XV.-XIX. YÜZYILLARDA TRABZON ŞEHİR NÜFUSU, NÜFUSUN YÜKSELİŞ VE DÜŞÜŞ NEDENLERİ

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 13, 121 - 154, 30.05.2018

M. Hanefi Bostan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.510003

Cited By: 2

Öz

 XV.-XIX. yüzyıllardaki beş asırlık zaman diliminde Trabzon şehrinin nüfusu, içe ve
dışa yönelik iskân politikaları, Müslim ve gayr-i Müslimlerin nüfus içindeki oranları, nüfusun
yükseliş ve düşüşüne etki eden olayların ne olduğu, din değiştirmenin (ihtidanın) Müslüman
nüfusun artışına önemli bir etkisinin olup olmadığı Tahrir Defterleri, Avârız, şeriyye Sicili ve
Nüfus Defteri kayıtları ile diğer arşiv kaynakları ve dönemin seyyahlarının verdiği bilgilere
dayanılarak ve yapılan ilmi araştırmalar değerlendirilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Nüfusun artış ve düşüşüne neden olan olayların başında sürgün, içe ve dışa yönelik iskân
politikaları ile savaşlar nedeniyle zorunlu göçler, yangınlar, otorite boşluğundan kaynaklanan
kaos ortamı, yöneticilerin ve eşkıyanın halka yönelik zulümleri, savaşlar nedeniyle salınan ağır
vergilerin getirdiği yük, enflasyonun oluşturduğu iktisadi buhranlar insanları iş aramaya yönelttiği
veya daha güvenli bölgelerde yaşama arzusunun göçü zorladığı tespit edilmiştir. Kazak korsanlarının baskınları ve veba ve kolera gibi salgın hastalıkların da nüfusun azalmasına ve dağılmasına önemli etkisi olmuştur. Şehrin Müslüman Türk kimliğini öne çıkarmasında ihtidanın önemli
bir etkisinin olmadığı ortaya çıkmıştır. Trabzon şehrinde yaşayan Müslüman Türk nüfusunun
büyümesi; Osmanlı Devleti sınırları dâhilinde bulunan Ģehir ve kasabalardan getirilen Müslüman
Türk nüfusu yanında Çepni, Akkoyunlu, Dulkadirli ve Karamanlı Türklerinin bölgeye yerleştirilmesi ve özellikle XIX. asırda Kırım, Kafkasya ve Batum‟dan sürülen Müslümanların şehre
yerleştirilmesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

mahalle, nüfus, iskân, göç, Trabzon şehri

Kaynakça

• AÇIK, Turan. (2012). “Gelenek ve Modernlik Arasında Bir Osmanlı ġehri: 17. Yüzyılın Ġlk Yarısında Trabzon‟da Siyaset”. YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon. AÇIKEL, Ali. (2004). “ġer'iyye Sicillerine Göre Tokat‟ta Ġhtida Hareketleri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 23, 171-193. AKALIN, Cüneyt. (2007). “Batılıların Gözüyle Trabzon”. Bir Tutkudur Trabzon. Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 245-252. Ali Kemali. (1932). Erzincan Tarihi. Ġstanbul: Resimli Ay Matbaası. ÂġIKPAġAOĞLU. (1949). Tevarih-i Âl-i Osman, Osmanlı Tarihleri I. Ġstanbul: Türkiye Yayınevi. ÂġIK MEHMED b. Ömer. (t.y). Menâzirü’l-‘avâlim, II, Süleymaniye-Halet Efendi Kütüphanesi, Nr. 616. AYGÜN, Necmettin. (2005). Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret. Trabzon: Serander Yayınları. AYKUT, Nezihi vd. (1993). Mühime Defteri 90. Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı Yayınları. AYVERDĠ, Ekrem Hakkı. (1958). Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Yayınları. BARKAN, Ö. Lütfi. (1942). “Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Bir Ġskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”. Vakıflar Dergisi 2, 279-386. ------. (1951). “Osmanlı Ġmparatorluğunda Bir Ġskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası XI, 524-569; (1953) XIII, 56-78; (1955) XV, 209-237. ------. (1953). “Tarihî Demografi AraĢtırmaları ve Osmanlı Tarihi”. Türkiyat Mecmuası X, 1-26. ------. (1970). “Research On The Ottoman Fiscal Surveys”. Studies In The Economic History Of The Middle East. London: Oxford Üniversitesi Yayını, 163-171. ------. (1978). “Avârız”. İslam Ansiklopedisi, c. II, Ġstanbul: Mili Eğitim Basımevi, s. 13- 19