PARİS BARIŞ KONFERANSI’NDAN SAN REMO KONFERANSI’NA PETROL MESELESİ

Yıl 2023, , 161 - 186, 15.12.2023

İsmigül Çetin

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1402018

Öz

Avrupa Devletleri için I. Dünya Savaşı sırasında vazgeçilmez bir yakıt haline gelen petrol, savaş sonrası dünya düzenini yeniden kurma çalışmalarında devletlerin politikalarını etkileyen en önemli faktörlerden biri haline gelmiştir. İngiltere petrol konusunda ABD’ye olan bağımlılığından kurtulmak için petrol yataklarının bulunduğu bölgeleri kendi kontrolü altına alma politikasını benimsemiştir. Bu nedenle o dönemde bilinen en zengin petrol kaynaklarına sahip olan Mezopotamya’yı ele geçirmek savaş hedefi olmuştur. Ancak Musul’un bir kısmını I. Dünya Savaşı sırasında imzalanan Sykes-Picot Antlaşması ile Fransa’ya bırakmıştır.
Savaş sonrası değişen şartlar ve çıkarlar nedeniyle İngiltere Syke-Picot Antlaşması’nda ciddi bir değişikliğe gitmek istemiştir. Bu durum İngiltere ve Fransa arasında Orta Doğu ile ilgili olarak Suriye, Filistin, kurulması planlanan Arap devleti ve Musul gibi sorunları ortaya çıkarmıştır. Gerek Paris Barış Konferansı sırasında gerekse sonrasında devam eden bir dizi toplantıda hem Orta Doğu’nun yeni haritası çizilmiş, hem de petrol paylaşılmıştır.
Henüz barış konferansı başlamadan, Fransa Suriye’deki isteklerinin kabul edilmesi ve Mezopotamya petrolünden pay verilmesi şartı ile Musul’u İngiltere’ye bırakmayı kabul etmiştir. Paris Barış Konferansı toplandıktan sonra ise iki devlet arasında sadece Mezopotamya petrolünü değil Romanya, Rusya ve iki devletin kolonilerinden çıkan petrolün de paylaşıldığı Long-Bérenger Anlaşması imzalanmıştır. Ancak Orta Doğu’nun genel problemleri çözülmediği için bu anlaşma geçersiz sayılmıştır. İki devlet arasındaki görüşmeler devam etmiş önce Greenwood-Bérenger Anlaşması imzalanmış ancak yine geçersiz sayılmıştır. Bu anlaşmaların geçersiz sayılmalarının nedenleri bölgedeki mandaterlerin belirlenmesinde yaşanan çekişmeler ve İngiltere ve Fransa’nın büyük petrol şirketleri ile olan ilişkileridir. Sonuç olarak iki devlet arasında San Remo Petrol Anlaşması imzalanmıştır. İki tarafın da onayladığı bu anlaşmadan sonra bile yıllarca petrol meselesi iki devlet arasında görüşmelerin yapılmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Petrol, Mezopotamya, Musul, İngiltere

Kaynakça

• Aydoğdu, Murat. 2021. “Atatürk Dönemi Türkiye - Suriye İlişkileri”. ss. 239-80 içinde Atatürk Devri Türk Dış Politikası 1920-1938: Kafkasya, Balkanlar, Ortadoğu Siyasi, Sosyal, Kültürel, Ekonomik İlişkiler Perspektifinden, Ed. Eraslan. Istanbul University Press.
• Büyükdağ, Atakan. 2021. “Osmanlı Petrolleri ve Alman İmparatorluğu Türk – Alman İlişkilerinin Yitirilmiş Fırsatı”. Ekonomi Maliye İşletme Dergisi 4(2): 124-33.
• Carter, John. 1926. “The Bitter Conflict Over Turkish Oilfields”. Current History (1916-1940) 23(4): 492-97.
• Conlin, Jonathan. 2020. “An Oily Entente: France, Britain, and the Mosul Question, 1916-1925”. Diplomacy & Statecraft 31(2): 231-56.
• Demirağ, Si̇nan. 2022. “İmzalanma Süreci ve Tartışmalarıyla Sevr Antlaşması”. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü, Sakarya.
• Earle, Edward Mead. 1923. “The Secret Anglo-German Convention of 1914 Regarding Asiatic Turkey”. Political Science Quarterly 38(1): 24-44.
• Fisher, John. 1998. “Syria and Mesopotamia in British Middle Eastern Policy in 1919”. Middle Eastern Studies 34(2): 129-70.
• Fitzgerald, Edward Peter. 1994. “France’s Middle Eastern Ambitions, the Sykes-Picot Negotiations, and the Oil Fields of Mosul, 1915-1918”. The Journal of Modern History 66(4): 697-725.
• Gibson, Martin William. 2012. “British Strategy and Oil, 1914-1923”. Doktora Tezi, University of Glasgow, Scodland, UK.
• Görgen, İsmail. 2022. “Büyük Devletlerin Ortadoğu’da Demiryolu ve Petrol Politikası”. Avrasya İncelemeleri Dergisi / Journal of Eurasian Inquiries 11(2): 161-89.