18.YÜZYILIN İLK YARISINDA OSMANLI SARAY MUTFAĞINDA RAMAZAN

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 28, 76 - 90, 19.09.2021

Zeliha Buket Kalaycı

https://doi.org/10.33692/avrasyad.923767

Cited By: 1

Öz

Toplumlar sosyal hayatlarını inançları çerçevesinde düzenlerler. Keza dini geleneklerde özel anlamı olan zamanlar vardır. Ramazan ayı da ibadet amacıyla oruç tutulmasını gerektiren bu özel zamanlardandır. Kutsal ile kutsal olmayan arasında çeşitli bağlar kuran ve daha çok dini kaidelere göre yaşamını şekillendiren Osmanlı bireyi, kendi dünyasını da bu perspektiften inşa etmektedir. Kutsal olan, dikkat edilmesi gerekendir. Dikkat edilmesi gerekenlerden biri de Müslümanlarca kutsal kabul edilen Ramazan ayında tutulan oruçtur. Osmanlı toplumunda saray erkânından imparatorluğun en ücra köşesindeki Müslüman köylüsüne kadar hemen herkes bu aya özel bir anlam yüklemiştir. Bunun sonucu olarak da bu ayı ibadet ve hayır hasenat ile geçirmeye gayret etmişlerdir. Bedeni bir ibadet olan oruç, belirli bir süre için yeme ve içmeden feragat etmeyi gerektirmektedir. Günün sonunda akşam ezanı ile tekrar yeme-içmeye izin verilmesi yemek yeme eylemine önem verilmesine neden olmuştur. Yani orucun açılması ile birlikte neler yenilip içildiği önem kazanmıştır. Bununla birlikte sofralar bu ayda daha özenli ve

görünürdür. Bir hayli zengin mutfak kültürüne sahip olan Osmanlı saray mutfağı da Ramazan ayı ile birlikte öğünlerini ve yemek çeşitlerini bu aya göre düzenlemiştir. Saray mutfaklarından bu süreçte halka yapılan ikramlar ve yardımlarla birlikte saray dışındakiler de bu tüketime ortak olmuşlardır. Çalışmamızda 18.yüzyılın ilk çeyreğinde Ramazan ayında Osmanlı saray mutfağına alınan ürünler incelenecektir. Bu ayda Osmanlı sarayında nelerin ne zaman yenildiğini bilmek sarayın tüketim alışkanlıklarını belirleyebilmek için önemlidir. Saraya alınan ürünler ve yemek türleri hakkında Başkanlık Osmanlı Arşivi belgelerinden ve döneme ait yemek kitaplarından faydalanılarak değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ramazan, Oruç, Osmanlı, Tüketim, Yemek.

Kaynakça

• Abdülaziz Bey,( 1995), Osmanlı Adet ve Merasimleri, (Haz. Kazım Arısan ve Duygu Arısan Güney), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ali Rıza Bey,(2017) Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, (Der. Ali Şükrü Çoruk), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ahmed er-Rûmî el-Akhisârî, Tütün İçmek Haram mıdır? Bir Tütün Risalesi, (hz. Yahya Michot ),İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Atasoy, Nurhan,(1998) “Hırka-i Saadet”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.17:s.374-377.
• Bayrı, M. Halit, (2007),İstanbul Folklörü, İstanbul: Cactus Yayınları.
• Bingül, İlyaz,(2013), Osmanlı’da Kahvehane ve Toplumsal Hayat Mekanları, İstanbul: Gram Yayınları.
• Muammer Cengil, Dilâ Baran Tekin,(2016) ” Kutsal Zaman, Algılanış Biçimi ve İbadet Hayatına Etkisi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.15, S: 29: s. 33-63.
• Çelik, Celaleddin,(2010), Sosyal Zaman ve Din, Konya: Çizgi Yayıncılık.
• Çoruk, Ali Şükrü, (2015), İstanbul Yazıları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Demir, Recep,(2016),“Diğer İnanç Sistemlerinde ve İslam’da Oruç(Karşılaştırmalı Bir Analiz)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.9, S.42:s. 1784-1789.
• Doğan, Osman, Demirsoy, Soner,(2015),Nerede O Eski Ramazanlar, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Dölek, İlbey,(2019), “Yeşeya: 58 Bağlamında Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’da Makbul Orucun Anlamı”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.10, S..23:s.607-629.
• Dönmez,İbrahim Kâfi,(2008) “ Oruç”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.35, s.538-539.
• Esad Efendi (1979), Osmanlılarda Töre ve Törenler Teşrîfât-ı Kadime , (Haz. Yavuz Ercan), İstanbul: Yeni Sahaflar Sahaf.
• Feyizli, Tahsin,(1988), İslam’da ve Diğer İnanç Sistemlerinde Oruç-Kurban, İstanbul: Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
• Georgeon, François(2018), Osmanlıdan Cumhuriyete İstanbul‟da Ramazan, (trc. Alp Tümertekin), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güçer, Lütfi,(1952) “XVIII. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C.XI/1-4:s.397- 416.
• Grehan, James, (2006),“Smoking and “Early Modern” Sociability: The Great Tobacco Debate in the Ottoman Middle East (Seventeenth to Eighteenth Centuries)” The American Historical Review, C.111, S.5, s.1352–1377.
• Günay, Ünver, (1998) Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hamidullah,Muhammad,(1967), “İslamiyette Niçin Ay Takvimi Kullanılır?”, İslâm Düşüncesi,S.1: s.50-54.
• Işın, Priscilla Mary,(2010), Osmanlı Mutfak Sözlüğü, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• İpşirli, Mehmet, (1998) “Huzur Dersleri”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 18: 441.
• Kahraman, Ahmet, (1971), “Eski Dinlerde ve İslam’da Oruç”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, C.10, S.31:s. 112-113.
• Kara, Ertuğrul Tarık,(2006), “ Bugün Hilal Göründü” Tarihte Ramazan,(Ed. Ertuğrul Tarık Kara), İstanbul: Hazine Yayınları, s.67-74.
• Keskinkılıç, Erdoğan,(2006) “Osmanlı İstanbul’unda Ramazan”, Tarihte Ramazan, Tarihte Ramazan,(Ed. Ertuğrul Tarık Kara), İstanbul: Hazine Yayınları, s.49-54.
• Mardin, Ebu’l-Ula,(1951), Huzur Dersleri 3,İstanbul: İsmail Akgün Kitabevi, 1951.
• Mantran, Robert,(1990), 17. Yüzyıl’ın İkinci Yarısında İstanbul C.I, (Çev. M. Ali Kılıçbay, E. Enver Özcan) ,Ankara: T.T.K. Yayınları.
• Özden, Ömer,(2006) “Türk Ramazan Kültürü”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.30: s.83-109.
• Özkaya, Yücel,(2008),18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pakalın, Mehmet Zeki,(2004), Osmanlı Tarih ve Deyimler Sözlüğü I,İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Rasim, Ahmet,(2011) ,Ramazan Sohbetleri, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Samancı, Özge. “Vegetable Patrimony of the Ottoman Culinary Culture”. Proceedings of the IVth International Congress of Ethnobotany (ICEB 2005) (Derleyen Z. Füsun Ertuğ.) İstanbul: Ege Yayınları,s. 565-570.
• Şakir, Ziya,(2012),Osmanlı Döneminde İstanbul Ramazanları, İstanbul: Akıl-Fikir Yayınları.
• Temizer, Aydın,(2013), “Osmanlıda Huzur Dersi Örnekleri Tahlil ve Tenkitli Tefsir Metni Neşirleri I”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.8,S.31:s.167-191.
• Toygar, Kamil, Nimet, Berkok( 2008), “Ramazan Yemekleri ve Mutfak Kültürü”, Yemek Kitabı,( haz. M. Sabri Koz),İstanbul: Kitabevi Yayınları
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1965), Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara.
• Süheyl, Ünver,(1948),Tarihte 50 Türk Yemeği, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Yerasimos, Marianna, (2014), 500 Yıllık Osmanlı Mutfağı, İstanbul: Boyut Yayınları.
• Yitik, Ali İhsan, (2007) “Oruç”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C.33:s.414-416.
• Yüksel, Fatma,(2008), “İlahi Dinlerde Oruç”, Din ve Hayat Türk Din Vakfı İstanbul Müftülüğü Dergisi, S.5:s.34-37.