INSTITUTIONALISATION OF VERBAL TRADITION: THE SAMPLE OF "MUSAHIPLIK" (PARTNERSHIP) FROM TRADITION TO FUTURE

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 3, 74 - 87, 01.03.2013

Birol Azar

Öz

Musahiplik (Religious Partnership) which has been one of the basic concepts of Alevism, is the brethren of two Alevi families in both this world and hereafter. This contract, which is called as “anda” in early Turkish-Mongol belief and is a treaty of amity interconnecting people who does not have kindredness among themselves, has come to the present day with different names in any place and any time period Turks lived. In Alevi-Bektashi believes obligation of being musahip (partner) of somebody is one of the seven religious duties in other words one of the seven implementary obligations. And the basis of this is a mythology-based way going back to Hz. Muhammed and Hz. Ali. Musahiplik (partnership) which regulates the social structure in society, is nuncupative except that having effective sanctionative power, has undertaken quite important function in terms of the acceptance of a person to the society he belongs. This institution which is a striking indicator of hierarchical structuring of a mysterious and vague society, submits an institutionalized structure which has developped and been defined in verbal tradition, of which principle/rule has been determined and which is always compulsory/necessary thanks to its sanction power. The aim in this writing is to put forth the function that musahiplik (partnership) phenomenon executes in Alevi-Bektashi community depending on the general information within a sample of regional/topical (Tunceli and its districts) field research.

Anahtar Kelimeler

Alevism, Religious Partnership, seven religious duties

SÖZLÜ GELENEĞİN KURUMSALLAŞMASI: GELENEKTEN GELECEĞE MUSAHİPLİK ÖRNEĞİ

Öz

Alevîliğin temel kavramlarından olan musahiplik, iki Alevî ailesinin dünyada ve ahirette kardeş olmasıdır. Eski Türk-Moğol inancında adına “anda” denilen aralarında kan bağı olmayan insanları birbirine bağlayan bir dostluk antlaşması olan bu sözleşme, Türklerin yaşadığı her çağda ve her zeminde değişik adlarla günümüze kadar gelmiştir. Alevî-Bektaşî inancında kişinin “ Musahib’i” olma yükümlülüğü yedi farzdan, yani yerine getirilmesi gereken yedi yükümlülükten biridir. Ve bunun temeli Hz. Muhammet’le, Hz. Ali’ye kadar giden mitolojik boyutlu bir yoldur. Toplum içinde sosyal yapıyı düzenleyen yazılı olmayan ama yaptırım gücü etkin olan “musahiplik” kişinin içinde bulunduğu topluma kabulü noktasında oldukça önemli fonksiyon üstlenmektedir. Kapalı ve gizemli bir toplumun hiyerarşik yapılanmasının çarpıcı bir göstergesi olan bu kurum sözlü gelenekte gelişip tanımlanan kaidesi/kuralı belirlenen yaptırım gücü sayesinde her zaman mecburi/ zaruri olan, kurumsallaşmış bir yapı arz etmektedir. Bu yazıda amaç, musahiplik olgusunun Alevî-Bektaşî toplumunda icra ettiği fonksiyonu genel bilgilerden hareketle yöresel /mahalli (Tunceli ve çevresi) bir alan araştırması örneği ile göz önüne sermektir

Anahtar Kelimeler

Alevî, musahiplik, yedi farz,

Kaynakça

• BIRGE, J. Kıngsley. Bektaşîlik Tarihi, (Çev. Reha Çamuroğlu) Ant Yay. İstanbul 1991.
• DERSİM, Şelva. “Alevîlik” Pir Dergisi, Yıl.1, S:1 Aralık İstanbul s.8 1994.
• DOĞAN, İzzettin. “Alevilik İslam Dışı Değildir” Türk Yurdu, C.XXV, S:210 Şubat s.67- 71 200 ERÖZ, Mehmet. Türkiye’de Alevilik Bektaşilik, Kültür Bak. Yay. İstanbul 1977.
• ____________(Eski Türk Dini ve Alevilik-Bektaşilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı İstanbul 1992.
• EYÜBOĞLU, İsmet Zeki. Alevîlik-Sünnilik-İslam Düşüncesi, İstanbul 1989.
• FIĞLALI E.Ruhi.Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik Selçuk Yay.Ankara 1994.
• GÜRSOY Şahin-Recep KILIÇ. Türkiye Aleviliği Nobel Yay. İstanbul 2009.
• GÜZEL Abdurrahman. “Alevî” Türk Ansiklopedisi, C.2 İstanbul. s.46-48 1948.
• İNAN, Abdulkadir Eski Türk Dini, Kültür Bak. Yay. Ankara 1976.
• Kaşgarlı Mahmud, Divânü Lugâti’t-Türk (çev.Seçkin Erdi-Serap Tuğba Yurtsever) Kabalcı Yay. İstanbul 2005.
• KOCADAĞ, Burhan. Alevi-Bektaşi Tarihi, Can Yay. İstanbul 1996.
• KUTLU, Sönmez. Din Anlayışında Farklılaşmalar Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Ankara 2003.
• KUTLUAY, Erdoğan. Alevi-Bektaşi Gerçeği Alfa Yay. İstanbul 2009.
• MELIKOFF, Irene. Uyur İdik Uyardılar (Çev. Turan Alptekin) Cem Yay. İstanbul 1994.
• OCAK.A.Yaşar. “Türkiye’de Alevilik Meselesi” C.36 S.382 Türk Yurdu, Ankara s.4 19 ______________ “Bektaşilik Bir Tarikattır Ama Alevilik Bir Tarikat Değildir” Türk Yurdu ( Aralık) Nr.88, s.14 Ankara 1994.
• OCAK, A.Yaşar. Babailer İsyanı Alevîliğin Tarihsel Alt Yapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksinin Teşekkülü, Dergah Yay. İstanbul 1996.
• _______________ Menakıbnâmeler, TDK Yay. Ankara 1997.
• ________________Türk Sufiliğine Bakışlar, İletişim Yay. 3.baskı İstanbul1999a.
• ________________Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sūfilik: Kalenderįler, TTK Yay. Ankara 1999b
• _________________Osmanlı toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıllar) Tarih Vakfı Yurt Yay. 2.baskı İstanbul1999c.
• ODYAKMAZ, A.Nevzad. Bektaşîlik, Mevlevîlik, Masonluk, Özne Yay. İstanbul1999.
• ÖZ, Baki. Bektaşilik Nedir? Der Yay. İstanbul 1997.
• TAŞDEMİR, Levent. Tunceli’de Yaşayan Alevilerde Musahiplik, Kirvelik ve Alevi Dedelerinin Küsleri Barıştırması İle İlgili Derleme (Basılmamış Bitirme Ödevi) Elazığ 200 TİMUROĞLU, Vecihi. Alevilik, Bektaşilik, Şiilik, Kızılbaşlık, Kalan Yay. Ankara 2004.
• TÜRKDOĞAN, Orhan. Alevi-Bektaşi Kimliği –Sosyo-Antropolojik Araştırma, Timaş Yay. İstanbul 1995.
• ________________Değişme-Kültür ve Sosyal Çözülme, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı İstanbul. 1988.
• ULUÇAY, Ömer. Alevilikte Cem Nefesleri, Gözde Yay. Adana 1996.
• ÜZÜM, İlyas. Günüz Aleviliği, İsam Yay. İstanbul 2000.
• YAMAN, Ali. “Cemevleri Tartışmaları Ekseninde Günümüz Aleviliğine Bakışlar” Türk Yurdu C.25, S.210 Şubat s.81-86 2005.
• ZELYUT, Rıza. Halk Şiirinde Gerçekçilik, Yön Yay. İstanbul 1982.
• _____________, Öz Kaynaklarına Göre Alevilik, Anadolu Kültür Yay. İstanbul 1990. KAYNAK ŞAHISLAR
• Haydar ANDİÇİ (K1): 1958 Tunceli doğumlu, Anadolu Ünv.Fizik Bölümünde yüksek lisans yaptı halen Tunceli ili merkez Cumhuriyet Lisesinde müdürlük yapmaktadır.
• Celal Dede (K2) Tunceli’nin Otlukaya Köyünde dünyaya gelmiştir. Tunceli’de cemevinde dedelik yapmaktadır. Okuma-yazması yoktur. Zeynel Dede (K3) 1936 Tunceli Nazımiye doğumlu, Tunceli merkezde cemevinde dedelik yapmaktadır. Okuma- yazması yoktur.
• Hıdır KAYA (K4): 1951 Tunceli Gömemiş doğumlu. Tunceli’nin değişik yerlerinde öğretmenlik yapmıştır. Halen Tunceli’de yaşamaktadır.