete Başvurma Yetkisi, USAK Yayınları, Ankara, 2006.
• Yılmaz, Reha. Azerbaycan Dış Siyasetinde Bağımsızlık Sonrası Yıllar ve Karabağ Problemi, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2, 2010, ss. 69-93.
• Anadolu Ajansı (AA), “Ermenistan Ordusu Azerbaycan’ın Gence ve Mingeçevir Kentlerine Füze Saldırısı Düzenledi: 13 Sivil Hayatını Kaybetti”, 17.10.2020, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/ermenistan-ordusu-azerbaycanin-gence-ve-mingecevir-kentlerine-fuze-saldirisi-duzenledi-13-sivil-hayatini-kaybetti/2009245 Erişim: 28.09.2021
• Azerbaycan Resmi Devlet Gazetesi, 13.10.2020, “Ermənistan’ın Gəncəyə Raket Zərbəsi ilə Bağlı Ombudsmanın Faktaraşdırıcı Missiyaya Dair Hesabatı Təqdim Olunub”, http://www.azerbaijannews.az/view-200689/ermenistanin-genceye-raket-zerbesi-ile-bagli-ombudsmanin-faktarasdirici-missiyaya-dair-hesabati-teqdim-olunub, Erişim: 04.09.2021
• Bethlehem, Daniel, “Principles Relevant to the Scope of a State’s Sight of Self-Defense Against an Immınent or Actual Armed Attact”, 2012, https://legal.un.org/counsel/Bethlehem%20-%20Self-Defense%20Article.pdf, Erişim: 01.10.2021
• Deutsche Welle, “BMGK’dan Ermenistan ve Azerbaycan’a Ateşkes Çağrısı”, 30.09.2020, https://www.dw.com/tr/bmgkdan-ermenistan-ve-azerbaycana-ateşkes-çağrısı/a-55099945, Erişim: 28.09.2021
• Dünya Bülteni, “Aliyev: Karabağ’ı Gerekirse Askeri Güçle Alırız”, 17.01.2008,https://www.dunyabulteni.net/arsiv/aliyev-karabagi-gerekirse-askeri-gucle-aliriz-h32198.html, Erişim: 04.10.2021
• International Crisis Group, “Armenia and Azerbaijan: Preventing War”, 8 February 2011, https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/caucasus/armenia/armenia-and-azerbaijan-preventing-war Erişim: 28.09.2021
• İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı, “Birleşmiş Milletler Antlaşması”, https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/2212020141836bm_01.pdf, Erişim: 04.09.2021
• Köker, İrem, Dağlık Karabağ: İHA ve SİHA’ların rolü ne oldu, Azerbaycan’a Nasıl Avantaj Sağladı? 12.10.2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54917938, Erişim: 04.10.2021
• Migdalovitz, Carol, “Armenia-Azerbaijan Conflict”, 26 December 2001, https://www.everycrsreport.com/files/20011226_IB92109_e155a901d9cc5043dcc063cf93b99af78a767622.pdf, Erişim: 09.10.2021
• Official Journal of the European Union, “The need for an EU strategy for the South Caucasus Caucasus (2009/2216(INI)”, 31.5.2011, https://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.douri=OJ:C:2011:161E:0136:0147:EN:PDF, Erişim: 27.09.2021
• Okuduci, İdiris, “Ermenistan’ın Terter’e Saldırısını Drone ile Görüntüledi”, 13.10.2020, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/aa-ermenistanin-tertere-saldirisini-drone-ile-goruntuledi-/2005162, Erişim: 24.09.2021
• Orallı, Levent. E. “Uluslararası Hukukta ve BM Sisteminde Askeri Müdahale Olgusu”, TESAM Akademi Dergisi, 1 (1), 2014, 102-127, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/137986, Erişim: 10.10.2021 Parliamentary Assembly, “The conflict over the Nagorno-Karabakh region dealt with by the OSCE Minsk Conference”, 25 January 2005, https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17289&lang=en, Erişim: 24.09.2021
• Pashayeva, Gulshan, “The OIC’s conflict resolution efforts: from outside efforts to active engagement”, 16.12. 2015, http://newtimes.az/en/politics/4059, Erişim: 23.09.2021
• Rehimov, Ruslan, “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Ermenistan’ın Savaşta ‘İskender M’ Balistik Füzeleri Kullandığını Açıkladı”, 12.04.2021, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/ azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-ermenistanin-savasta-iskender-m-balistik-fuzeleri-kullandigini-acikladi/2206400, Erişim: 04.10.2021
• UN General Assembly, “The situation in the occupied territories of Azerbaijan”, 25 April 2008, 62/243, https://www.refworld.org/pdfid/4821b6c62.pdf, Erişim: 10.11.2021
• Unıtıng For Peace Resolution, “UN General Assembly Resolution 377 (V) A (1950)”, 3 November1950,http://www.kentlaw.edu/faculty/bbrown/classes/IntlOrgSp07/CourseDocs/VUnitingforPeaceResolution.pdf, Erişim: 10.11.2021