ÇARLIK RUSYA’SINDA BİR KIRIMLININ MÜCADELESİ

Yıl 2018, , 171 - 189, 30.05.2018

Savaş Veli Yelok , Zaynabidin Abdırashıdov

https://doi.org/10.33692/avrasyad.510014

Öz

XIX. yüzyılın sonlarında iç Rusya‟daki Tatarlar arasında şekillenen ve yayılmaya
başlayan reform hareketleri, ülkede Müslümanların yaşadığı diğer bölgeleri de hızla etkilemeye
başlar. Rus İmparatorluğu‟nda yaşayan Türklerde millî matbuat ile yeni edebiyatın ve edebî dilin
şekillendirilmesinde önemli hizmetleri olan İsmail Gaspıralı, eğitim ve öğretim sisteminin yanı
sıra toplumda yapılması gereken reformlara da dikkat çeker; Müslüman toplumuna istikrarlı bir
yaşam kazandırmayı amaçlar ve onları devrin talepleri doğrultusunda gerekli değişikliklere
hazırlamayı planlar. Rusya Müslümanlığı adlı kitabında Rus hükûmetinin, kendi yönetimindeki
Müslümanların dili, dini ve eğitimi ile onların kendileriyle ilgili diğer konularda nasıl bir siyaset
takip etmeleri gerektiğini anlatır; bu konulardaki görüş ve tekliflerini dile getirir. Çar hükûmeti,
Gaspıralı‟nın önerdiği eğitim sistemine tamamen karşıdır ve bu konudaki tavrı oldukça serttir.
Onlar neredeyse bütün dikkatini onun yayıncılık ve toplumsal faaliyetlerine verir, özellikle de
Tercüman gazetesine yoğunlaşırlar. Bu gazete, Çarlık Rusya‟sının neredeyse bütün
makamlarınca Rusya‟daki Panislamizm hareketinin en önemli kuruluşu olarak değerlendirilir.

Anahtar Kelimeler

Gaspıralı, Ceditçilik, Yeni Usul, Tercüman, Ostroumov, Panislamizm

Kaynakça

• ABDİRAŞİDOV, Z. (2013). İsmail Gaspıralı ve Nikolay Ostroumov: Fikirler Mücadelesi. İ. B. Belediyesi, & M. Berse (Dü.), İsmail Bey Gaspıralı Kongresi: İslamla Yenilenme ve Birlik - 1 içinde (s. 67-73). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi. ADEEB, K. (1998). The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. Berkeley: University of California Press. AZIZ, K. (1968). Ameer Ali: His Life and Work. Lahore. BIGIYEV, M. J. (1912). Khalq Nazarina Bir Nicha Masala. Kazan. DEVLET, N. (1988). İsmail Bey (Gaspıralı) (1851-1914). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. DOWLER, W. (2001). Classroom and Empire: The Politics of Schooling Russia's Eastern Nationalities, 1860 – 1917. Montreal: McGill-Queen's University Press. EUGENE, S. (2007). Türkistan: Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları (Cilt I-II). (H. Ç. Firdevs Çetin, Çev.) İstanbul: Paradigma. GASPIRINSKI, İ. (1891). Müslümanlar İçin Açılmış Rus Okulları. Tercüman(25). GASPIRINSKI, İ. (1893a). Bağçasaraydan Taşkent‟a Seyahat. Tercüman(41). GASPIRINSKI, İ. (1893b). İdareden Tashih. Tercüman(22). GASPIRINSKI, İ. (1897). Buhārā-i Şerif,. Tercüman(17). GASPIRINSKI, İ. (1900). Genç Tatarlar. Tercüman(12). GASPIRINSKI, İ. (1902). Yeni Teessuf Bahsi. Tercüman(46). GASPIRINSKI, İ. (1904). Tashih-i Su-i Zan. Tercüman(34-35). GASPIRINSKI, İ. (1905). Mektubat-ı Hufya. Tercüman, 108. GASPIRINSKI, İ. (1910). Kabul-i İslam. Tercüman(37). GASPIRINSKI, İ. (1911). Milliy Maişet. Tercüman(20). GASPIRALI, İ. (1912). Türk Yurdcularına. Türk Yurdu(7), s. 190. JACQUES Waardenburg (ed). (1998). Islam and Christianity: Mutual Perceptions Since Mid-20th Century. Leuven: Peeters.