HALK HİKÂYELERİNDE İŞLEVLERİN KİŞİLER ARASINDAKİ DAĞILIMI ÜZERİNE BİR İNCELEME: KEREM İLE ASLI - FERHAT İLE ŞİRİN KARŞILAŞTIRMASI

Yıl 2018, , 204 - 220, 30.05.2018

Mehmet Özdemir

https://doi.org/10.33692/avrasyad.510033

Öz

Anlatım türlerinin sahip olduğu yapısal özellikler, geçmişten bugüne araştırmacılar
tarafından en çok incelenen konular arasında yer almıştır. Özellikle anlatılar üzerinde metin
merkezli halkbilimi kuramları çerçevesinde yapılan tip ve motif çalışmaları önemli bir yere
sahiptir. Burada tercih edilen yaklaşımlardan birisi de yapısal çözümlemedir. Bu kurama göre
çözümleme anlatının biçimsel sisteminin ortaya konulmasını sağlamaktadır. Ayrıca yapısal
kuram hemen hemen bütün anlatım türleri için uygulanabilir bir nitelik taşımaktadır. Bu
makalenin amacı ise halk hikâyelerinin Propp‟un, “İşlevlerin Kişiler Arasındaki Dağılımı”
açısından çözümlenmesidir. Rus halkbilimci Vladimir Propp, Rus masalları üzerine hazırladığı
“Masalın Biçimbilimi” adlı eserinde, masala biçim itibarıyla yaklaşır. Propp masalda çeşitli
işlevler tespit eder ve bu işlevleri gruplandırır. Buna göre bir masalda yedi eylem alanı ve bu
eylemleri gerçekleştiren yedi kişi bulunur. Makalede, klasik edebiyattan mesneviler yoluyla halk
edebiyatına geçen ve halk hikâyesi yapısına bürünen “Ferhat ile Şirin” hikâyesiyle, XVII.
yüzyılda Kerem adlı saz şairinin hayatı etrafında şekillenen “Kerem ile Aslı” hikâyesi
karşılaştırılmıştır. Sözlü anlatı geleneği çevrelerinde oluşan
efsaneler/masallar/destanlar/hikâyeler yapısal formlar yönünden birtakım benzerlikler ve
farklılıklar göstermektedir. Makalede anlatım türlerinde gözlenen bu benzer ve farklı formlar,
Propp yöntemiyle ortaya konulmaya çalışılmıĢtır. Olay örgüsünde yer alan eylemler, kişiler,
kişilerin işlevleri ve daha fazlası mukayese yöntemiyle ortaya konulmuştur. Vladimir Propp‟un
çözümleme yönteminden hareket edildiğinde halk hikâyelerinde yapı itibarıyla benzer eylem
alanlarının ve bu eylemleri icra eden kişilerin olduğu görülmüştür. İlgili hikâyeler, çözümleme
yöntemine göre oluşturulan görsel içerik üzerinden analiz edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Propp Metodu, Anlatım türleri, Masal, Halk hikâyesi, Kerem ile Aslı, Ferhat ile ġirin, KiĢilerin iĢlevleri

Kaynakça

• AKTULUM, Kubilay, (2007), Metinlerarası ĠliĢkiler, Ġstanbul: Öteki Yayınları BORATAV, Pertev Naili, (2002), Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Ġstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. ÇOBANOĞLU, Özkul, (2005), Halkbilimi Kuramları ve AraĢtırma Yöntemleri Tarihine GiriĢ, Ankara: Akçağ Yayınları DUYMAZ, Ali, (2001), Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir AraĢtırma, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. EKĠCĠ, Metin, (2005), “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki ĠliĢkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve EĢ Zamanlı (Senkronik) Bir BakıĢ”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, Ġzmir: Kanyılmaz Matbaası, Sayfa: 225-229. ELÇĠN, ġükrü, (2004), Halk Edebiyatına GiriĢ, Ankara: Akçağ Yayınları. ELÇĠN, ġükrü, (2010), Kerem ile Aslı Hikâyesi, Ankara: Akçağ Yayınları.