Amir Timur’s Attitude Towards Persian Dynasties: The Example of Mar’ashis and Muzaffarids

Yıl 2024, , 281 - 296, 15.12.2024

Nurullah Soylar , Muhammed İbrahim Yıldırım

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1510427

Öz

The Persians are a nation that established great empires and ruled vast territories before the spread of Islam. However, they were unable to maintain the İranian Empire after the Kâdisiye and Nihâvend battles, which took place with a 6-7 year gap spread of Islam. During the Abbasid era, Persians managed to establish states such the Tahirids, Saffarids, Samanids, and Buyids through efforts. However, this period also witnessed the emergence of powerful Turkish states such as Karakhanids, Ghaznavids, and Seljuks which thwarted to establish a national state. The Iranians with aspirations of establishing an independent state on Persian ethnicity were forced to wait for a long time during the Mongol invasion and Ilkhanate period. Following the demise of Ebu Said -the last ruler of Ilkhanate- several short-lived states were established in Iran once again. One such Mar'ashis Dynasty founded south of Caspian Sea in 1359 by Kıvâmuddin Mar’ashi. This political formation was influenced by Shi'a Serbedars who were active in Khorasan region during that period. State established in southern Iran was Muzaffarid which unlike Mar'ashis dynasty adhered to Sunni belief system. Some rulers of Muzaffarid tried to restore Iranian glory from pre-Islamic Persian Empire period by adopting an oppositional stance against Amir Timur leading him to launch military campaigns against them; resulting in destruction of Mar'ashis dynasty through a military expedition in 1392 and annihilation of all members of Muzaffarid dynasty through comprehensive operations in 1393 thus putting an to their existence.
This study aims at exploring contemporaneous sources about Mar’ashis and Muzaffarids dynies besides Timurid era sources written mostly in Persian language so as to reveal Amir Timur’s reasons for eradicating these mentioned dynasties along with its method. In addition to the known classical Timurid historical sources, works such as Muntakhab al-tawārīkh by Zahīruddīn Mar'ashī, a member of the Mar'ashī dynasty, and Tārih- I Āl-ı Muzaffar by Mahmūd al-Qutubī, a contemporary and historian of the Muzaffarids, will be utilized.

Anahtar Kelimeler

Amir Timur, Zahīruddīn Mar, Muntakhab al-tawārīkh, Mar’ashis

EMİR TİMUR’UN FARS HANEDANLARINA KARŞI TUTUMU: MAR’AŞÎLER VE MUZAFFERÎLER ÖRNEĞİ

Öz

Farslar İslamiyet öncesinde büyük devletler kurarak geniş coğrafyalara hüküm sürmüş bir millettir. Ancak İslamiyet’in yayılışı sırasında 6-7 yıl aralıkla yapılmış olan Kâdisiye ve Nihâvend savaşları sonucunda sahip oldukları Sâsânî Devleti’ni ayakta tutamamışlardır. Abbâsîler zamanında Farslar büyük çabalar neticesinde Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler ve Büveyhoğulları gibi devletleri tesis etmeye muvaffak olmuşlardır. Ancak bu dönem aynı zamanda Türklerin de Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu gibi güçlü devletlerle tarih sahnesine çıkmalarına rast geldiğinden, İranlıların milli bir devlet kurma yolundaki teşebbüslerini boşa çıkarmıştır. Fars ırkına dayalı müstakil devlet kurma hayali güden İranlılar Moğol istilası ve İlhanlı döneminde uzun süre beklemek zorunda kalmışlardır. İlhanlılar’ın son hükümdarı Ebu Said’in ölümüyle inkıraza uğraması neticesinde bir kez daha İran coğrafyasında siyasi ömürleri kısa süren birçok devlet tesis edilmiştir. Bunlardan biri Kıvâmuddin Mar’aşî tarafından 1359’da Hazar Denizi’nin güneyinde kurulan Mar’aşîler Hânedânı’dır. Bu siyasî teşekkül, aynı dönemde Horasan bölgesinde varlık gösteren Şii Serbedârlılar’dan etkilenerek ortaya çıkmıştır. İran’ın güneyinde kurulan bir diğer devlet ise Muzafferîler olup, Mar’aşîler’in aksine Sünni inanca sahip bir Fars devletiydi. Bu devletin bazı yöneticileri İranlıları, İslamiyet öncesi Fars devletleri dönemindeki ihtişamına kavuşturma yönünde bir politika takip ederek Emir Timur’a karşı cephe almaya başlamışlardır. Bu nedenle Emir Timur 1392’de düzenlediği seferiyle Mar’aşîler’i; 1393’te ise icra ettiği kapsamlı harekâtı neticesinde bütün hanedan üyelerini ortadan kaldırmak suretiyle Muzafferîler’in siyasi varlığına son vermiştir.
Bu çalışmada çoğu Farsça kaleme alınmış Emir Timur dönemi kaynaklarının yanı sıra, Mar’aşîler ve Muzafferîler Hanedanlarına çağdaş kaynaklar incelenerek Emir Timur’un, adları zikredilen hanedanları ortadan kaldırma sebepleri ve şekli ile ilgili bilgiler ortaya konmaya çalışılacaktır. Bilinen klasik Timurlu tarihî kaynaklarına ek olarak Mar’aşî Hânedânı’na mensup Zahîruddîn Mar’aşî’nin telif ettiği Müntahabü’t-tevârîh’i ile Muzafferîler’in çağdaşı ve tarihçisi olan Mahmûd-ı Kutubî’nin Târih-i Âl-ı Muzaffer’i gibi eserlerden de istifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Emir Timur, Zahîrüddîn Mar’aşî, Müntahabü’t-tevârih, Mar’aşîler, Muzafferîler

Kaynakça

• Aka, İsmail.1991. Timur ve Devleti. Ankara: TTK.
• Alan, Hayrunnisa. 2007. Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Andican, Ahat. 2019. Emir Timur Tarih, Siyaset, Miras. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Hâfız-i Ebrû, Abdullah b. Lütfullah. 1372. Zübdetü’t-tevârih. hzr. S. Kemal Cevâdî, Tahran: Vezaret-i Ferheng ve İrşad Yay.
• Hâtemî, Ahmed. 1380. Şerh-i Müşkilât-ı Târih-i Cihângüşâ-yı Cüveynî. Tahran: Pâyâ Yayınları.
• Herevî, Fahrî. 1345. Ravzatu’s-selâtîn. hzr. Abdurresul Hayyampur. Tebriz: Danişgâh-e Tebriz Yayınları.
• Hoca Sadettin Efendi. 1979. Tacü’t-Tevarih. çev. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbni Arabşah. 1384. Zindeganî Şigoft Âver-i Timur (Acâibu’l-Makdûr fî Ahbar-i Timur). çev. Muhammed Ali Necati, Tahran: Şirket-i İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi.
• İbni Tagrıberdi. 2013. En-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar). çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.
• İmam Nevevî. 2015. Riyâzü’s-Sâlihîn. çev. M. Emin Özafşar, Bünyamin Erul. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kutubî, Mahmûd. 1364. Târih-i Âl-i Muzaffer. hzr. Abdulhüseyin Nevâî. Tahran: Emir Kebîr Yayınları.
• Macd, Mustafa. 1380. Mar’aşiyân der-târih-i İran. Tahran: Neşr-i Resâniş.
• Mar’aşî, Zahîrüddîn. Müntahabü’t-tevârîh. Kitabhâne-i Meclis-i Şurâ. no. 35919.
• ______. 1361. Târih-i Taberistan, Rûyân û Mâzenderân. neşr. M. Hüseyin Tesbîhî. Tahran: Müessese-i Matbuâtî-yi Şark Yayınları.
• Mîrhand. 1380. Ravzatü’s-safâ. hzr: Cemşîd Keyânfer. Tahran: Esâtîr Yayınları.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede. 1977. Müneccimbaşı Tarihi. çev. İsmail Erünsal. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Neşri, Mehmed. 1949. Kitâb-ı Cihannümâ Neşri Tarihi. hzr. Faik Reşit Unat. Mehmed A. Köymen, Ankara: TTK Yayınları.
• Öz, Mustafa. 2007. “Râfizîler”. ss. 397-397. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. 34. Ankara: TDV Yayınları.
• Semerkandî, Mîr Seyyid Şerîf Râkım. 1380. Târih-i Râkım. haz. Menuçehr Sütude. Tahran: Mevkufât-ı Mahmud Afşar Yayınları.
• Şâmî, Nizâmeddin. 1363. Zafernâme. nşr. Penâhî Semnânî. Tahran: Sazmân-ı Neşr-i Kitâb İnştişârât-ı Bamdâd.
• Yezdî, Şerefeddîn Ali. 1387. Zafernâme. nşr. Seyyid Said Mir Muhammed Sâdık, Abdülhüseyin Nevâî. Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnâd-i Meclis-i Şûrây-i İslâmî.
• Yıldırım, M. İbrahim. 2019. Emir Timur’un İç Anadolu’da Uyguladığı Tehcir Siyaseti: Kara Tatarlar. Prof. Dr. Ali Aktan Armağanı. Kayseri. Kimlik Yayınevi.
• ______. 2016. Timurlu Tarihine Dair Farsça Yeni Bir Kaynak. Belleten. 80 (288). 371-392.
• ______ . 2015. Zahîrüddîn Mar’aşî Zâviyesinden Ankara Savaşı ve Yıldırım Bayezid, Uluslararası Yıldırım Bayezid Sempozyumu. Bursa: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yuvalı, Abdülkadir. 1999. “İbn Arabşah, Şehâbeddin”, ss. 314-315. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. 19. Ankara: TDV Yayınları.