YAN METİNSELLİK: “ORHAN PAMUK’U ÖLDÜRMEK” (KIVANÇ NALÇA) ADLI ÖYKÜNÜN SÖYLEŞİM OLANAKLARI TEMELİNDE BİR TERMİNOLOJİ OKUMASI

Yıl 2024, , 92 - 109, 15.12.2024

Gizem Kunduracı

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1420438

Öz

Metinsel aşkınlık ilişkileri, Gérard Genette tarafından tespit edilen metinlerarasılık, yan metinsellik, üst metinsellik, ana metinsellik ve yorumsal üst metinsellik biçimlerinde gerçekleşen söyleşim olgularına dayanmaktadır. Metinlerarasılık ve ana metinsellik, alıntı, anıştırma, epigraf, anlatı içinde anlatı ve yenidenyazım gibi tekniklerle meydana getirilirken, yan metinsellik, ana metinle biçimsel ve anlamsal söyleşim ilgisi olan çevre metinlerle gerçekleştirilmektedir. Diğer yandan kesin sınırlara ve niteliklere sahip olmamakla birlikte yan metinsellik, metinden belirli ölçüde bağımsız ve ayrı “öteki” dış metinler doğrultusunda gerçekleştirilmektedir. Bu doğrultuda her türlü başlık, alt başlık, ithaf, ön söz, son söz, mülâkat, günlük, mektup, not, eskiz, çeviriler vb. metni tür, konu, anlam gibi bağlamlarca çevreleyen ve işaretleyen yan metinler olarak kabul edilmektedir. Bunların yanı sıra ana metinle herhangi bir biçimde ilintili, ana metne içkin olan ya da metinden tümüyle bağımsız kurmaca ya da kurmaca dışı ardıl metinler de yan metin olarak kabul edilebilmektedir. Herhangi bir metnin, ifadenin ya da sözcenin ana metinde açık ya da örtük biçimde anılmak suretiyle söyleşim düzlemine taşındığı göndergesellik ve alt metnin ana metinde yenidenyazımı eksenindeki söyleşim ilişkisine dayanan ana metinsellik olguları, yazarın, okurun ya da alımlayıcının okurluk/alımlama tecrübesine bağlı olmakla birlikte düzenli ve belirli ölçüde göreli olmayan metinsel aşkınlık biçimleridir. Yan metinsellik biçimindeki söyleşimsel bağıntı ise diğerlerine göre örtük ve karmaşık yapıdadır. Orhan Pamuk yazınının gönderge düzlem olarak yer aldığı öykü “Orhan Pamuk’u Öldürmek” (2016), romancı ve kurmaca figür olarak Orhan Pamuk’a ilişkin dışsal sözceler olan ifade ve söylem biçimlerini kurmaca düzlemde içermektedir. Bunun yanında Gogol (1809-1852), Dostoyevski (1821-1881), Tolstoy (1828-1910), Oğuz Atay (1934-1977) gibi yazarlara ilişkin öykünme metinde üst kurmaca düzlemde son derece belirgindir. İroniye dayalı anlatımın hâkim olduğu öyküde bilhassa Pamuk’la ilgili kurmaca-dışı unsurların yer alması, söyleşimsel birlikteliği parodi nitelikli bir türev ilişkisi eksenine yerleştirmektedir. Pamuk ve Tolstoy gibi, yazına yeni ifade biçimleri getiren bir roman yazarı olmak isteyen başkarakter etrafında örüntülenen öykü, mizahi üslubuyla öykünme, taklit, suç, ceza olguları ekseninde yazınsal ve yazınsal olmayan eleştirinin sınırlarında kurmaca ve kurmaca dışı figürler etrafında söylem parodisi niteliği sergilemektedir. İncelemede, yazar Kıvanç Nalça’ya ait “Orhan Pamuk’u Öldürmek” adlı öykünün yenidenyazım-ana metinsellik, göndergeleştirim-metinlerarasılık ve yan metinsellik olguları ekseninde sergilediği söyleşim biçimleriyle yan metinsellik olgusunun niteliklerinin belirlenmesine ve metinsel aşkınlık ilişkilerine ilişkin terminolojinin değerlendirilmesine katkı amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Metinlerarasılık,, Metinsel aşkınlık,, Yan metinsellik,, Ana metinsellik,, Öykünme,, Parodi

Paratextuality: A Terminology Reading of the Story “Orhan Pamuk’u Öldürmek” (Kıvanç Nalça) on the Basis of Dialogic Possibilities

Öz

Transtextuality is based on dialogic phenomena that take place in the forms of intertextuality, paratextuality, metatextuality, hypertextuality and architextuality identified by Genette. While the intertextuality and hypertextuality are created through techniques such as quotation, allusion, epigraph, placement in abyss (Fr.: mise en abyme) and rewriting, paratextuality is realized with peritexts that formal and semantic dialogy with the hypertext. On the other hand, although it does not have clear boundaries and qualifications, paratextuality is carried out in line with “other” epitexts that are independent and separate from the text to a certain extent. In this regard, all kinds of titles, subtitles, dedications, forewords, afterwords, interviews, diaries, letters, notes, sketches, translations etc. text genre, subject, meaning, etc. they are considered as paratexts that surrounding and marking in the context. In addition whether fictional or non-fictional successor texts that are in any way related to the hypertext, inherent in the hypertext or completely independent of the text can also considered as a paratext. The hypertextuality phenomena, which are based on the dialogic relationship on the axis of referentiality and the rewriting of the hypotext in the hypertext, in which any text, expression or utterance is carried to the dialogic plane by being explicitly or implicitly mentioned in the hypertext, are regular and they are forms of transtextualiy that are, to a certain extent, non-relative. The dialogic relationship in the form of paratextuality has an implicit and complex structure compared to the other relations. The story “Orhan Pamuk’u Öldürmek” (2016), in which Orhan Pamuk's literature is included as the referent plane, it comprehensively includes forms of expression and discourse, which are external utterances about Pamuk as a fictional figüre and novelist. In addition, the pastiche relationship with writers such as Gogol (1809-1852), Dostoyevsky (1821-1881), Tolstoy (1828-1910), Oğuz Atay (1934-1977) is extremely evident in the text at the metafictional level. The presence of non-fiction elements, especially about Pamuk, in the story where by irony-based narration is dominant, places the dialogic unity on the axis of a parodic derivative relationship. The story, shaped around the protagonist who wants to be a novelist who brings new forms of expression to literature, like Pamuk and Tolstoy, is a parody of discourse around fictional and non-fictional figures, at the borders of literary and non-literary criticism, on the axis of pastiche, imitation, crime and punishment, with its humorous style. The article aims to contribute to the determination of the qualities of the phenomenon of paratextuality and the evaluation of the terminology related to transextuality with the forms of dialogy exhibited in the story “Orhan Pamuk’u Öldürmek” by the writer Kıvanç Nalça, on the axis of rewriting-hypertextuality, referentialization-intertextuality and paratextuality.

Anahtar Kelimeler

Intertextuality,, Transtextuality,, Paratextuality,, Hypertextuality,, Pastiche,, Parody

Kaynakça

• Aktulum, Kubilây. 2011. Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık. Ankara: Kanguru Yayınları.
• Atay, Oğuz. 2012. Korkuyu Beklerken. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atay, Oğuz. 2012. Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atılgan, Yusuf. 2012. Aylak Adam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ecevit, Yıldız. 2011. “Ben Buradayım…” Oğuz Atay’ın Biyografik ve Kurmaca Dünyası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dostoyevski, Fyodor Mihayloviç. 2020. Suç ve Ceza (Çev.: Mazlum Beyhan). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Genette, Gérard. 1997a. Palimpsests: Literature in the Second Degree (Trans.: Channa Newman, Claude Doubinsky). USA: University of Nebraska Press.
• Genette, Gérard. 1997b. Paratexts: Theresolds of Interpretation (Trans.: Jane E Lewin, Foreword.: Richard Macksey). New York: Cambridge University Press.
• Gogol, Nikolay Vasilyeviç. 2019. Üç Hikâye (Çev.: Orhan Veli Kanık – Erol Güney). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kristeva, J. 1980. Desire in Language: A Semiotic Approach to Literature and Art (Ed.: Leon S. Roidiez; Trans.: Thomas Gora, Alice Jardine, Leon S. Roidiez). New York: Columbia University Press.
• Kunduracı, Gizem. 2019. “Metnin Ötesinde, Metinler Arasında Dolaşım: Orhan Pamuk’un Romanlarında Metinsel-Aşkınlık Görünümleri”. Doktora Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Nalça, Kıvanç. 2016. Orhan Pamuk’u Öldürmek. İstanbul: Altın Bilek Yayınları.
• Pamuk, Orhan. 2014a. Kafamda Bir Tuhaflık. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pamuk, Orhan. 2014b. Yeni Hayat. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Orhan. 2013. Kara Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pamuk, Orhan. 2008. Masumiyet Müzesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, Jale. 2015. Don Kişot’tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen). İstanbul: Simurg Yayınları.
• Hürriyet Gazetesi 15 Ocak 2003. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/orhan-pamuk-kayip-paltosu-icin-uc-bin-dolar-aldi-iddiasi-38531123 (Erişim: 13.12.2023)