Dilde Sadeleşme Çabaları ve Atatürk’ün Geometri Kitabı

Yıl 2023, , 46 - 73, 29.10.2023

Lütfi Arslan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1274136

Öz

Selçuklulardan Lale Devri’ne kadar Arapça ve Farsça ağırlıklı bir şekilde kullanılmıştır. Türkçe yalnızca halk arasında konuşma dili olarak kalmış, böylece devlet ile halk arasında uzun bir süre dil bağı kurulamamıştır. II. Mahmut ve Tanzimat Dönemi’nde Türkçeye sahip çıkılması için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Osmanlılarda alfabe ve dil meselesi ilk olarak Münif Paşanın “Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye”de verdiği bir konferansta dile getirilmiştir. I. Ve II. Meşrutiyet ile bu çalışmalar daha da hızlanmıştır. XX. Yüzyıl başında devleti içinde bulunduğu kötü gidişattan kurtarma çabalarında milliyete sahip çıkma anlayışını hâkim kılmanın öncelikli olduğu anlaşılmıştır. Bunun için öncelikle yazı ve konuşma dilinin Türkçeleştirilmesi gerektiği ön görülmüştür. Enver Paşa, Arap harflerinin düzenlenmesiyle dil meselesinin de halledilebileceğini ifade etmiştir. I. Dünya Savaşı bu süreçteki çalışmaların sekteye uğramasına yol açmıştır. Millî Mücadelenin kazanılması ve Cumhuriyetin ilanı ile birlikte yeni bir döneme girilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk, gençlik yıllarından başlayarak akılcı düşünce, bilim ve teknolojiye büyük önem vermiştir. O’nun tüm faaliyet, çalışma ve yazdığı eserlerin temelinde de akılcı düşünme ve mantık vardır. “Sosyal hayat akıl ve mantıktan uzak, zararlı bir takım inanç ve uygulamalarla dolu olursa felce uğrar” demiştir. Atatürk’ e göre ilim ve fennin dışında bir yol aramak gaflettir. İlim ve fen sayesinde Türk dili, sanatı, edebiyatı, şiir ve matematiği gelişme zemini bulabilmiştir. Atatürk’e göre, bir milleti kurtarmak için önce onun dilini kurtarmak yapılması gereken en acil iştir. Eğitim öğretimde yeni neslin sade bir dille yetişmesi gerektiğini çok iyi anlamıştır. Atatürk, 1932’de Türk Dil Kurumunu kurarak dil çalışmalarını kurumsallaştırmıştır. “Türk Dil Kurultayları”nda Türkçenin günlük kullanımdaki sorunları konuşulup, yüz seksen binden fazla kelime türetilmiştir. Sadece geometri kitabıyla matematik alanında yüz yirmi dokuz terim dilimize kazandırmıştır. Türk Dilinde yapılan sadeleşme çalışmaları Atatürk’ün çabaları ve gayretleriyle amacına daha da yaklaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alfabe, Atatürk, Dil Meselesi, Dilde Sadeleşme, Geometri, Türk Dil Kurultayı

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Teşekkür eder saygılarımı sunarım

Efforts to Simplify Language and Atatürk's Book of Geometry

Öz

It was used predominantly in Arabic and Persian from the Seljuks to the Tulip Era. Turkish remained only as a spoken language among the people, so a language bond could not be established between the state and the people for a long time. II. During the Mahmut and Tanzimat Periods, various studies were carried out to protect the Turkish language. The issue of alphabet and language in the Ottomans was first mentioned in a conference given by Münif Pasha at the "Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye". I and II. These works accelerated with the Constitutional Monarchy. XX. It has been understood that in the efforts to save the state from the bad course it was in at the beginning of the century, it was a priority to make the understanding of nationality dominant. For this, it was foreseen that the written and spoken language should be translated into Turkish. Enver Pasha stated that the language issue could be settled by arranging the Arabic letters. World War I caused the work in this process to be interrupted. With the victory of the National Struggle and the proclamation of the Republic, a new era has been entered. Starting from his youth, Mustafa Kemal Atatürk gave great importance to rational thought, science and technology. Rational thinking and logic are the basis of all his activities, studies and works. He said, “Social life will be paralyzed if it is full of harmful beliefs and practices that are far from reason and logic.” According to Atatürk, it is heedlessness to seek a way out of science and science. Thanks to science and science, Turkish language, art, literature, poetry and mathematics were able to find the ground for development. According to Atatürk, in order to save a nation, first saving its language is the most urgent task to be done. He understood very well that the new generation should be brought up with a simple language in education. Atatürk institutionalized language studies by establishing the Turkish Language Institution in 1932. In the "Turkish Language Conventions", the problems of daily use of Turkish were discussed and more than one hundred and eighty thousand words were derived. He has brought one hundred and twenty-nine terms in the field of mathematics to our language only with his geometry book. The simplification studies in the Turkish language came closer to its goal with the efforts and efforts of Atatürk.

Anahtar Kelimeler

Alphabet, Atatürk, Language İssue, Simplification in Language, Geometry, Turkish Language Congres

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. 2006. (Açıklamalı Dizin ile), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara: Divan Yayıncılık.
• Banarlı, Nihat sami.1948. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt I-II, Ankara: MEB Yayınları.
• Biçici, Mehmet Biçici; Özlü, Zeynep Yıldız.2020. “Harf İnkılâbı Üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Çıkan Tartışmalar ve Karşıt Görüşler”. Tarih ve Gelecek Dergisi 6 (1): 180-197.
• Dilaçar, Agop. 1981. Atatürk’ün Geometri Kitabı, Atatürk Dizisi, Meteksan, Ankara: TDK.
• Doğan, Muhammet Nur.2017. Şeyh Galip: Hüsn ü Aşk, İstanbul: Yelkenli Yayınevi.
• Dönmez, Cengiz.2011. “Atatürk ve Harf İnkılabı”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 27 (79): 37-70.
• Fatma Aliye Hanım. 2018. Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, İstanbul: Pınar.
• Genç kalemler. M.1912-R. Nisan 1328. III (17,18, 19).
• Gökalp, Ziya. R.1339. Türkçülüğün Esasları, Ankara: Matbuat ve İstihbarat Matbaası.
• Hâkimiyyet-i milliye. 1923- 27 Ağustos.
• Hâkimiyyet-i milliyye.1923-5 Mart.
• Hâkimiyet-i milliye. 1933-9 Mart.
• Hakimiyet-i milliye. 1934- 1 Kasım.
• İkdam. R. Şubat 1340-M. 1924 sayısı
• İmer, Kamile.1976. Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, Ankara: TDK
• İnan, Afet.1966. “Milliyetin Temeli Olan Dil Birliği”, Türk dili Dergisi XVI (182): 90.
• İnan, Afet. 1983. M. Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları, Ankara: TTK Yayınları.
• Kansu, Mazhar Müfid.1968. Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt I, Ankara: TTK.
• Kansu, Mazhar Müfid.1997. Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Ankara: TTK.
• Kocatürk, Utkan. 1999. Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Anakara: ATAM.
• Korkmaz, Zeynep. 1982. “Güneş Dil Teorisi ve Yöneldiği Hedefler”. Meydan Dergisi, (83): 23-36.
• Küçük Mecmua. 5 Haziren 1922. (1).
• Levend, Agah Sırrı. 1960. Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, 2. Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Lewis, Bernard. 1993. Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çeviren Metin Kıratlı, V. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Mecmuaifiinun. M. 1868 (H. 1280). (14), 74-77.
• Mehmed Said Paşa. 2008. Gazeteci Lisanı. Yayına Hazırlayan: Ersin Özarslan, İstanbul: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Muallim Naci. 1304 (M 1888). İntikad. İstanbul, 46-48.
• Muhbir. M.2 Ocak 1867- R. 1. kânunusani-i H. 25 şaban 1283. 1.
• Namık Kemal. M.1866-R. 16 Rebiülâhir 1283. “Lisanın Islahı”. Tasviriefkâr.
• Özdemir, Mehmet; Süğümlü, Üzeyir. 2013. “Dilde Sadeleşme ve Dil Akademisi Tartışmaları: Türk Dili Dergisi (1976)”. Turkish Studies 8 (9).
• Recaizade Ekrem. M. 1884-R. 1330. Ta’lim-i Edebiyyat.
• Rubab. M.1912- R.1328. (14)
• Sabah. M.9 Mart 1876-R. 12 safer 1293.
• Sağol, Gülden. “Osmanlı Döneminde Dilde Sadeleşme”, Osmanlı Kültür ve Sanat Dergisi, Yeni Türkiye Yayınları 9, İstanbul, 503-517.
• Salih Zeki.1315. Kamus-ı Riyaziyyat. Cilt I, İstanbul: Karabet Matbaası.
• Sayılı, Aydın.1978. Bilim ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçeden ayrı basım, Ankara: TTK.
• Şemsettin Sami. M.1881-R. 1298. “Lisân-ı Türkî (Osmanî)”. Hafta 1: 177-181.
• Şimşir, Bilal N. 1992. Türk Yazı Devrimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tercemanıhakikat. M.2 Aralık 1881-10 Muharrem 1299.
• Türk yurdu. 1911. cilt IV.
• Uğurlu, Nurer. 1998. Atatürk’ün Yazdığı Geometri Kılavuzu. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi.
• Uşaklıgil, Halid Ziya.1936. Kırk Yıl, Cilt IV.
• Uşaklıgil, Halit Ziya.1942. Ma’i ve Siyah, İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Uşaklıgil, Halit Ziya. 1898. Mecmua-i Ebüzziya, 82.
• Uyguner, Muzaffer. 1968. “Türk Dil Kurumu Kuruluncaya Kadar Atatürk’ün Dille İlgilenmesi”, Türk Dili Dergisi XIX (6): 122-127.