ALMANCA VE TÜRKÇE ÖLÜM İLANLARINDAKİ ÖRTMECE SÖZLERDE ÖLÜM ALGISI

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 13, 382 - 397, 30.05.2018

Hasan Kazım Kalkan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.510223

Cited By: 1

Öz

Örtmece sözler herhangi bir kavramın anlamını değiĢtirmeden, yalnızca o kavramı
ifade eden dilsel göstergelerin değiĢtirilmesiyle yapılan dil oyunlarıdır. Amaç anlamı değil,
anlamın yarattığı olumsuz etkiyi değiĢtirmek ya da katlanılabilir hâle getirmektir. Herhangi bir
kavramın ya da olayın güzelleĢtirilerek anlatılması anlamına gelen örtmeceler, Türkçede “iyi
adlandırma, edeb-i kelâm, hüsn-i tabir” gibi kelimelerle, Almancada ise “Euphemismus” Ģeklinde
ifade edilir. Örtmece sözler bir yandan dilin ve edebiyatın zenginleĢmesine katkı sağlarken,
diğer yandan da toplumların herhangi bir olayı nasıl algıladıklarının önemli göstergelerinden bir
tanesi olarak psikoloji, sosyoloji ve halk bilimi gibi bilim dalları içinde önemli veriler sunarlar.
Çünkü toplumların kelimelere yüklemiĢ oldukları anlam, aynı zamanda onların nesneleri ya da
olayları nasıl algıladıklarının da bir göstergesidir. Bu açıdan bakıldığında ölüm yerine kullanılan
örtmece sözlerin toplumların ölüm algısına dair önemli ipuçları vereceği düĢünülebilir. Ölüm her
insanın mutlaka yüzleĢmek zorunda kaldığı bir olgudur ve her ne kadar vaka olarak evrensel
kültürün parçası olsa da, algılanma biçimi itibarıyla yerel kültürün bir parçasıdır. Bu çalıĢmayla
Türk ve Alman toplumlarındaki ölüm algısının gazetelerin ölüm ilanlarında yer alan örtmeceler
üzerinden analiz edilmesi hedeflenmiĢtir. Bu amaçla Türkiye ve Almanya’dan günlük satıĢ
rakamları birbirine çok yakın iki gazete seçilmiĢ ve 15-30 Ağustos 2017 tarihleri arasında söz
konusu gazetelerde yayınlanan ölüm ilanları mercek altına alınmıĢtır. AraĢtırmanın birinci
aĢamasında örtmeceler tespit edilerek kullanım sıklıkları hesaplanmıĢ ve ölümü algılayıĢ
biçimleri esas alınarak belli sınıflandırmalar yapılmıĢtır. Ġkinci aĢamada ise elde edilen veriler
karĢılaĢtırmalı betimlemeli yöntemle yorumlanmıĢtır.

Anahtar Kelimeler

Örtmece, Ölüm Algısı

Kaynakça

• AKBAġ, Muhsin, (2002), “Yahudi ve Hıristiyan DüĢüncesinde Ölüm Sonrası Hayat ve DiriliĢ Ġnancının Dini ve Teolojik Temelleri”, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15: 37- 60. AKSAN, Doğan, (2009), Her Yönüyle Dil, III. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu. BĠLGĠNER, Hayriye, (2001), “Batı Dillerinde ve Türkçede güzel Adlandırmalar”, Türk Dili, 598: 441-445. BRAUN, Hans-Jürg, (1996), Das Jenseits. Die Vorstellung der Menschheit über das Leben nach dem Tod, Zürih: Artemis & Winkler Verlag. ÇIBLAK, Nilgün, (2002), “Anadolu’da Ölüm Sonrası Mezarlıklar Çevresinde OluĢan Ġnanç ve Pratikler”, Türk Kültürü, 474: 605-614. DEMĠRCĠ, Kerim, (2008), “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”. Milli Folklor, 77: 21-34. DUDEN, (1996), Universalwörterbuch des Deutschen, Manheim/Leipzig/Viyana/Zürih: Dudenverlag. DURMUġ, Mustafa, (2012), “Ölümü GüzelleĢtiren Eda: Türkçe ġair Tezkireleri Ġle ġairnâmelerde Ölüme BakıĢ ve Ölümün Ġfade Biçimleri Üzerine”, Milli Folklor, 94: 105- 122. GAZETE TĠRAJLARI, (2017), Gazetelerin Haftalık satıĢ Raporu, http://www.gazetetirajlari.com/HaftalikTirajlar.aspx. (05.11.2017) GÜNGÖR, Ahmet, (2006), “Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 29: 69-93. ĠNCĠL. https://www.bibleserver.com/start. (25 Aralık 2017). LUCHTENBERG, Sigrid, (1985), Euphemismen im heutigen Deutsch. Mit einem Beitrag zu Deutsch als Fremdsprache, Frankfurt am Main: Peter Lang MAIER, Bernhard, (2001), Die Religion der Kelten: Götter, Mythen, Weltbild, Münih: C.H. Beck. MEVLEVĠ, Tahirül, (1984), Edebiyat Lügatı, Ġstanbul: Enderun Kitabevi. RAMMSTEDT, Otthein, (1964), “Tabus und Massendmedien”, Publizistik, 9: 40-44.