Treatment Methods Used in the Treatment of Diseases in Van Folk Medicine

Yıl 2023, , 637 - 660, 20.06.2023

Derya Şevli , Birol Azar

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1268256

Öz

Since human beings’ existence, human beings searched for remedies for diseases in themselves and others through trial and error by resorting to a variety of methods. In this search, in various ways, human beings made use of living and non-living beings on earth. Successful treatment methods reached the present day upon being transferred from one generation to another through oral traditions. The way in which human beings cured diseases with their available means was called folk medicine while the medications that human beings produced in this way were named folk remedies. A variety of methods are utilized in therapies administered in folk medicine practices. A part of these methods is used through religious and magical ways whilst a part of them is practiced by using herbal, animal, and mineral products. These methods were divided into a variety of categories by researchers. Van, which was home to numerous civilizations throughout history, served as a transition center for numerous cultures. Thus, it hosted different beliefs and cultures altogether. As a consequence, a colorful folk medicine came into being in Van. In the study, the treatment methods used in the folk medicine practices in and around Van, which contain different cultural and belief characteristics, were determined. In this context, interviews were held with folk medicine practitioners and individuals consulting these folk medicine practitioners in the province of Van in Turkey. Certain data were obtained via face-to-face interviews and the observation method on the basis of the review study. Upon examining these data and supporting them with written resources, the treatment methods present in the region were identified and sorted out. In the evaluation, it was determined that various treatment methods were used in Van. The treatment methods applied in the region have been classified as irvasa, parpilama, religious and magical procedures, treatments through herbal, animal and mineral products, treatments with hot springs and healing waters.

Anahtar Kelimeler

Van, Disease, Folk Medicine, Folk Remedies, Treatment Methods

Van Halk Hekimliğinde Hastalıkların Tedavisinde Kullanılan Tedavi Yöntemleri

Öz

İnsanoğlu var olduğu günden itibaren kendisinde ve başkalarında bulunan hastalıklara çeşitli yöntemlere başvurarak, deneme-yanılma yoluyla çareler aramıştır. Bu arayışta yeryüzünde bulunan canlı ve cansız varlıklardan çeşitli şekillerde faydalanmıştır. Başarılı olunan tedavi yöntemleri sözlü gelenek yoluyla nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. İnsanların bu şekilde hastalıkları kendi imkânlarıyla tedavi etme şekillerine halk hekimliği, yaptıkları ilaçlara ise halk ilacı adı verilmiştir. Halk hekimliği uygulamalarında yapılan sağaltımlarda çeşitli yöntemlere başvurulmaktadır. Bu yöntemlerin bir kısmı dinsel ve büyüsel yollarla gerçekleştirilirken bir kısmı da bitkisel, hayvansal ve madensel ürünlerin kullanımı ile yapılmaktadır. Bu yöntemler araştırmacılar tarafından çeşitli kategorilere ayrılmıştır. Tarihte pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Van, birçok kültürün geçiş merkezi olmuştur. Dolayısıyla birbirinden farklı inanç ve kültürü bir arada barındırmıştır. Bunun sonucu olarak ilde renkli bir folklorik tıp oluşmuştur. Çalışmanın amacı, farklı kültür ve inanç özelliklerini içerisinde barındıran Van ve çevresinde var olan halk hekimliği uygulamalarında başvurulan tedavi yöntemlerini belirlemektir. Bu bağlamda Van’da yaşayan halk hekimleri ve halk hekimlerine başvuran kişilerle görüşülmüştür. Derleme çalışması esas alınarak birebir görüşme ve gözlem metotlarıyla birtakım bilgiler elde edilmiştir. Bu bilgiler incelenip yazılı kaynaklarla da desteklenerek bölgede var olan tedavi yöntemleri tespit edilip tasnifleri yapılmıştır. Yapılan değerlendirmede araştırma sahası olan Van’da çeşitli tedavi yöntemlerinin kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Van, Hastalık, Halk Hekimliği, Halk İlacı, Tedavi Yöntemleri

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan. 1969. “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi S.1-2, 1-9.
• Acıpayamlı, Orhan. 1978. Halkbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Acıpayamlı, Orhan. 1982. “Acıpayam’da Halk Hekimliği”. Antropoloji Sayı.11, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Acıpayamlı, Orhan. 1989. “Türk Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi”. Halk Hekimliği Sempozyum Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1-8.
• Artun, Erman. 2011. Türk Halk Bilimi. İstanbul: Karahan Kitabevi Yayınları.
• Atmaca, Veli. 2011. Tarih Boyunca İnanç Tıp İlişkisi. İstanbul: Gerekli Kitap.
• Bayat, Ali Haydar. 2016. Tıp Tarihi. İstanbul: Üçer Matbaacılık.
• Bayat, Fuzuli. 2006. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili. 2013. 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Çıblak, Nilgün. 2005. “Çukurova’da Halk Hekimliği ve İlgili Uygulamalarda Eski Türk İnançlarının İzleri”. Türk Kültürü XLIII, S.507-508, 199-214.
• Demirci, Kürşat 2017. Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş. İstanbul: Ayışığı Kitabevi Yayınları.
• Eliade, Mircea. 1992. İmgeler ve Simgeler. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, Mircea. 2003. Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergün, Cevdet. 1987. Türkiye Şifalı Sular Rehberi. Ankara: Elif Matbaacılık.
• Ersoy, Ruhi. 2014. “Modernizm-Postmodernizm Bağlamında Geleneksel Tıp Uygulamalarının Güncelliği Üzerine Bir Değerlendirme”. Millî Folklor Y.26. S.101. 182-192.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki. (2001). Anadolu İlaçları. İstanbul: Derin Yayınları.
• İnan, Abduklkadir. 1952. “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt:1, Sayı:4, 19-30.
• İzgi, Özkal. 2002. “Orta Asya'nın En Eski Kültürleri ve Çin Medeniyeti ile İlişkiler”. Türkler C. I. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim. 2011. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kaya, Muharrem. 2001. “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri”. Folklor/Edebiyat VII ( XXV), 199-218.
• Kılıç, Orhan. 2017. “Orta ve Yeni Çağlarda Salgın Hastalıklar, Göç ve İskân”, Geçmişten Günümüze Göç- II. Ed. Osman Köse, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. 2012. “Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü”. Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Malinowski, Bronislaw. 2000. Büyü, Bilim ve Din. Çev. S. Özkal. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Önay, Yılmaz. 2016. “Doğum Adet ve Gelenekleri”. D. Tatlı ve Y. Önay (Ed.), T.C. Van Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Van Kültür ve Turizm Envanteri III, Halk Kültürü – II içinde (17-24 ss.). Van: Gündoğu Ofset.
• Ögel, Bahaeddin. 1989. Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Ögel, Bahaeddin. 1991. Türk Kültür Tarihine Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis. 1973. Budunbilim Terimler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurum Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis. 1981. Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Özdağ, Hülya. 2016. “Van’da Halk Hekimliği”. D. Tatlı ve Y. Önay (Ed.), T.C. Van Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Van Kültür ve Turizm Envanteri III, Halk Kültürü – II içinde (151-179 ss.). Van: Gündoğu Ofset.
• Resmi Gazete 27 Ekim 2014.
• Rivers, William Halse Rivers. 2004. Tıp, Büyü ve Din. Çev. İbrahim Enis Köksaldı. İstanbul: Epsilan Yayınevi.
• Kaynak Kişiler
• KK-1: Leyla, H. 1961, Eğitim Durumu: Ortaokul, Doğum Yeri: Gevaş, Van.
• KK-2: Ayhan, C. 1958, Eğitim Durumu: Lise, Doğum Yeri: Tuşba, Van.
• KK-3: Zehra, Y. 1968, Eğitim Durumu: Lise, Doğum Yeri: İpekyolu, Van.
• KK-4: Habibe, T. 1977, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Gürpınar, Van.
• KK-5: Saime, B. 1961, Eğitim Durumu: İlkokul, Doğum Yeri: Tuşba, Van.
• KK-6: Cemile, T. 1977, Eğitim Durumu: Ortaokul, Doğum Yeri: Gürpınar, Van.
• KK-7: Nazime, S. 1976, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Van.
• KK-8: Canan, T. 1976, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Erciş, Van.
• KK-9: Hediye, D. 1977, Eğitim Durumu: Ortaokul, Doğum Yeri: Muradiye, Van.
• KK-10: Gülhan, P. 1966, Eğitim Durumu: İlkokul, Doğum Yeri: İpekyolu, Van.
• KK-11: Nihal, Ö. 1957, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Gürpınar, Van.
• KK-12: Zehra, Y. ?, Eğitim Durumu: Okuma-yazma var, Doğum Yeri: Çaldıran, Van.
• KK-13: Asya, T. 1955, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Çatak, Van.
• KK-14: Lalihan, P. ?, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Başkale, Van.
• KK-15: Nevin, E. 1965, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Tuşba, Van.
• KK-16: Gönül, A. ?, Eğitim Durumu: Lise, Doğum Yeri: İpekyolu, Van.
• KK-17: Hatice, Ö. 1961, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Çatak, Van.
• KK-18: Abdullah, E. 1969, Eğitim Durumu: Lise, Doğum Yeri: Bahçesaray, Van.
• KK-19: Verdek, E. 1967, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Tuşba, Van.
• KK-20: İskender, Y. 1968, Eğitim Durumu: İlkokul, Doğum Yeri: Başkale, Van.
• KK-21: Bedia, B. 1970, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: İpekyolu, Van.
• KK-22: Halide, B. 1966, Eğitim Durumu: İlkokul, Doğum Yeri: Başkale, Van.
• KK-23: Ayşe, A. 1978, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Tuşba, Van.
• KK-24: Meliha, M. 1963, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Muradiye, Van.
• KK-25: Adem, B. ?, Eğitim Durumu: İlkokul, Doğum Yeri: Özalp, Van.
• KK-26: Ömer, D. 1965, Eğitim Durumu: Ortaokul, Doğum Yeri: Erciş, Van.
• KK-27: Habip, T. 1958, Eğitim Durumu: Ortaokul, Doğum Yeri: Tuşba Van.
• KK-28: Meliha, A. 1974, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Çaldıran Van.
• KK-29: Gülay, B. 1982, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: İpekyolu, Van.
• KK-30: Kasım, A. 1951, Eğitim Durumu: İlkokul terk, Doğum Yeri: Gevaş, Van.
• KK-31: Müslime, G. 1966, Eğitim Durumu: Okuma-yazma yok, Doğum Yeri: Erciş, Van.