AHISKA TÜRKLÜĞÜNE DESTAN PENCERESİNDEN BAKMAK: MİRCEVAT AHISKALI’NIN “GURBETTEN İNİLTİLER DESTAN”I ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 28, 123 - 156, 19.09.2021

Mustafa Dinç

https://doi.org/10.33692/avrasyad.943005

Cited By: 1

Öz

Savaşlar ve toplumsal değişimler yüzyılı olan 20.yüzyıl, Türk dünyası tarihinde de derin izler bırakan olayların yaşanmasına sahne olmuştur. Bunların en önemlilerinden biri olarak “1944 Ahıska Sürgünü” ve “1989 Fergana Olayları” ise Ahıska Türklerinin doğrudan doğruya maruz kaldıkları ve siyasi ve sosyal etkileri günümüzde de devam ettiği görülen operasyonlardır. Yaşadıkları türlü acılar, kırımlar ve yıldırma siyasetinin yanında günümüzde anavatanlarına halen kavuşmaları mümkün olamayan Ahıska Türkleri bu talihsiz süreç sonrasında on farklı ülkede birbirlerinden dağınık biçimde hayatlarını idame ettirmektedirler. Ülke bütünlüğünden uzak olmaları nedeniyle günümüzde folklorik, kültürel ve edebi geleneklerinden gittikçe uzaklaşan bu Türk topluluğunun en yetkin edibi konumunda olan Mircevat Ahıskalı da bir yandan Ahıska Türklüğünün yaşadıklarını dile getirmeyi bir yandan da kültürünü muhafaza etmeyi kendisine bir görev addederek toplumunun sözcüsü olmuştur. Daha önceki pek çok eserinde bu düstura sadık kaldığı görülen Ahıskalı’nın “Gurbetten İniltiler Destan” isimli hacimli manzumesi de bu doğrultuda kaleme alınmış bir eserdir. Çalışmada Mircevat Ahıskalı’nın daha önce herhangi bir müstakil araştırmaya konu edilmemiş olan bu manzumesi şekil ve tür-tema bağlamlarında incelenerek, bu eserin Ahıska Türklüğü ve şiir geleneğimizdeki yeri konumlandırılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda söz konusu manzumenin nazım birimi ve uyak düzeni bakımından klasik şiir geleneğinden; ölçü ve uyakları bakımından ise halk şiirinden beslenen karma bir yapı göstermesinin yanında geniş hacmi ve kronolojik bir tarih anlatması gibi tematik-türsel özellikleri ile çağdaş “yapma destan”lara başarılı bir örnek olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahıska Türkleri, Mircevat Ahıskalı, Gurbetten İniltiler Destan, Şiir, Tür.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Looking Ahıska Turkishness From the Window of the Epic: A Survey on Mircevat Ahıskalı’s “Gurbetten İniltiler Destan”

Öz

Savaşlar ve toplumsal değişimler yüzyılı olan 20.yüzyıl, Türk dünyası tarihinde de derin izler bırakan olayların yaşanmasına sahne olmuştur. Bunların en önemlilerinden biri olarak “1944 Ahıska Sürgünü” ve “1989 Fergana Olayları” ise Ahıska Türklerinin doğrudan doğruya maruz kaldıkları ve siyasi ve sosyal etkileri günümüzde de devam ettiği görülen operasyonlardır. Yaşadıkları türlü acılar, kırımlar ve yıldırma siyasetinin yanında günümüzde anavatanlarına halen kavuşmaları mümkün olamayan Ahıska Türkleri bu talihsiz süreç sonrasında on farklı ülkede birbirlerinden dağınık biçimde hayatlarını idame ettirmektedirler. Ülke bütünlüğünden uzak olmaları nedeniyle günümüzde folklorik, kültürel ve edebi geleneklerinden gittikçe uzaklaşan bu Türk topluluğunun en yetkin edibi konumunda olan Mircevat Ahıskalı da bir yandan Ahıska Türklüğünün yaşadıklarını dile getirmeyi bir yandan da kültürünü muhafaza etmeyi kendisine bir görev addederek toplumunun sözcüsü olmuştur. Daha önceki pek çok eserinde bu düstura sadık kaldığı görülen Ahıskalı’nın “Gurbetten İniltiler Destan” isimli hacimli manzumesi de bu doğrultuda kaleme alınmış bir eserdir. Çalışmada Mircevat Ahıskalı’nın daha önce herhangi bir müstakil araştırmaya konu edilmemiş olan bu manzumesi şekil ve tür-tema bağlamlarında incelenerek, bu eserin Ahıska Türklüğü ve şiir geleneğimizdeki yeri konumlandırılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda söz konusu manzumenin nazım birimi ve uyak düzeni bakımından klasik şiir geleneğinden; ölçü ve uyakları bakımından ise halk şiirinden beslenen karma bir yapı göstermesinin yanında geniş hacmi ve kronolojik bir tarih anlatması gibi tematik-türsel özellikleri ile çağdaş “yapma destan”lara başarılı bir örnek olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahıska Türkleri, Mircevat Ahıskalı, Gurbetten İniltiler Destan, Şiir, Tür.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Ahıskalı, Mircevat (2010). Gurbetten İniltiler Destan. Bursa: Emin Yayınları.
• Aliyeva, Minara (2013a). “Ahıska Türk Edebiyatı”. Uluslararası Türkçe ve Türk Edebiyatları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ed. Halide Gamze İnce Yakar - Feyyaz Sağlam. İstanbul: Okan Üniversitesi Yayınları. 11-24.
• Aliyeva, Minara (2013b). “Mircevat Ahıskalı’nın Şiirlerinde Yunus Emre’nin İzleri”. Böyük Türk Şairi Yunus Əmrə’nin Həyat və Yaradıcılığına Həsr Olunmuş Yaşayan Yunus Əmrə Bəynəlxalq Elmi Konfransının Materialları. Ed. İsa Həbibbəyli vd. Bakı: AMEA. 50-60.
• Aydıngün, Ayşegül ve Aydıngün, İsmail (2014). Ahıska Türkleri Ulusötesi Bir Topluluk-Ulusötesi Aileler. Ankara: Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• Aydıngün, Ayşegül, vd. (2006). Meskhetian Turks An Introduction to their History, Culture and Resettlement Experiences, Washington DC: Center for Applied Linguistics.
• Başgöz, İlhan (1968). İzahlı Türk Halk Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Ararat Yayınevi.
• Çelik, Türkan (2017). “Mircevat Ahıskalı’nın Gurbetten İniltiler Adlı Nehir Romanında Ter Alan Halk Bilimi Unsurlarının İncelenmesi”. I.Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Sempozyumu (OTUDES) Bildiri Kitabı Dil ve Folklor. Ed. Abdulkadir Öztürk ve Hüseyin Yıldız. Ordu: Ordu Üniversitesi Yayınları. 375-388.
• Çobanoğlu, Özkul (2000). Aşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güzel, Abdurrahman ve Torun Ali (2003). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kalkan, Mustafa (1998). “Ahıska Türklerinin Menşei ve Tarihi Gelişim Seyirleri”, Bilig. 7: 160- 170.
• Kırzıoğlu, Mehmet Fahrettin (1970). “Ahıska Bölgesi ve Türklük”, Türk Kültürü. 87: 203-206.
• Mustafaev, Jafar (2019). Kafkasya Türklerinden Ömer Faik Numanzade’nin Hayatı ve Faaliyetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Oğuz, Mehmet Öcal (2001). Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Onay, Ahmet Talât (1996). Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i. (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakallı, Erol (2016). Ahıska Edebiyatının Çınarı Mircevat Ahıskalı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Sakallı, Erol (2017). “Mircevat Ahıskalı ve Akrostiş Şiire Yeni Bir Dokunuş”. Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2017) Bildiriler Kitabı. Ed. Hüsrev Akın. Erzincan: Erzincan Üniversitesi Yayınları: 181-187.
• Sakallı, Erol ve Özcan, Derya (2016). “Amerika’da Yaşayan Ahıska Türklerinin Evlenme Adetleri Üzerine”. Milli Folklor. 28(109): 233-240.
• Şimşek, İbrahim Kubilay ve Sakallı, Erol (2020). “Edebiyat Ad Bilimi Bağlamında Mircevat Ahıskalı’nın Romanlarında Geçen Kişi Adları”. Hasret Kokan Yurdumuz Sürgünün 75. Yılında Ahıskalı Türkler Uluslararası Sempozyum Bildirileri” Ed. Rüstem Mürseloğlu. İstanbul: Efe Akademi Yayınları: 350-356.
• Taşdemir, Tekin (2005). Türkiye’nin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Sürgün Halk Ahıskalılar. İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
• Zeyrek, Yunus (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri. Ankara: Pozitif Matbaacılık.
• URL-1: “Lavrenti Beriya” https://tr.wikipedia.org/wiki/Lavrenti_Beriya (Erişim 31/03/2021).
• Mircevat Ahıskalı ile şahsi görüşme: 06/04/2021.