HORASAN TÜRKÇESİNİN CÜVEYN AĞZI ÜZERİNE

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 13, 13 - 27, 30.05.2018

Mehdi Rezaei Ghazaleh Esmaeġlabadi

https://doi.org/10.33692/avrasyad.509947

Öz

İran Türk ağızları genel Türk dili bakımından son derece önemlidir. Son zamanlarda bu
ağızlarla ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. İran'ın kuzeyinden güneyine, doğusundan batısına
yayılan bu ağızlar son zamanlarda farklı açılardan değişime uğramışlardır. Bu ağızların birçoğu yok
olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Batı ve doğu Türkçesinin kesiştiği noktada yer alan Horasan Türk
ağızları yok olma tehlikesini daha fazla hissetmektedirler. Fonetik ve morfolojik bakımlardan değişik
özellikler gösteren Horasan ağızları, gerek Oğuz Türkçesi gerekse İran Türk ağızları içinde özgün
bir konumda bulunmaktadır. Bu çalışmada Horasan Türk ağızlarının güney koluna ait Cüveyn ağzı
ele alınmıştır. Cüveyn ağzının en önemli dilsel özellikleri örneklerle gösterilmiĢ, gerektiğinde Ġran
Türk ağızlarıyla karĢılaĢtırılmıĢtır. Cüveyn ağzında tespit edilen en önemli özellikler Ģunlardır: ö > é,
ü > i ve ŋ > y değiĢmeleri; çokluk üçüncü Ģahıs ekinin -län biçiminde olması; öğrenilen geçmiĢ
zaman ekinin -(i)pdir, -(u)pdur Ģeklinde kullanılması; gelecek zaman ekinin -AcAk ile değil -Ar ile
yapılması; -sA Ģart ekinin kullanımdan düĢmesi; şu iĢaret zamirinin kullanılması ve ad-fiilin -mAk
değil -dIq biçiminde olması. Bu değiĢimlerin birçoğu Farsçanın etkisiyle ortaya çıkmıĢtır. Farsçanın
etkisi sadece fonetik ve morfolojik alanlarla sınırlı kalmayıp cümlenin yapısı üzerinde de kendisini
göstermektedir. KonuĢuru az olan ve Farsçayla iç içe yaĢayan diğer ağızlar gibi Cüveyn ağzı da
koĢulların değiĢmediği takdirde yakın bir gelecekte yok olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Horasan Türkçesi, İran Türk Ağızları, Cüveyn Ağzı

Kaynakça

• ATA, Aysu, (1998), Nehcü'l-Fer dîs III Dizin-Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ATALAY, Besim, (2006), Divanü Lûgat-it-Türk (Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. DOERFER, Gerhard, (1969), "Ġran'daki Türk Dilleri", Türk Dili AraĢtırmaları Yıllığı Belleten, 1-11. DOĞAN, Talip, (2010), Urmiye Ağızları, Doktora Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi. EKER, Süer, (2016), Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları. ERGĠN, Muharrem, (2009), Türk Dil Bilgisi, Ġstanbul: Bayrak Yayınları. HEYET, Cevat, (2008), Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KARĠNĠ, Jahangir, (2009), Erdebil İli Ağızları, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi. KORKMAZ, Zeynep, (2010), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. PEHLĠVAN, Gülcihan, (2011), Hemedan Bölgesi Bahar Ağzı, Yüksek Lisans Tezi, Ġzmir: Ege Üniversitesi. REZAEĠ, Mehdi, (2015), İran-Zencan Bölgesi, Kaydar ve Yöresi Ağızları, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi. TULU, Sultan, (2005), Bocnurd'dan Folklor Derlemeleri, Ankara: Ürün Yayınları. TULU, Sultan, (2006), Horasandan Masallar ve Halk Hikâyeleri, Ankara: Ürün Yayınları. Sanal Kaynaklar http://www.joveyn.ir (Son eriĢim tarihi: 2018.02.21) https://www.vajehyab.com (Son eriĢim tarihi: 2018.02.23) http://www.tdk.gov.tr (Son eriĢim tarihi: 2018.02.23)