TÜRKİSTAN’DA RUS İŞGALLERİNİN BİR PARÇASI: TRANS- HAZAR DEMİRYOLU PROJESİ (1879-1903)

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 21, 41 - 60, 15.03.2020

Aysel Erdoğan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.702897

Öz

XIX. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere ve Rusya arasında Türkistan’ın hâkimiyeti konusunda yaşanan rekabet Rusya’nın bölgeyi işgali ile neticelenmiştir. Rusya, işgal süresince gerekmedikçe askeri güç kullanmamaya dikkat etmiş ve bir açıdan bölgeyi stratejik olarak gerçekleştirdiği savaşlarla ele geçirmiştir. Türkistan’da kontrolü büyük ölçüde ele geçiren Rusya, bölgede kalıcı hâkimiyeti sağlamak adına da çeşitli stratejik yöntemler uygulamıştır. Çalışma konumuz olan demiryolu politikası da Rusya’nın Türkistan üzerindeki politik ve askeri gücünü arttırmak doğrultusunda kullanmış olduğu yöntemlerden birisidir. Rusya’nın Türkistan’daki işgalleri sırasında karşılaştıkları en büyük zorluklardan birisi Merv bölgesindeki Türkmenler olmuştur. Türkmenlere karşı verilen mücadelede, bölgeye asker ve mühimmat sevkiyatı konusunda Rusya’nın yaşadığı sıkıntılar, demiryolu ihtiyacını açığa çıkarmıştır. XIX. yüzyılın sonlarına doğru Rusya, Türkistan üzerinde kontrolünü arttırmak ve bölgeye gerektiğinde asker sevkiyatını kolaylaştırmak gibi politik ve askeri amaçlarla Türkistan’da demiryolları inşa etmeye başlamıştır. Daha çok askeri amaçlarla inşa edilen demiryolları bir süre sonra Rus sömürgeciliğine hizmet etmeye başlamıştır. Bu demiryollarından birisi olan Trans-Hazar demiryolu projesi, özellikle Göktepe seferi sırasında Rusya’nın nakliye konusunda yaşadıkları sıkıntının sonucunda ortaya çıkmıştır. Askeri amaçlarla inşa edilen bu demiryolunun sonrasında ticari amaçlarla kullanılmaya başlaması ve bu noktada yetersiz kalması yeni bir demiryolu projesini beraberinde getirmiştir. Çalışmamızda; Rusya’nın Trans- Hazar demiryolunu inşa süreci, demiryolunun güzergâhı, demiryolu inşasında çalışan Teke Türkmenlerinin durumu, sonradan daha çok ticari bir nitelik kazanan demiryollarının Rus sömürgeciliğine olan hizmetleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Rusya, Türkmenler, Trans-Hazar Demiryolu

Kaynakça

• ALTEN, Von, (1905), “The Powers in Asia”, The North American Review, Vol. 181, No. 589, s.834-844.
• AMES, Edward, (1947), “A Century of Russian Railroad Construction: 1837-1936.” American Slavic and East European Review, Vol.6, No.3/4, s. 57-74.
• ANNABERDİYEV, Ahmet- NECEF, Ekber, N, (2003), Hazar Ötesi Türkmenleri, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• BAKER, Henry, D., (1917), “The Proposed Connection of the Russian and Indian Railway Systems”, Geographical Review, Vol. 4, No. 2, s. 92-102.
• BRADLEY, Hilda M., Asia: A National and Suggestive Text Book of Geography for Pupils in Primary and Secondary Schools, Forgotten Books.
• BRUMMEL, Paul, (2005), Turkmenistan, England: The Bradt Travel Guide Ltd.
• COLQUHOUN, A. R, (1901), Russia Against Indıa the Struggle for Asia, London: Harper.
• CURZON, George N, (1889), Russia in Central Asia in 1889 and the Anglo -Russian Question, Longmans, London: Green, and Co.
• ÇAPRAZ, Hayri, (2011), “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, SDU Faculty of Arts and Sciences Sosyal Bilimler Dergisi, S.24, s. 51- 78.
• D'ENCAUSSE, Helene Carrere, (1994),“The Stirring of National Feeling”, Central Asia, 130 Years of Russian Dominance A Historical Owerviev, Ed. Edward Allworth, Durham and London: Duke University Press.
• DEREK, W. Spring, (1979), “Russian Imperialism in Asia in 1914”, Cahiersdu Monderusse et soviétique, Vol. 20, No. 3/4, s. 305- 322.
• DOBSON, George, (1890), Russia’s Railway Advance into Central Asia: Notes of a Journey from St. Petersburg to Samarkand. London: W.H. Allen &Co.
• HAMİLTON, Angus, (1906), Afghanistan, Vol. XVIII, J. B. Mıllet Company Boston And Tokyo, S.1-2.
• HAYİT, Baymirza, (2004),Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KOÇSOY, Şevket, (2002), “Türk Tarihi Kronolojisi”, Türkler, C.1, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.73-188.
• MATLEY, Ian Murray, (1994), “Industrialization (1865-1964)”, Central Asia, 130 Years of Russian Dominance A Historical Owerviev, Ed. Edward Allworth, Durham and London: Duke University Press.
• MORRİSON, Alexander, (2006), “Russian Rule in Turkestan and the Example of British India, c. 1860-1917”, The Slavonic and East European Review, Vol. 84, No. 4, s. 666-707.
• PİERCE, Richard A, (1960), Russian Central Asia: 1867- 1917, University of California Press.
• POPOWSKİ, Josef, (1893), The Rival Powers Central Asia the Struggle Between England and Russia in the East, çev. Arthur Baring Brabant, India Office.
• SANDER, Oral, (1989), Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Scientific American, July 14, (1888), “The Trans-Caspian Railway”, Vol. 59, No. 2, s.17.
• SKRİNE- Francis Henry - Edward Denison Ross, (1899),The Heart of Asia a History Of Russian Turkestan and the Central Asian Khanates from the Earliest Times, London: Methuen&Co.
• SÖNMEZ, A. Sait, (2013),“Güvenlik Sorunları ve Bağımsızlaşma Kıskacında Özbekistan - Rusya İlişkileri (1991-2013)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 6 S. 28, 2013, s.318- 340.
• STARNS, Karl E. M, (2012), The Russian Railways and Imperial Intersections in the Russian Empire, Master of Arts in International Studies, University of Washington.
• TAAFFE, Robert N, (1960), Rail Transportation and the Economic Development of Soviet Central Asia, University of Chicago, Department of Geography.
• TAAFFE, Robert N, (1962),“Transportation and Regional Specialization: The Example of Soviet Central Asia”, Annals of the Association of American Geographers, Vol. 52, No. 1, s.80-98.
• TEALAKH, Gali. O, (1991), “Russian Advance in Central Asiaand British Response 1834-1884”, Doctorate Thesis, The University of Durham Department of History. UÇAROL, Rifat, (2016), Siyasi Tarih (1789-2014), İstanbul: Der Yayınları.
• UYGUN, Ebru, (2017), İngiliz Gazetesi “Levant Herald”a Göre Rusların Türkistan’ı İşgal Siyaseti (1859-1878), Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Y.L. Tezi.
• YAKUBCANOV, Nadir, (2015), “İz İstorii Jeleznoy Darogi Turkistanskova Kray” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Cilt:1 Sayı: 27, s. 210-227.
• YETİŞGİN, Memet (2014), A History of Turkistan in the Nineteenth Century: Motives, Process and Aftermath of Russian Invasion, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• YÜCEL, M. Serhan, - TAŞAR, M. Murat (2016), “Demiryolunun Stratejik Önemi ve Erken Cumhuriyet Döneminde Demiryolu Siyaset”, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Vol. 1, No. 1, s.304.