TUVA TÜRKLERİ'NDE HÖÖMEY SÖYLEME BİÇİMİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 23, 58 - 74, 15.09.2020

Tülün Malkoç , Sibel Çelik

https://doi.org/10.33692/avrasyad.735271

Cited By: 2

Öz

Batı dünyası tarafından 1930’lu yıllarda keşfedilen geleneksel bir şarkı söyleme biçimi olan Höömey, Moğolca bir kelime olup gırtlaktan şarkı söyleme anlamına gelmektedir. Bu şarkı söyleme biçimi Rusya Federasyonu’na bağlı Güney Sibirya’da yaşayan Tuva Türkleri tarafından icra edilmektedir. Bu söyleme biçimini Altay, Saha, Hakas ve Moğolistan’da görmekteyiz. Halkların şarkı söyleme biçimlerini ele alırken coğrafi, sosyolojik, dini, folklorik ve kültürel açılardan bütünsel bir yaklaşımla ele almak, onları anlamamız ve çözümlememiz bakımından son derece önemlidir. Sesimiz duygularımızın aynası olmakla beraber; oldukça da karmaşık bir enstrümandır. Şarkı söyleme, toplumların yaşantılarıyla şekillenir; şarkı söylemedeki ekoller, tarzlar o toplumun kodları olmakla beraber, geçmişten günümüze kadar gelen aktarımla beraber bir geleneğin temsilcisidir. Şarkı söyleme tekniği açısından; Höömey şarkı söyleme biçimi, aynı anda birden fazla sesin oluşagelmesi (harmonikler) ve duyurulmasından meydana gelmektedir. Ses oluşumu esnasında Höömey şarkıcılarının basınçlı nefes kullanımıyla oluşturduğu geçici kıvrımlar, ses telleri dışında farklı bir ses kaynağının oluşmasına sebep olmaktadır. Tuva Türkleri’nin yaşam biçiminden, inanış biçimine kadar, bu şarkı söyleme stilini oluşturan etkenlerin temelinde Şamanizm’in ve destancıların etkisi de önemli bir rol oynamaktadır. Dil yapısından kaynaklanan özellikler de Türkçe’nin arkaik özelliklerini barındıran Tuva Türkçesi’nin içerisindeki bazı gırtlaksı ünlülerin olması höömey söyleme biçimini etkileyebileceği bulgularına dikkat çekilmiştir. Tuva folkloru açısından çalışmada Höömeyin farklı söyleme türleri incelenerek bu söyleme biçimleri arasındaki farklılıklar ve icra özellikleri üzerinde durulmuştur. Sesin oluşturan mekanizmalara değinilerek, gırtlaktan şarkı söyleme geleneğinin oluşumu, ses organlarının nasıl hareket ettiği, sesin akustik ve fiziksel özelliğiyle incelenerek; sesi üreten organların fonksiyonel işlevleri ve bazı formant bulguları yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Höömey, Tuva Türkleri, Altaylar, gırtlak şarkıları, formant

Kaynakça

• AKSAN, D. (1990). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim 2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKSENOV, A. N. (1974). “Tuvin Folk Music”, Asian Music, Vol:4, No:2, pp.7-18. ANAIBAN Z. (1998). “The Republic of Tuva”, Anthropology & Archeology of Eurasia, Vol:37, No:3, pp.13-91. ARAS, Hayat. (2002). “Tuva Türkleri ve Türkçesi”, Türkler, C.XX, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. ARIKOĞLU, E. (1998). “Tuva Türkleri Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı (Türkiye Dışı Türk Edebiyatları), C.4, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s.491-499. ARIKOĞLU, E. (2000). “Tuva Türkçesinde Gırtlaksı Ünlüler”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.10, s. 543-547. ARIKOĞLU, E. (2002). “Tuva’nın XX. Asır Siyasi Tarihi”, Türkler, C. XX, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. BEAHRS, Robert Oliver, (2014). Post-Soviet Tuvan Throat-Singing (Xöömei) and the Circulation of Nomadic Sensibility, Unpublished PhD Dissertation, California University. BLACK, Joceyln. (2018). Overtone Singing: History, Development, and Influence in Contemporary Music, Unpublished Master's Thesis, California State University. ÇORUHLU, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. DAVLETOV, Timur B. (2006). Huban Arığ Hakas Türklerinin Kadın Yiğitlik Destanı, Ankara: Türk-Soy Yayınları. HODGKINSON, T. (2005). “Musicians, Cervers, Shamans”, The Cambridge Journal of Anthropology, Vol:25, No:3, pp.1-16. KARTAL, M. (2007). Konuşmacılar ve Şarkıcılar için Ses Teknikleri, İstanbul: Sistem Yayıncılık. LEVIN Theodore & EDGERTON M. (1999). “The Throat-Singers of Tuva”, Scientific American, pp.80-87. LEVIN, Theodore Craig, (2006). Where Rivers and Mountains Sing: Sound, Music and Nomadism in Tuva and Beyond, Co-Author: Valentina Süzükei. CD/DVD Included. Indiana University Press. Lundberg, Dan and O. RONSTRÖM (2002). “Tuva – Världsmästare i Övertonssång”,in Noterat, Vol: 10, Stockholm: Svenskt Visarkiv.
• MALKOÇ, T. (1992). Nefes -Şarkı Söyleme İlişkileri, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. MALKOÇ, Tülün (1998). Ses Eğitiminin Ergenlik Döneminde Ses Fonksiyonları Üzerindeki Etkisi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.Yayımlanmamış Doktora Tezi. MERRIAM, Alan P. (1964). The Anthropolgy of Music, Illionis Northwestern University Press. MOLCHANOVA, S., et al., (2018). “Teaching Singing in the Russian Empire Educational Institutions: Importance and Results”, European Journal of Contemporary Education, Vol:7 No:1, pp.220-225. ÖBERG, R. (2008). What is throat singing?. Unpublished Bachelor Thesis Department of Social Anthropology. Lund University, Sweeden. ÖMÜR, M. (1995). Sesin Özelliklerine Bir Bakış, Cumhuriyet Bilim ve Teknik. ÖZBEN, R. (1989). Türkçe Diksiyon, İnkilap Yayınevi. ÖZKAN, N. (2007). Türk Dilinin Yurtları, Ankara: Akçağ Yayınları. PATEL, Aniruddh (1996). A Biological Study of the Relationship between Language and Music, Phd Dissertation, Harvard University. Massachussets. PEGG, C. (1992). Mongolian Conceptualizations of Overtone Singing (xöömii)”, British Journal of Ethnomusicology 1, pp.31-54. PEGG, C. (2001). Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities, Seattle University of Washington Press. SABAR, G. (2008). Sesimiz Eğitimi ve Korunması. İstanbul: Pan Yayıncılık. SARAÇ, H. (2006). “Müziğin Dil Eğitimindeki Yeri ve Önemi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. S.6, s.107-110. SELEN, N. (1979). Söyleyiş Sesbilimi Akustik Sesbilim ve Türkiye Türkçesi, Türk Dil Kurumu Yayınları. SHCHUROV, V. (1993). Uzlyau: Guttural Singing Of The Peoples Of The Sayan, Altai, And Ural Mountains. Netherlands, Pan Records Ethnic Series, PAN 2019CD. SOMUNCUOĞLU, Anar. “Tuva Cumhuriyeti”, Türkler, C. XX, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.160-170. SUNDBERG, J. (1974). Articulatory interpretation of the 'singing formant, Journal of the Acoustical Society of America, Vol:55, pp.838–844. TANSUĞ, F. (2017). “Sibirya’da Türk Musikisi Üzerine Yazınsal Bir İnceleme”, Folk-lor/Edebiyat Dergisi, C. XXIII, S. 90, 37-48. TISATO, G. & COSI, P., (2003): “On the Magic of Overtone Singing”, Voce, Canto, Parlato/ Studi di Onore di Franco Ferrero, Istituto di Scienze e Tecnologie della Cognizione Sezio-ne di Padova Fonetica e Dialettologia, pp.83-100. TITZE, I.R., BAKEN, R.J. BOZEMAN, K.W., et al.(2015). “Toward a consensus on symbolic notation of harmonics, resonances, and formants in vocalization”, Journal of the Acoustical Society of America, Vol:137, pp.3005–3007. TONGEREN, M. Van (2004). Overtone Singing: Physics and Metaphysics of Harmonics in East and West, Fusica. TOSUN, İ. (2011). Tuva Türkçesinin Şekil Bilgisi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Yayımlanmamış Doktora Tezi. TRAN QUANG H., (2003) “Polyphony in one Throat”, Tbilisi, Georgia: Proceedings of the First International Symposium on Traditional Polyphony (2-8 october 2002), pp. 274-287. TSAİ CHEN-GIA, & HSIAO, Tzu-Yu, (2004). “False vocal fold surface waves during Sygyt singing: a hypothesis” International Conference on Voice Physiology and Biomechanics, (August 18-20), Marseille France. TÜRKER, H. (2011). Güney Sibirya Türk Destanlarında Kahramana Yardımcı Unsurlar, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Welch G.and D.M. Howard (2016). The Oxford Handbook of Singing, & J. Nix, Eds.